DIŞ POLİTİKA ANALİZİ

Devletler arası güç dengesinin eşit olması beklenen bir durum değildir. Fakat devletler arası ilişkilerde karşılıklı bağımlılık (interdependency) ilkesinin geçerli olmasını beklenir. Karşılıklı bağımlılık, devletler arası ilişkilerin karşılıklı olması ve eşitlik ilkesinde işlemesini savunur.

Uluslararası ortamda öngörülebilirlik, çoğunlukla, devletler arası iletişimin sabit kalması ve
yavaşça değişmesine bağlı olarak meydana gelir.

Yumuşak güç, askerî ve ekonomik güce kıyasla daha soyut bir araçtır çünkü amaç başka devletlerin sizin istediğiniz gibi hareket etmelerini sağlamaktır. Yani, diğer devletere zorla bir dış politika kararı uygulatmaktansa bunu istemelerini sağlamak hedeftir.

ekonomik gücün sadece pazar hacmi ve sanayileşmeye dayalı değerlendirilmesi yeterli değildir. Bir ülkenin ekonomik istikrarı, işsizlik oranı, enflasyon seviyesi, iç ve dış borç seviyesi, cari açık miktarı ve geleceğe yönelik yatırımlarla birlikte değerlendirilmelidir. Çok büyük bir ekonomik güç olmasına rağmen bir ülkenin borç seviyesi ekonomik dengeleri bozacak seviyedeyse bu durum ekonomik yetkinliği azaltacaktır. Özellikle 2008 küresel finansal krizi düşündüğümüzde birçok ülkenin borç seviyesinin gayrisafi millî hasılalarına kıyasla ne denli yüksek olduğu dikkat çekmiştir. ABD’deki “borç balonunun” patlaması, finansal gücün kayda değer oranlarda küçülmesine sebep olmuştur. Krize dayalı işsizliğin artması da ekonomik dengeleri bozmuştur. Bu kadar büyük bir ekonomik kriz sadece ABD’yi değil, başka birçok ülkenin ekonomik dengelerini de yerinden oynatmıştır. Örneğin, AB üyesi ülkelerde borç seviyesinin ortalaması %70’lerin üzerindedir. Finansal kriz sosyal ve siyasi birçok sonuç doğurmuştur. Yunanistan, İtalya, İrlanda, İspanya, ve Portekiz’de bu durum hükümetleri yerinden etmiş, işsizliği büyük oranda artırmış, bu ülkelere ait uluslararası kredi değerlerini düşürmüş ve dolayısıyla bu ülkelerin dış politika kararlarını ve önceliklerini derinden etkilemiştir. Her ne kadar aynı oranda etkilenmemiş olsa da Fransa, İngiltere ve Almanya gibi büyük dünya ekonomileri de bu kriz sebebiyle ekonomik açıdan zayıflamışlardır. Bu ülkeler arasında sadece Almanya’nın sistematik ve planlı geri dönüşümü sağlayabilmesi dikkat çekmektedir.

Demografik Özellikler
Doğal kaynaklar kadar etkili olabilecek bir başka unsur da bir ülkenin demografik özellikleridir. Demografik yapı ülkenin nüfusunun genişliği, nüfüs içerisindeki genç ve yaşlı oranları, nüfusun eğitim seviyesi, etnik yapı, gelir dağılımı ve benzeri faktörleri içermektedir. Kısaca bahsetmek gerekirse bir ülkenin nüfusunun genişliği bu ülkenin iç pazar hacmini gösterebileceği gibi ordusuna ayırabileceği birey sayısından savaş anında kullanabileceği insan sayısına kadar birçok konuda gücün belirlenmesinde önem taşımaktadır. Nüfusun içerisinde yaş dağılımı ise ülkenin geleceğe yönelik yatırımlarını anlamakta önem teşkil eder. Örneğin, genç nüfus sahibi olan ülkeler geleceğe yönelik yatırımlarında iç pazarlarının büyüyeceği çıkarımını yaparken başka ülkelerin de bu pazardan faydalanma arzusu içerisinde olabileceğini düşünebilir. Halbuki, yaşlı nüfusun artmakta olduğu bir ülkede ekonomik kaynakların sosyal güvenliğe gidecek olması ve genç nüfus oranının genişlememesi endüstrileşmedeki ivmenin yok olmasına sebep olabilir.
Nüfusun etnik gruplara bağlı olarak dağılımı da ülkenin iç dinamikleri konusunda başka ülkelerin bilgi alması ve politika yürütmelerinde etkili olabilir. Örneğin etnik açıdan homojen olan ülkeler (Japonya, Çin gibi) tek bir ırka veya etnik gruba dayalı nüfusları olduğu için etnik sorunların veya çatışmaların çıkması pek beklenmez. Her ne kadar Çin içerisinde farklı etnik gruplar bulunsa da bu
gruplar Çin’in 1.3 milyarlık nüfusunda küçük bir minorite olarak yer almaktadır. Öte taraftan, içinde birçok farklı etnik grubu bulunduran ülkeler ise iç politikanın tutarlılığı ve sürdürülebilirliği konularında zorluklarla karşılaşabilirler. Örneğin, Rusya çok farklı dini ve etnik gruba sahiptir ve bu durum özellikle Sovyet Rusya döneminde siyasal iktidarın sağlanmasında önem taşımıştır. Bu etnik grupların hangi bölgelerde bulunduğu ve bu bölgelerin güvenlik ve stratejik konumlarına bağlı olarak diğer ülkeler de Rusya ile ilişkilerini belirlemiş olabilir. Her ne kadar heterojen bir nüfus yapısına sahip olmak büyük bir tehlike yaratmasa da, bu özellik ülkelerin iç dinamiklerinin anlaşılmasında önem taşımaktadır. Eğitim seviyesi ve gelir dağılımı ise bir ülke nüfüsunun anlaşılmasında çok önemlidir. Eğitim seviyesi okuma-yazma oranından bireylerin aldıkları eğitimin niteliğine kadar toplumun özüne ait önemli bir kriterdir. Bir ülkede beklenilen tabi ki okuma-yazma oranlarının yüksek olması ve iyi eğitim almış bireylerin yetiştirilmesidir. Bu her ülke için mümkün olmadığından dolayı okuma-yazma oranın düşük olduğu ülkelerin kalifiye eleman bulamamalarından başlayarak ilintili birçok konuyla bağlanarak devletlere ait demografik gücün zayıf olması beklenebilir. Örneğin, Afrika’daki bir ülkede toplumun eğitim seviyesi düşük iken bu ülkenin bölge çapında bir güç olmaya çalışması pek tutarlı bir dış politika önceliği olmayacaktır. Tam tersine, eğitim seviyesi düşük ülkeler diğer ülkelerin daha fazla baskısı altında kalarak ve diğer güçlerin kısıtlamalarına uymak zorunda kalabilirler. Bu nedenle eğitim seviyesinin ne olduğu (düşük, orta ve yüksek) ve ülke çapında nasıl dağıldığı (bölgeler arası farklar) bir ülkenin demografik yapısını önemli şekilde etkileyecektir.
Aynı şekilde bir ülkedeki gelir dağılımı (zengin ile fakir arasındaki gelir farkı) da sosyal iç dengelerin anlaşılmasında kullanılan önemli bir demografik bilgidir. Eğer bu fark çok geniş olursa ekonomik fırsatların fakirlere yeterince ulaşamadığı ve toplum içerisinde iktisadi ve sosyal değişimin kolay kolay meydana gelmeyeceği değerlendirmesi destek bulmuş olur. Öte taraftan zenginlerin ülke ekonomisinin çoğunluğunu kontrol ediyor olması da siyasi kararlarda hangi gelir seviyesindeki
gruba yönelik fırsatların sağlandığının anlaşılmasında önemlidir. İkinci bir nokta ise orta sınıfın toplum içerisinde sahip olduğu eğitim ve sosyal seviyenin ne olduğu bir ülkenin iç politikasının da ne kadar sağlıklı olduğunun belirleyicilerindendir. Bu değerlendirmelere istinaden, ülke içindeki gelir dağılımı sosyal düzen ve dengelerin anlaşılmasında önem teşkil eder. Sonuçta, demografik özellikler bir ülkenin insan gücünü göstermektedir ve birçok açıdan değerlendirilmesi gerekmektedir.

Bir ülkedeki gelir dağılımı (zengin ile fakir arasındaki gelir farkı) da sosyal iç dengelerin anlaşılmasında kullanılan önemli bir demografik bilgidir. Eğer bu fark çok geniş olursa ekonomik fırsatların fakirlere yeterince ulaşamadığı ve toplum içerisinde iktisadi ve sosyal değişimin kolay kolay meydana gelmeyeceği değerlendirmesi destek bulmuş olur. Öte taraftan zenginlerin ülke ekonomisinin çoğunluğunu kontrol ediyor olması da siyasi kararlarda hangi gelir seviyesindeki gruba yönelik fırsatların sağlandığının anlaşılmasında önemlidir. İkinci bir nokta ise orta sınıfın toplum içerisinde sahip olduğu eğitim ve sosyal seviyenin ne olduğu bir ülkenin iç politikasının da ne kadar sağlıklı olduğunun belirleyicilerindendir. Bu değerlendirmelere istinaden, ülke içindeki gelir dağılımı sosyal düzen ve dengelerin anlaşılmasında önem teşkil eder. Sonuçta, demografik özellikler bir ülkenin insan gücünü göstermektedir ve birçok açıdan değerlendirilmesi gerekmektedir.

Siyasal Sistem
Siyasal sistemin dış politika süreçlerinin yorumlanmasında özel bir rolü bulunmaktadır. Özellikle savaş, çatışma ve askerî kararlar alınması gerektiğinde devlet içerisindeki prosedürün nasıl işlediği siyasal sisteme bağlı olarak takip edilecektir. Bu nedenle siyasal sistem içerisinde hükümetin nasıl kurulduğu, nasıl dış politikaya dair kararlar alındığı ve daha da önemlisi, savaş ve benzeri durumlarda hangi karar mekanizmalarının çalışacağının bilinmesi önemlidir. Ayrıca, hükûmet sisteminin parlamenter sistem olmasıyla başkanlık veya yarı başkanlık sistemi olması arasındaki fark karar alıcıların takip edeceği dış politika yapım sürecinin anlaşılmasında önem taşır. Örneğin, parlamenter sistemlerde koalisyon hükümetleri dış politika konularında hızlı hareket kabiliyetine sahip değildir. Buna kıyasla, başkanlık sistemi içerisinde ise çok hızlı ve tek bir lider önderliğinde kararlar alınabilir.

Ayrıca, bir ülkenin siyasal sisteminin ne olduğu da çok önemlidir. Bir ülkenin demokrasi olup olmaması, bu ülkenin dış politika hareketlerini anlamada ve yorumlamada önemli katkılar sağlayacaktır. Demokrasi olan ülkelerin halklarıyla iletişim içinde olduğu ve siyasi karar mekanizmalarının nispeten daha açık olduğu bilinmektedir. Buna kıyasla otokratik ülkelerde ise siyasal süreç bilinemediği gibi toplumun nasıl yönlendirildiği veya baskı altında tutulduğu da ülke içi
dengelerin anlaşılmasında önem teşkil eder. Bu nendenle, ülkelere ait yönetim biçiminin ve siyasal sistemin dış politika kararlarını doğrudan etkileyebileceği gözden kaçırılmamalıdır.

Birçok farklı unsura bağlı olarak devletlerin birbirinden farklı derecede güç sahibi olduğunu görebilirsiniz.
Fakat sınıflandırma yapmaya geldiğinde tek bir güç kriteri olmadığı gibi iki kriterin (askerî ve ekonomik gücün) diğer kriterler arasında öne çıktığını söyleyebiliriz. Bu iki kriter bir devlete çoğunlukla diğer kriterleri de sağlayacaktır. Tabi, ülke bazında değerlendirme yapılması da doğru olacaktır.

Yumuşak gücü en başarılı ve en fazla kullanabilen ülke ABD’dir. Konu üzerindeki kısımda da tartışıldığı gibi yumuşak gücün işleyebilmesi için bir devletin diğer devleti kendi istediği konu üzerine ikna edebilmesi ve kendi hedefine yönelik karar almasını sağlaması gerekmektedir.
Bu bağlamda ABD dünyanın birçok yerinde bu gücü kullanarak ne askerî ne de ekonomik gücünü yaptırım amaçlı kullanmadan istediği politikayı uygulatabilmektedir. Bu her politika için söz konusu olmasa da geniş anlamda bu durumun varlığından bahsetmek doğru olacaktır.

s.98

Yumuşak güç, askerî ve ekonomik güce kıyasla daha soyut bir araçtır çünkü amaç başka devletlerin sizin istediğiniz gibi hareket etmelerini sağlamaktır. Yani, diğer devletere zorla bir dış politika kararı uygulatmaktansa bunu istemelerini sağlamak hedeftir. Bu bağlamda, askerî ve ekonomik gücün kullanımı sonucunda belirgin ve maddi dış politika uygulamaları zorla diğer ülkeler üzerinde oluşturulabilir. Fakat yumuşak gücün uygulanması sonucunda maddi olmayan sonuçlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle yumuşak gücün psikolojik boyutu bulunmaktadır.
Yumuşak gücün uygulanmasında devletlerin ortak çıkar doğrultusunda hareket etmeleri arzulanır. Bunun içerisinde hakkaniyet ve doğruluğa uygun dış politika kararlarının güdülmesi (örneğin, demokrasilerin kurulması, uluslararası  örgütlerin etkinliğinin artırılması, insan haklarının korunması) ve bu değerleri sağlayacak şekilde dış politika yapılması istenir. Bu isteklerin yerine gelmesi ve diğer ülke liderlerinin kendi istekleriymiş gibi belirli politikaları takip etmesi yetenek ister ve ince dengelerin sağlanmasını gerektirir.
Yumuşak gücü süper güç ve büyük güç olan ülkeler gibi orta ve küçük güç olan ülkeler de kullanabilir. Amaç devletlerin ortak değerler etrafında birleşmesi olduğu için hedefe yönelik çeşitli ortaklıklar oluşturulabilir. Örneğin, ABD Soğuk Savaş sonrası uluslararası düzende, yumuşak güç aracılığıyla birçok ülkeye askerî ve ekonomik yaptırımlar ve zorlamalar ötesinde, istenilen dış politika kararlarını almalarını sağlamıştır. Askerî ve ekonomik kısıntılarla diğer devletleri zorlamaktansa yumuşak gücü aracılığıyla yürütülen dış politika eylemleri ABD’nin daha olumlu karşılanmasını sağlamıştır. Zayıf devletler için ise yumuşak güç uluslararası sahnede etkili olabilmeleri için yegane araçlardan biridir. Yumuşak güç ile ortak küresel değerler belirlenebilirse küçük devletlerin sistemde bir devinim oluşturması mümkün olabilir. s.97

Süper güçlere kıyasla orta büyüklükteki güçler yüksek askerî gücünü ortaya çıkarmaktan çok, siyasi etki güçlerini kullanan ülkelerdir (örneğin, Kanada, Norveç, İsveç, Hollanda). Bu ülkeler kaynaklarını barışı korumak, ekonomik işsizliği azaltmak, sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek gibi amaçlar için kullanırlar. Bu tarz ülkelerin karar alıcıları zayıf ülkelere sadece yardım etmekle kalmayıp, sürdürülebilir kalkınmayı sağlamaya da çalışırlar. Bu girişimin özünde, küresel zorlukların atlatılması için bireylerin yaşam standartlarının yükseltilmesi bulunur.
Orta büyüklükteki bir güç ile bölgesel güç aynı değildir. Bölgesel güç öncelikle coğrafi olarak kendisini bulunduğu yerdeki pozisyonuna göre kıyaslamaktadır. Bu bağlamda, bölgesel güç olan devletler kaynaklarını bulundukları bölgede söz sahibi olmak için kullanırlar. Türkiye gibi Brezilya, İran, Endonezya, Nijerya, Güney Afrika da kendi bölgelerinde etkili olmak üzere dış politika yürütmektedirler.
Küçük veya zayıf devletler ise dünya devletlerinin birçoğunu içine alan geniş bir kategoridir. Küçük devletler başka ülkeler üzerinde çok az etki gücüne sahiptir.
Genelde küçük devlet liderleri diğer devletlerle olan ilişkilerinde daha az çeşitte dış politika aracı kullanma şansına sahiptirler. Diplomasi çoğunlukla kullandıkları yegane politika aracıyken güç nadiren kullanılan bir araçtır.
Her ne kadar devletler küçük, orta ve büyük güç kategorilerine yerleştirilse de arada kalan ülkeler için kesin çizgiler çekmek pek mümkün değildir. Fakat sonuçta her devlet sahip olduğu güç doğrultusunda dış politikasını oluşturur.

Kültüre dayalı kısıtlama sonucunda devletlerin dış politika karar alma süreçleri şekillenebilir. Aynı şekilde ülkenin kültürel yapısı sıkıntılar altında ve bir dış politika krizi söz konusu olduğunda nasıl hareket edebileceklerine dair bilgi sunabilir. Bu bağlamda kültür, bir devletin dış politik kararları için temel bir altyapı olarak değerlendirilebilir.
Sonuçta altı çizilmesi gereken nokta ise; gücün tanımlanmasında bazı unsurlar objektif, somut ve ölçülebilir olsa da (örneğin, askerî güç, ekonomik güç, doğal kaynaklar, demografik özellikler, coğrafi yapı), bazı unsurlar (örneğin, tarih ve kültür) subjektif özellikler ve soyut kavramlar içerebilir. Bu nedenle her bir kriter birbirinden bağımsız bir şekilde değerlendirildikten sonra birleştirilerek bir devlete ait güç tanımlanabilir. Fakat bu gücün seviyesi yapılan değerlendirmelere bağlı olarak birbirinden farklı sonuçlar verebilir.

Devletlerin dış politika yapım sürecinde sahip olduğu bazı özellikler objektif, somut ve ölçülebilir olsa da (örneğin, askerî güç, ekonomik güç, doğal kaynaklar, demografik özellikler, coğrafi yapı), bazı unsurlar (örneğin, tarih ve kültür) subjektif özellikler ve soyut kavramlar içerebilir.

Süper güçlere kıyasla orta büyüklükteki güçler yüksek askeri gücünü ortaya çıkarmaktan çok, siyasi etki güçlerini kullanan ülkelerdir. Örneğin; Kanada, Norveç, İsveç, Hollanda.

Yumuşak gücün uygulanmasında devletlerin ortak çıkar doğrultusunda hareket etmeleri arzulanır. Bunun içerisinde hakkaniyet ve doğruluğa uygun dış politika kararlarının güdülmesi (örneğin, demokrasilerin kurulması, uluslararası örgütlerin etkinliğinin artırılması, insan haklarının korunması) ve bu değerleri sağlayacak şekilde dış politika yapılması istenir.

Yumuşak gücü süper güç ve büyük güç olan ülkeler gibi orta ve küçük güç olan ülkeler de kullanabilir. Amaç devletlerin ortak değerler etrafında birleşmesi olduğu için hedefe yönelik çeşitli ortaklıklar oluşturulabilir.

Uluslararası kutuplaşma düşük ise devletin dış çıkarlarına iç çıkarlarından daha fazla önem vereceği öngörülmüştür. Aynı şekilde, bir devletin diğer devletlere kıyasla hassaslığı artıkça, bu devletin dış politikaya iç politikadan daha fazla önem vereceği düşünülmektedir.

İki kutuplu bir sistem çok kutuplu bir sisteme kıyasla daha istikrarlıdır. Eğer sistemdeki kutup sayısı artarsa bu durum hem devletlerin birbirine yakın güç sahibi olması nedeniyle çatışmayı artırabilir hem de sistem içinde dış politika kararlarındaki belirsizliği çoğaltır. Bu nedenle çok kutuplu düzende oluşturulmuş ittifaklar ve güç ilişkileri iki kutuplu düzene kıyasla zayıftırlar. Ayrıca, iki kutuplu bir düzende süper güçler statükoyu korumaya isteklidirler ve gelişmeler üzerinde daha fazla sorumluluk taşırlar.

2008 finansal krizi sosyal ve siyasi birçok sonuç doğurmuştur. ABD gibi Avurpa'yı da derinden sarsan kriz; Yunanistan, İtalya, İrlanda, İspanya, ve Portekiz’de hükümetleri yerinden etmiş, işsizliği büyük oranda artırmış, bu ülkelere ait uluslararası kredi değerlerini düşürmüş ve dolayısıyla bu ülkelerin dış politika kararlarını ve önceliklerini derinden etkilemiştir. Fransa'nın krizi nispeten daha az hasarla atlattığı söylenebilir.