DİPLOMASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

“Uzlaştırma”da, tarafların güvenine sahip bir üçüncü taraf, temel sorunları saptamak, gerginliği azaltmak, doğrudan müzakereye girmeye teşvik etmek amacıyla, anlaşmazlığın tarafları arasında, gayrıresmî bir iletişim olanağı sağlar.

Diplomatik anlaşmalar son derece çeşitli biçimler alır. İsimleri de çok değişik olabilir: Antlaşma, sözleşme, şart, konvansiyon, nota değişimi, protokol, son senet veya sadece “anlaşma”, ülkeler arasında herhangi bir konudaki yazılı mutabakatlar için kullanılan terimlerdir.

Uyuşmazlıkların çözümü, bir uyuşmazlığın sona erdirilmesini ifade eder. Birleşmiş Milletler Şartı’nın VI. Bölümü’ne göre, uyuşmazlıkların çözümünde izlenebilecek yollar, hukuki önlemler veya siyasi önlemler şeklinde ikiye ayrılır. Genel olarak, Uluslararası Adalet Divanı ve diğer uluslararası mahkemelerin faaliyetleri ve uluslararası hakemlik kurumu ile ilgili birincisi, yani hukuki yöntem, diplomasi alanı dışında kalır. İkinci yöntem ise uyuşmazlığın tarafları arasında BM Şartı’nın 33. maddesinde bazıları sayılan geleneksel siyasi yolları içerir. Bunlar, müzakere, arabuluculuk, iyi niyet misyonları, araştırma komisyonları, uzlaşma komisyonları gibi usûllerdir.

Diplomasinin amaçlarına ulaşabilmesi, yani ülkeler arasında güce başvurmadan karşılıklı çıkarları üzerinde uzlaşı sağlayabilmesi için çeşitli araçlara gereksinmesi vardır. Bu araçlar zorlayıcı-caydırıcı olabileceği gibi teşvik edici de olabilir. Bunları havuç ve sopa diye adlandırmak mümkündür. Sopaların başında, “güç politikasının” baş aracı olan güce başvurmaktan bir adım geride olan güce başvurma tehdidi gelir. Bunun yanında, diplomatik ilişkilerin kesilmesi ile ambargo, boykot ve abluka (blocus) gibi ekonomik yaptırımlar da zorlayıcı önlemlerdir. Zorlayıcı olmayan araçlar, yani havuçlar olarak, ekonomik ve teknik yardımları, ticari tavizleri, en çok kayrılan ülke muamelesi yapmayı veya uluslararası forumlarda destek vaatlerini saymak mümkündür. Nihayet, diplomasinin en olumlu aracı işbirliği ve dayanışma esası üzerinden ilişkilerin geliştirilmesidir. Bu durumda, zorlayıcılık-sopa ve teşvik-havuç araçlarının yerini karşılıklı ortak çıkarlar alır. Bu yaklaşım kazan-kazan ilişkisi şeklinde de adlandırılabilir.

Diplomasinin amaçlarına ulaşabilmesi, yani ülkeler arasında güce başvurmadan karşılıklı çıkarları üzerinde uzlaşı sağlayabilmesi için çeşitli araçlara gereksinmesi vardır. Bu araçlar zorlayıcı-caydırıcı olabileceği gibi teşvik edici de olabilir. Bunları havuç ve sopa diye adlandırmak mümkündür. Sopaların başında, “güç politikasının” baş aracı olan güce başvurmaktan bir adım geride olan güce başvurma tehdidi gelir. Bunun yanında, diplomatik ilişkilerin kesilmesi ile ambargo, boykot ve abluka (blocus) gibi ekonomik yaptırımlar da zorlayıcı önlemlerdir. Zorlayıcı olmayan araçlar, yani havuçlar olarak, ekonomik ve teknik yardımları, ticari tavizleri, en çok kayrılan ülke muamelesi yapmayı veya uluslararası forumlarda destek vaatlerini saymak mümkündür. Nihayet, diplomasinin en olumlu aracı işbirliği ve dayanışma esası üzerinden ilişkilerin geliştirilmesidir. Bu durumda, zorlayıcılık-sopa ve teşvik-havuç araçlarının yerini karşılıklı ortak çıkarlar alır. Bu yaklaşım kazan-kazan ilişkisi şeklinde de adlandırılabilir.

Diplomasinin en olumlu aracı işbirliği ve dayanışma esası üzerinden ilişkilerin geliştirilmesidir. Bu durumda, zorlayıcılık-sopa ve teşvik-havuç araçlarının yerini karşılıklı ortak çıkarlar alır. Bu yaklaşım kazan-kazan ilişkisi şeklinde de adlandırılabilir.

Anlaşmazlıkların çözümü amacıyla yapılan müzakereler de belirli türlere ayrılabilir. Birincisi, iki aktörün -ilişkiler için ön koşul olan- aralarındaki ilişkileri normalleştirme ve diplomatik ilişki kurma amacıyla masaya oturmalarıdır. İkincisi, belirli bir mevcut statükoyu değiştirmek için çıkarların -örneğin egemenliklerin veya nüfuz bölgelerinin- yeniden tanımlanmasını öngören müzakerelerdir. Bu tür müzakereler genellikle savaşların ardından yapılır. Üçüncü bir tür, dünya sahnesinde yeni aktörlerin yaratılması amacına dönük müzakerelerdir. Birleşmiş Milletleri yaratan San Francisco sözleşmesi, İsrail’in yaratılması, Filistin devletinin kurulmasına yönelik müzakereler buna örnektir. Dördüncü olarak taraflar aralarında mevcut fakat belirli bir tarihte sona ermesi öngörülen bir anlaşmanın uzatılması için de müzakere edebilirler. Nihayet, müzakereler sırf tarafların amaçlarının daha açıklıkla ortaya çıkması ve kendi tutumlarının kamuoyuna propagandasını yapabilmeleri için de başlatılabilir.

Bugün müzakere diplomasinin en önemli işlevlerinden biridir. Aslında, mukim büyükelçilikler tarafından yürütülen klasik diplomaside müzakereler dış misyonları en fazla meşgul eden faaliyet değildir. Günümüzün diplomatik sistemi mukim büyükelçilerin çalışmalarından çok daha geniş bir alana yayılmış olduğundan, müzakereler çok taraflı diplomatik faaliyetlerde giderek daha fazla yer tutmaktadır. Çok taraflı ilişkilerin gelişmesi, uluslararası kuruluşların çalışmaları, zirve diplomasisinin yaygınlaşması, arabuluculuk faaliyetlerinin artması, bütünüyle devletlerarası müzakere yöntemini diplomasinin odağı hâline getirmiştir. Dünyanın savaş, ekonomik geri kalmışlık, çevresel felaket gibi yaşamsal sorunlarının çözümünde ilerleme sağlamak için de tek yöntem devletlerarası müzakere sürecidir.

İyi bir müzakereci olmak müzakere öncesi olması gereken bir durum değildir. Müzakere öncesi gözden geçirilenler şöyledir: Müzakere Gereği Konusunda Mutabakat, Gündemin Saptanması, Müzakerelerin Yeri, Müzakerenin Biçimi, Zamanlama, Müzakerelerin Düzeyi, Müzakere Heyetlerinin Bileşimi ve Büyüklüğü

Müzakerecinin kişisel prestijine gereğinden fazla önem verdiği haller de olabilir. O zaman, müzakerenin gerçek amacından çok müzakerecinin başarısı ön plana geçer ve müzakereci sırf başarılı gözükmek için vermemesi gereken tavizler verebilir. Bu duruma çoğunlukla müzakere heyeti başkanının diplomat değil, siyasetçi olduğu hallerde rastlanır.

Birleşmiş Milletler Şartı’nın 33. maddesi, uyuşmazlıkların barışçıl çözümünde başvurulacak geleneksel siyasi yöntemler arasında müzakereler yanında arabuluculuk (mediation), iyi niyet misyonları, araştırma komisyonları, uzlaştırma (conciliation) gibi yolları da sayar. Bunlar arasında, müzakerelerden sonra, en çok başvurulan ve diplomasi alanında gelenekleşmiş yöntemlerin başında arabuluculuk gelir. Arabuluculuk bir diplomasi aracı olarak müzakere yöntemini tamamlayıcı niteliktedir.

Diplomatik anlaşmalar, iç siyaset veya iş yaşamında yapılan anlaşmalardan farklılık gösterir. İç siyasette anlaşmalar genellikle gayrıresmî ve sözlüdür. Hükümleri her zaman bağlayıcı değildir ve zaten, tarafların kontrolünde olmayan, seçimler gibi olaylara ve gelişmelere bağımlıdır. Bu esneklik, devletlerin resmen müzakere ettikleri, her kelimesini ince ince tartıştıkları sözleşmeler için söz konusu değildir.

Uyuşmalığın çözümü bir uyuşmazlığın sona erdirilmesini ifade eder

Müzakere dar anlamıyla ülkelerin resmen atanmış temsilcilerinin hükûmetleri arasındaki ortak ç›karlar veya uyuşmazlıklar konusunda resmî bir anlaşmaya varmak için yaptıkları görüşmeleri ifade eder

Geciktirme gündemdeki sorunun başka güç ve unsurların devreye girmesiyle çözümlenmesinin veya güç dengesinde lehte değişikliklerin oluşmasının yolunu açabilir

Müzakerelere bafşanma kararının verilmesinde iç ve dış siyasi etkenlerin büyük rolü vardır.

Uyuşmazlıklarla ilgili müzakerelerin biçimi (formatı) önceden karara bağlanılması gereken hususlardan biridir.

Diplomatik müzakereler bağımsız devletlerin rekabet hâlindeki egemenlikleri arasındaki çıkar farklılıklarını azaltmak ve bu egemenlikleri optimum noktada uzlaştırmak amacını güttüğü için, müzakerelerin amaç ve kabul edilebilecek sonuçlarını da devletler tayin eder.

Konu bazen çok basitleştirilerek, “müzakereye güçlü pozisyondan başlamak gerekir” denilir

Demokratik ülkelerde, müzakereci olarak seçilen kişi bir bakan veya iktidar partisine mensup bir siyasetçi ise kural olarak hükûmetin tam güvenine sahip olduğu varsayılır