DIŞ POLİTİKA ANALİZİ

Coğrafi konum, fiziksel askerî yapı, askerî ve ekonomik imkânlar, ekilebilir tarım alanları ve siyasal sistem gibi güç unsurları, devletlerin ulusal özelliklerine tekabül etmektedir. Dış politika analizi üzerine çalışan akademisyenler, ulusal özelliklerin, devletlerin dış politika davranışları üzerinde etkili olduğunu kabul etmektedir. Hatta teorisyenlere göre, karar vericiler, kendi ülkelerinin dış politikalarını belirlerken, kendilerinin ve diğer devletlerin göreceli güç unsurlarına (ulusal özelliklerine) bakarak nihai kararlarını vermektedir. Buna göre doğru yanıt B seçeneğidir.

Realistler, ulusal güç kavramını, sayılabilir (coğrafi konum, askerî yapısı, madenler, dağları, nüfus sayısı, ekonomik kalkınmışlık düzeyi) ve sayılamayan (toplumsal birliktelik, toplumun moral değerinin yüksekliği, liderlik düzeyi gibi) unsurlar üzerinden tanımlamaktadır. Buna göre A seçeneği sayılamayan unsurlardandır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD), ulusal özellikleri itibarıyla küresel bir güçtür. Coğrafi konumu ve komşuları açısından baktığımızda ABD, küresel güç olmasına yardımcı olabilecek çok uygun koşullara sahiptir. Öncelikle ABD, dünyanın en büyük tarım alanlarına sahip ülkesidir. İki okyanus ile çevrilidir. Bu sayede Asya ve Avrupalı ülkelerin siyasi mücadelelerinden kendisini uzak tutabilmektedir. Çöl nedeniyle Meksika’dan, göller ve ormanlardan ötürü, Kanada’dan tehdit algılamamaktadır. Okyanuslarla çevrili olması nedeniyle küresel etki kapasitesine sahip güçlü bir donanması bulunmaktadır.
Geniş bir nüfus yapısına sahip olan ABD, demokratik siyasi yapısı ve gelişmiş yaşam düzeyinden ötürü, farklı milletlerden oluşan kendi ulusunu bir arada tutabilmektedir. Bu nedenle ayrılıkçı teröre varan etnik çatışmalar ile yüz yüze gelmeyen ABD’nin siyasi ve toplumsal açıdan istikrarlı bir yapısı bulunmaktadır. ABD’nin eğitimli bir nüfusu vardır ve sonuçta muazzam askerî gücü, ileri teknolojik altyapısı ve siyasi istikrarı sayesinde üstün bir konuma sahiptir. Bu bilgilere göre, doğru cevap E seçeneğidir.

Rusya, yetersiz ekonomik imkânları nedeniyle ABD gibi küresel politikalar izleyememektedir. Fakat geniş toprakları, muazzam doğal kaynakları ve Avrasya jeopolitiğinin merkezinde yer almasından ötürü, 16. yüzyıldan bu yana bölgesel hâkimiyet peşinde koşmaktadır. Buna göre doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Yakın Çevre politikası, Rusya tarafından 1993 yılında ilan edildi. Bu politikayla, Rusya, eski Sovyet coğrafyasında tek hakim gücün kendisi olduğunu deklere ederek, diğer büyük güçlerin, bunu dikkate alarak bölge ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmeleri gerektiğini belirtti. Buna göre doğru yanıt B seçeneğidir.

A. B. C. ve E seçeneklerinde verilen ifadeler Çin Halk Cumhuriyetine ait özelliklerdir. Öncelikle tarih boyunca istilalara maruz kalan Çin, günümüzde de güçlü devletler ile komşudur ve bu devletler ile bir şekilde toprak ve sınır sorunları yaşamaktadır. Bu durumlardan ötürü, Çin, her zaman dış politikasında önceliği, ulusal güvenlik kavramına vermektedir. Daha savunmacı dış politika anlayışına sahip olan Çin yönetimi, sınırlarının güvenliğini sağlamayı ve ulusal egemenliğini güvence altına almayı dış politika öncelikleri arasında görmektedir. Soğuk Savaş döneminde, Maocu sosyalist anlayışının yanı sıra, elindeki güçlü maddi imkânlardan ötürü Çin, dünya siyasetinde aktif rol oynamıştır. Soğuk Savaş sonrası dönemde de bu politikasını sürdürmektedir. Çin, 1980’lerde, Açık Kapılar Siyaseti izleyerek, ekonomisini modernleştirmeye gayret etmiştir. Bu bağlamda Çin, IMF ve Dünya Bankası gibi ekonomik kurumların üyesi olmuştur.

D seçeneğinde verilen ifade ise Brezilya'nın bir özelliğidir. Brezilya bağımsızlığını kanlı savaşlar sonucunda edinmemiştir. Bu nedenle emperyalizm karşıtı tutumlar, liderlerinde görülmemektedir. Ayrıca Brezilya, komşu ülkelerle sınır sorunları yaşamamaktadır. Bu nedenle daha barışçıl dış politika izleyen Brezilya, Güney Amerika kıtasında statükocu politikalara destek vermiştir. Bu politikasına uygun olarak Brezilya, aşırı askerî harcamalardan da kaçınmıştır. Buna göre doğru yanıt D seçeneğidir.

İran İslam Devrimi, 1979 yılında İran Şahı Pehlevi’ye karşı halkın ayaklanmasıyla ortaya çıkmıştır. Devrimin başlangıcında solcu gruplarda oldukça etkili rol oynamıştı. Ancak zamanla dinî lider Ayetullah Humeyni liderliğindeki aşırı dinci gruplar, Devrimin liderliğini ellerine geçirdiler ve İran siyasetine tümüyle dinî ilkeler hâkim hâle geldi. Günümüzde İran Şii anlayışa göre yönetilmektedir. Şah, ABD ile ilişkileri geliştirdi. Fakat yumuşama döneminde, ABD’den beklediği mali yardımı alamayan İran, Sovyetler Birliği ile yakın ilişkiler içerisine girdi. Aynı zamanda Amerikan yönetimi ile ilişkilerini korudu. Ancak yaşanan ekonomik sıkıntılar, 1979 yılında İran İslam Devrimi’ne yol açtı  İran İslam Cumhuriyeti, ABD’yi Büyük Şeytan, Sovyetler Birliği’ni de Bozulmuş İdeolojiye sahip ülke olarak nitelendirerek, her iki süpergüçle ilişkilerini sonlandırdı. Buna göre doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

1923-1945 tek parti döneminde, Türk dış politikasına hâkim olan temel unsur, Kemalist siyasal kültürdü. Bu dönemde, jeostratejik konumuna rağmen, gerek M. Kemal Atatürk ve gerekse İsmet İnönü, eski yayılmacı emellerden uzak durduklarını, yayılmacı düşüncelerle hareket etmediklerini ve ulus-devlet inşa sürecinde Batılı bir toplumsal yapı oluşturmak istediklerini vurguladılar. Bu düşüncelerine dayanarak bu dönemde, Türk dış politikası, iki temel ilke üzerine oturmuştur: Batılılaşma ve Yurtta Sulh Cihanda Sulh. Bu dönemde bağımsızlığını pekiştirme ve ulusal güvenliği sağlama yönünde Türk hükûmeti, bölgesel oluşumlara dahil oldu ve İngiltere ve Fransa gibi büyük devletler ile ilişkilerini geliştirdi. Buna göre doğru yanıt A seçeneğidir.

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından, 1945 - 1990 döneminde, ulusal özellikler ve ekonomik koşullar, Türk dış politikasında daha etkin rol oynamaya başladı. Bu dönemde, Sovyetler Birliği ile komşu olan ve Komünist tehdide maruz kalan Türkiye, hem ulusal güvenliğini sağlama hem askerî ve ekonomik modernizasyonu için gerekli olan dış yardımı elde etme ve hem de iç siyasal sistemini pekiştirme amacıyla Batı dünyası ile ilişkilerini geliştirdi. Buna göre doğru yanıt E seçeneğidir.

Türkiye Sovyet Bloğu üyeleri ve Orta Doğu ülkeleriyle ilişki kurmaktan kaçındı. Bandung Konferansında Batı bloğunun öneminden bahsetti. Ancak 1964 tarihli Johnson mektubu, 1973 petrol krizi ve 1974 Kıbrıs’a müdahâle sonucunda Türkiye-ABD ilişkilerinin bozulması ve yumuşama döneminin yaşanması üzerine, Türkiye, dış politikasını çeşitlendirdi ve Üçüncü Dünya ülkeleriyle ve Sovyetler Birliği ile ilişkilerini geliştirdi. Bu bağlamda, 1965’te Bağdat Paktı’na dahil oldu. Sovyetler Birliği’nden mali ve ticari destek sağladı. Orta Doğu ülkeleriyle yakınlaştı. Fakat çok yönlü dış politikasından beklediği desteği bulamayan Türkiye, 1979 yılında Sovyetler’in Afganistan’ı işgalinin ardından Batı dünyasıyla ittifak ilişkilerini yeniden pekiştirdi. Buna göre doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Realistler, ulusal güç kavramını, sayılabilir (coğrafi konum, askerî yapısı, madenler, dağları, nüfus sayısı, ekonomik kalkınmışlık düzeyi) ve sayılamayan (toplumsal birliktelik, toplumun moral değerinin yüksekliği, liderlik düzeyi gibi) unsurlar üzerinden tanımlamaktadır. bu nedenle doğru cevap A seçeneğidir.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD), ulusal özellikleri itibarıyla küresel bir güçtür. Coğrafi konumu ve komşuları açısından baktığımızda ABD, küresel güç olmasına yardımcı olabilecek çok uygun koşullara sahiptir. Öncelikle ABD, dünyanın en büyük tarım alanlarına sahip ülkesidir. İki okyanus ile çevrilidir. Bu sayede Asya ve Avrupalı ülkelerin siyasi mücadelelerinden kendisini uzak tutabilmektedir. Çöl nedeniyle Meksika’dan, göller ve ormanlardan ötürü, Kanada’dan tehdit algılamamaktadır. Okyanuslarla çevrili olması nedeniyle küresel etki kapasitesine sahip güçlü bir donanması bulunmaktadır. bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Soğuk Savaş döneminde, Sovyetler Birliği’ni temel düşman olarak algılayan ABD, Marshall Planı ve Truman Doktrinini hayata geçirerek Batı Avrupalı müttefiklerini ekonomik açıdan güçlendirmeye çalıştı. NATO’yu inşa ederek, Sovyetlere karşı “Hür Dünyayı” kendi güvenlik şemsiyesi altına aldı. bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Yakın Çevre politikası, Rusya tarafından 1993 yılında ilan edildi. Bu politikayla, Rusya, eski Sovyet coğrafyasında tek hakim gücün kendisi olduğunu deklere ederek, diğer büyük güçlerin, bunu dikkate alarak bölge ülkeriyle ilişkilerini geliştirmeleri gerektiğini belirtti. bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Çin, 1970lerden itibaren ekonomik anlamda sıkıntılar yaşamaktadır. Bu ekonomik sıkıntılar, Çin yönetiminin küresel düzeyde politikalar izlemesini engellemektedir. Diğer yandan bu durum, Çin’i, Batılı ülkeler ve uluslararası mali kuruluşlar ile iş birliği yapmaya zorlamaktadır. Dünya ekonomik sistemine dahil olmaya çalışan Çin, 1980’lerde, Açık Kapılar Siyaseti izleyerek, ekonomisini modernleştirmeye gayret etmiştir. bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.

Güney Ortak Pazarı (MERCOSUL), Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay arasında oluşturulmuş, bölgesel ekonomik bütünleşme arayışıdır. Bu oluşum, vergilendirme, taşımacılık, ortak gümrükler, ticaret politikaları gibi konuları kapsamaktadır. Bu nedenle A seçeneği doğru cevaptır.

Yumuşama döneminde, ABD’den beklediği mali yardımı alamayan İran, Sovyetler Birliği ile yakın ilişkiler içerisine girdi. Aynı zamanda Amerikan yönetimi ile ilişkilerini korudu. Ancak yaşanan ekonomik sıkıntılar, 1979 yılında İran İslam Devrimi’ne yol açtı (Mohsen M. Milani, 2002: 219 - 245). bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

- Mevcut topraklarının, savunma stratejileri açısından yetersiz olması,

- Yeterli nüfusa sahip olmamasından ötürü askere alacak kişilerin bulunmaması ve

-  Arap ülkelerinin de İsrail’in varlığını ilk kurulduğu yıllardan itibaren günümüze kadar tanımamaları, hatta 1967 ve 1973 yıllarında İsrail yönetimine karşı savaş açmaları gibi faktörlerden ötürü, İsrail’in dış politikasında önceliği, ulusal güvenlik, toprak bütünlüğü ve siyasi bağımsızlık kavramları almaktadır. bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

1952 yılında, ABD’nin desteği ve Kore Savaşındaki cesaretinin katkısıyla, NATO’ya üye yapıldı. bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Türkiye, bölgesel ve uluslararası örgütlerde daha aktif rol oynarken, barış gücü operasyonlarına ve insani müdahalelere katkıda bulunmaktadır. Afrika Birliği ve Arap Ligi gibi oluşumlara gözlemci statüsüyle katılan Türkiye, çeşitli uluslararası ve çok taraflı toplantılara da ev sahipliği yapmaktadır. bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.