DİPLOMASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 6

Türkiye, çevre ve çevre korunmasına yönelik birçok sözleşmeye taraf olmuştur, ancak "Ekolojik Ayak İzi Sözleşmesi" adına imzaladığı herhangi bir sözleşme yoktur.

Ulus devletlerde gönüllü egemenlik kısıtlamanın en önemli örneği Avrupa Birliği'dir.

Çevre, enerji, doğal afetler, nükleer silahlar, fakirlik, siber terörizm gibi konular yeni diplomasi faaliyetleri olarak gösterilirken, turizm gibi az sıkıntılı bir alan "yeni" diplomasinin bir konusu değildir.

Diplomatik süreçteki en önemli değişiklik iç ve dış politikaların birbiriyle kaynaşmasının artmasıdır. Bunun temel nedenleri, evvelce iç sorun sayılan konuların uluslararası düzeye intikali, uluslararası hukukun gelişmesi ve uluslararası yargı kurumlarının çoğalması nedeniyle ulusal yargı kavramının yıpranması, sınır aşan muamelelerin artması ve ekonomilerin küreselleşmesidir.

Diğer bir yeni yönteme ‘iyi yönetim’ diplomasisi adı verilebilir. Bu tür diplomasi özellikle yönetimlerinin toplumları için yeterli politikalar üretemediği ülkelere veya iç karışıklıklar gibi nedenlerle yönetilemeyen ülkelere uluslararası toplumun belirli ölçülerde müdahalesi veya yardımı şeklinde tanımlanabilir.

Özellikle müttefik ülkelerin silahlı kuvvetleri arasındaki ilişkiler dışişleri mekanizmasının dışında kendi çerçevesinde cereyan etmektedir. Ortak operasyonlar düzenlemek, savaş planları yapmak, güç kaydırma planlarını koordine etmek gibi faaliyetler ‘askerî diplomasi’ olarak adlandırılabilir.

Modern diplomasinin yeni alanları olarak, çevre diplomasisi, insan hakları diplomasisi, insani diplomasi ve enerji diplomasisini sayabiliriz.

Çin gibi bazı ülkeler insan haklarının evrenselliğini reddetmekte, uluslararası forumlarda farklı kültürlerde farklı insan hakları anlayışının geçerli olduğunu savunmaktadır. Bu tarz ülkelerin çoğunluğu evrensel insan haklarının bir Batı kavramı olduğunu ve zaten Batı’nın neo-emperyalist emellerle bu kavramı ülkelerin iç işlerine karışmak için kullandığını savunmaktadırlar.

Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) 1972’den beri çevre sorunlarının çözümüne yönelik faaliyetlerin eşgüdümü için çalışmaktadır.

Enerji güvenliğini sağlamak için Batılı ülkelerin 1975 yılında OECD bünyesinde oluşturduğu Uluslararası Enerji Ajansı gibi kuruluşlar çerçevesinde yürütülen çok taraflı enerji diplomasisinden bahsedilebilir.

Rio’da gerçekleştirilen ‘1992 BM Çevre ve Kalkınma Konferansı’ ile küresel ekolojik değişim ve bozulma dünya liderlerinin gündemlerinde üst sıralara oturmuştur.

Soğuk Savaş döneminde ABD özellikle Helsinki sürecinde insan haklarını Sovyetler Birliği’ni eleştirme aracı olarak dış politikasının başlıca silahlarından biri olarak kullanmıştır.

BM kuruluşlarından dördü -Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Kalkınma Programı (UNDP), Dünya Gıda Programı (WFP) ve Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR)- kriz ortamlarında insani yardımların sağlanmasını ve gerekli önlemlerin alınmasını sağlayan başlıca kurumlardır.

Kamuoyu diplomasisi uygulamasında başlıca aktör ve koordinatör dışişleri bakanlıklarıdır

‘Kamuoyu diplomasisi’ kavramını 1965’te Fletcher Hukuk ve Diplomasi Fakültesi Dekanı Edmund Gullion’un ortaya atmıştır.

Avrupa, Ortadoğu ve Afrika ülkelerinde iç çatışmalar nedeniyle zayıflayan veya çöken devletler sorunsalı ‘geçiş diplomasisi’ veya ‘ihtilaf sonrası yeniden inşa’ diplomasisi denilen yeni bir türün ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu diplomasi yönteminin esas unsurlarını güvenlik operasyonları düzenlemek, yönetimi oluşturmak, seçim reformu yapmak ve savaş suçlarını yargılama mekanizmasını kurmak oluşturmaktadır.

Avrupa Birliği’ne katılma müzakereleri ülkemizde bu konuya önemli ivme kazandırmıştır. 27. müzakere başlığını oluşturan Çevre Faslı İsveç’in Dönem Başkanlığı sırasında, 21 Aralık 2009 açılmıştır.

Petrol ithalatçısı ülkeler herhangi bir şekilde söz sahibi değildi. Hatta İran’da petrolleri devletleştirmeye teşebbüs eden Musaddık’ın 1953 yılında CIA destekli bir darbeyle devrilmesi örneğindeki gibi petrol kaynaklarının sahibi ülkeler dahi Batılı şirketlerin arkasındaki devletlerin rehinesi gibiydi.

Birleşmiş Milletler Genel Kurullarına bu toplantılarda alınan ‘açık’ kararlardan ziyade bu vesileyle ülke lider ve yetkililerinin yaptığı gayrı resmî temaslar ve gizli görüşmeler nedeniyle önem verilmektedir. Bu arada, çok taraflı konferansların kayıtları 1970’lerden bu yana artık yayınlanmamaktadır. Diplomaside gizliliğin artmasının bir nedeni de uluslararası sistemde şiddet hareketlerinin çoğalmasıdır. Askerî operasyonlarla ilgili temas ve görüşmeler nitelikleri nedeniyle zaten gizlidir. Giderek artan, diplomatların kaçırılması veya saldırıya uğraması olaylarıyla ilgili müzakerelerde istihbaratçıların rol alması ve faaliyetlerinin niteliği de gizli diplomasiyi gerektirmektedir.

Kamuoyu diplomasisinin propagandadan farklı olarak yabancı toplumlarla liberal biçimde diyaloğa dayandığı, karşı tarafı iknaya çalışırken aynı zamanda ‘dinlediği’ de ifade edilmektedir.