DİPLOMASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 22

16 Nisan 2017 referandumu ile kabul edilen ve 24 Haziran 2018 seçimlerinin ardından bütünüyle yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi (CHS)
çerçevesinde bütün devlet kurumları yanında Dışişleri Bakanlığının görev ve
sorumlulukları ile teşkilatlanması yeniden düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanlığı
Teşkilatı Hakkında 18/7/2018 tarihli ve 1.sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
ile Dışişleri Bakanlığı’nın Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki 07/07/2010 tarihli ve
6004 sayılı kanun yürürlükten kaldırılmış köklü değişiklikler getirilmiştir. Herşeyden önce Bakanlık doğrudan Cumhurbaşkanına bağlanmış, dış politika kararlarının oluşturulmasına katkıda bulunma işlevi kaldırılarak salt Cumhurbaşkanlığı makamının dış politika kararlarının uygulayıcısı durumuna gelmiştir.

1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde Bakanlığın görevlerini yerine getirirken  uyması gereken ilkeleri öngörmektedir:
 * Bölgesinde ve dünyada barışçıl, adil ve kalkınmaya imkan tanıyan bir ortamın
kalıcı şekilde tesisi ve güçlendirilmesi.
 *  Ulusal hak ve çıkarların savunulması ve korunması.  Her türlü toplumsal yaşamın temelini oluşturan insan haklarının ve demokratik
değerlerin savunulması ve ileriye götürülmesi, dil, ırk, renk, cinsiyet,
siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle yapılan
her türlü ayrımcılık ile mücadele edilmesi.
 *  Uluslararası hukukun ve ona olan saygının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi.

Diplomaside ilişkileri yürütmek ile “temsil” farklı kavramlardır. Dışişleri Bakanlığı, yabancı ülke ve uluslararası kuruluşlarla Türkiye’nin resmî ilişkilerini yürütürken, aynı zamanda büyükelçilikler ve daimi temsilcilikler vasıtasıyla ülkenin bu uluslararası hukuk süjeleri nezdinde resmen temsilini de sağlamaktadır. Esasen, bu resmî temsilcilik niteliği olmadan Bakanlığın “dış ilişkileri yürütme” işlevini yerine getirmesi mümkün değildir.
Çok klasikleşmiş bir ifadeyle dışişlerinin Türkiye’yi dışarıda “şerefle” temsil ettiği
sık sık vurgulanır. Ancak, bu terim boş bir kavram değildir. Gerçekten de Türk
Dışişleri Bakanlığı, diğer ülkeler dış servisleriyle karşılaştırıldığında, ülkesini “iyi”
temsil etmek konusuna en fazla önem veren kurumlar arasında yer alır.
Disiplinli, vazife bilinci çok gelişmiş ve üstün denilebilecek niteliklere sahip bir
kadroya sahip olan Türk diplomasisi, kendisini ülkesini temsil konusunda, özel bir itina göstermekle sorumlu tutar. Bu yaklaşımı belirli nedenlere bağlamak mümkündür.
Türkiye Cumhuriyeti nisbeten genç bir ülkedir. Parçalanan bir devletin içinden
yeniden doğduğu için kendini dış dünyaya kanıtlama süreci -aynı yoğunlukla
olmasa dahi- devam etmektedir. Dahası, Osmanlı İmparatorluğu özellikle Batı
tarafından, geri ve çürümüş görülürken, Cumhuriyet Batı’yla yarışmakta, en az
onunla aynı düzeye ulaşma amacını taşımaktadır. Bu çaba içinde, Türkiye’nin dışa açılan penceresi Dışişleri Bakanlığı dışa ülkenin “en iyi yönlerini” yansıtmakla görevlidir. Kaldı ki bu görevi en iyi şekilde yerine getirmeleri için bizzat dışişleri mensupları da Türkiye'nin ''elitleri'' arasında gelmektedir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 23 Nisan 1920 tarihinde açılışının ardından 2 Mayıs 1920’de 3 sayılı Kanun ile ilk ulusal hükûmetin resmen kurulan bir unsuru da Hariciye Vekaleti olmuştur. Hariciye Vekaleti ilk olarak, hükûmetin diğer vekaletleriyle birlikte, Ankara Valiliğinin üst katında bir tek odada üç memur ile faaliyete geçmiştir.

Merkez teşkilatı yanında dış temsilcilikler de yavaş yavaş kurulmaya başlanmıştır. TBMM hükûmetinin ilk temsilcilikleri Bakü, Roma, Tiflis ve Moskova’da açılmıştır.

Fransa ise İstiklal Savaşı süresince Ankara’da bir askerî temsilci bulundurmuştur.

Hariciye Vekaleti’nin kalıcı bir örgütlenmeye kavuşturulması 1927 yılında gerçekleşmiştir. 25 Haziran 1927 tarihli ve 1154 sayılı Hariciye Vekaleti Teşkilat Kanunu ile esas itibarıyla personel konuları düzenlenmiş,bu çerçevede, meslek memurlarının tayin ve terfi esasları, idari memur ve uzman sınıfı yaratılması gibi hususlar kurallara bağlanmıştır.

Soğuk Savaş döneminde teşkilatla ilgili en önemli değişiklik, 1952’de Türkiye’nin NATO’ya üye olması üzerine bu örgütle ilişkilerin, askerî niteliği yanında siyasi ağırlığı gözönünde tutularak NATO işlerinin büyük ölçüde Hariciye Vekaletine bağlanmasıdır

Soğuk Savaş döneminde teşkilatla ilgili en önemli değişiklik, 1952’de Türkiye’nin NATO’ya üye olmasıdır.

Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı müzakerelerinde önderliğiyle ülkemiz dış politikasına “enerji diplomasisi” kavramını sokmuştur.

AB’nin uluslararası ekonomik düzenin bir parçası olan GATT (ve daha sonra Dünya Ticaret Örgütü) üyeliğimiz vardır.

Dışişleri Bakanlığı bu işlevini esas itibarıyla Başkonsolosluklar aracılığıyla yerine getirir. Yurtdışındaki vatandaşlar, pasaport uzatma, vize, askerlik, noterlik tasdiki gibi işlemleri yanında, yerel makamlarla bir sorunla karşılaştıklarında başkonsolosluklara başvurarak yardım isteyebilirler.

Meslek memurlarının ilerleme ve yükselmeleri yukarıda kaydedilen Kanun ve Yönetmelikler ile belirlenmiştir. Buna göre, bir yıllık hizmet süresi sonunda olumlu sicil alan üçüncü katiplerden, 3 başarılı yıl geçirenler ikinci katipliğe yükselir. İkinci katiplikte 3 başarılı yıl geçiren memur başkatiplik ve konsolosluk yeterlik sınavına kabul edilir. Bu sınavda başarılı olması hâlinde, memura artık büyükelçi olma hedefinin yolunda başka biçimsel engel kalmamıştır.

Türkiye’nin çok yönlü, gerçekten bilinçli ve uzun dönemli bir ‘enerji diplomasisi’ni benimsemesinin başlangıcı Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı projesi olmuştur.

Deprem, su baskını, kuraklık gibi doğal afetlerde veya insan elinin neden olduğu açlık ve zorunlu göç gibi krizlerde devreye giren başlıca çok taraflı insani yardım kanalı Birleşmiş Milletler Teşkilatı’dır. BM kuruluşlarından dördü -Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Kalkınma Programı (UNDP), Dünya Gıda Programı (WFP) ve Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR)- kriz ortamlarında insani yardımların sağlanmasını ve gerekli önlemlerin alınmasını sağlayan başlıca kurumlardır.

Her hâlükârda, en azından bazı sivil ve siyasi haklar uluslararası hukuk içtihadı niteliğini kazanmıştır ve ilgili sözleşmelere taraf olsunlar olmasınlar bütün devletler için uyulması zorunlu hâle gelmiştir. Bu tür insan hakları içtihatlarına örnek olarak, soykırımı, köleliği ve köle ticaretini, cinayet ve insanların kaybedilişlerini, işkence veya zalimce, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleyi ve sistematik ırkçı ayrımcılığı yasaklayan normlar sayılabilir.

1972 yılında Stockholm’de gerçekleştirilen ve Stockholm Konferansı olarak da bilinen “Birleşmiş Milletler
İnsan Çevresi Konferansı” bu alandaki ilk büyük uluslararası girişim olmuştur. Sosyo-ekonomik yapıları ve gelişme düzeyleri farklı olan birçok ülkenin “çevre” konusunda ilk defa bir araya geldiği bu Konferans sonunda “Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Bildirisi” kabul edilmiştir.

ABD Büyükelçiliklerinde kültürel ilişkilerle de görevli olan bu birim ‘Kamu İşleri Bölümü’, İngiliz temsilciliklerinde ‘Basın ve Kamu İşleri Bölümü’ adını taşımaktadır. Büyük merkezlerde Türkiye dış temsilciliklerine bağlı ‘Basın Ataşelikleri’ bulunur. Bunun yanında temsilcilikten bir diplomatın kamuoyu diplomasisi faaliyetleriyle görevlendirilmesi uygulaması yaygınlaşmaktadır.

Kamuoyu diplomasisi uygulamasında başlıca aktör ve koordinatör dışişleri bakanlıklarıdır. Bu bakanlıklar esasen eskiden beri rutin olarak bugün kamuoyu diplomasisi çerçevesine giren faaliyetler yürütmektedir.

Genel olarak yabancı ülkelerin hükûmet ve yöneticilerini etkilemeyi hedefleyen diplomasi günümüzde giderek aynı zamanda yabancı toplumların kamuoylarını da etkilemeye yönelmektedir. O kadar ki bugün kamuoyu ‘diplomasi alanında en önemli yeni unsur’ olarak nitelendirilmektedir. Hatta ‘yeni diplomasinin büyük ölçüde kamuoyu diplomasisinin ta kendisi olduğu ve geleneksel diplomasiye oranla farklı yetenekler, teknikler ve davranışlar gerektirdiği’ dahi ileri sürülebilmektedir.