DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ

Çevresel kaynakların kıtlığı karşısında yapılacak her seçimin, verilen karar nedeniyle oluşan bir fırsat maliyeti olacağı açıktır.

Çevresel kaynakların yönetimi söz konusu olduğunda bu kaynakların kıt olması nedeniyle iktisadi etkinlik kavramı önem kazanmaktadır.

Çevre kirliliğine neden olan fakat toplumun ihtiyaç duyduğu bir mal ne kadar üretilmelidir? Fosil yakıtlara dayalı enerji üreti­mi, çevreyi kirleten yönü ve ekonominin enerji ihtiyacı düşünüldüğünde örneğin kömür kullanarak üretilen enerjinin ne kadar olması gerektiği sorusu önemli bir iktisadi etkinlik sorusudur.

Tüketimde etkinsizlik hâlinde, malların bireyler arasında mübadelesi ile kim­senin durumunu kötüleştirmeksizin bir kişinin durumunu iyileştirebilecek bir Pareto etkin çözüme daha yakın olunabilir.

İktisatçılara göre üretimde etkinlik, mevcut üretim faktörleri bileşimini değiştirerek, üretilen mallardan birinin miktarını azaltmadan diğer malın veya malların üretim miktarını arttırmanın mümkün olmadığı durumudur.

İki üretim faktörünün (K ve L) X ve Y gibi iki mal arasında etkin dağılımı, üretim faktörleri arasındaki marjinal teknik ikame oranının (MRTSLK) üretilen iki mal için birbirine eşitlenmiş olmasını gerektirmektedir.

Tüketici rantı ve üretici rantı toplam alanları ile ifade edilen toplumsal ka­zancı maksimum yapan denge çözümü nedeniyle tam rekabet piyasası Pareto op­timaldir (Hussen, 2000,33).

Pareto optimal çözüm aynı zamanda iki ayrı sonuç ima etmektedir: Bunlardan birincisine göre, üretimde etkinlik sağlandığında iki mal arasındaki marjinal dönüşüm oranı bu malları üreten tüm firmalar için eşitlenmektedir. Tüm fir­malar X ve Y mallarını aynı maliyetlerle ürettikleri için bu malların hangi firma tarafından üretildiğinin kaynakların kullanımı açısından bir önemi bulunmamak­tadır. İkincisine göre, tüketimde etkinlik koşulu sağlandığında iki mal arasındaki marjinal ikame oranı bu malların tüm tüketicileri için eşitlenmektedir. Tüm tüketi­ciler X ve Y mallarının tüketiminden aynı faydayı sağlayacak olmaları nedeniyle bu malların kim tarafından tüketildiğinin de bir anlamı bulunmamaktadır.

Tüketici rantı ve üretici rantı toplam alanları ile ifade edilen toplumsal ka­zancı maksimum yapan denge çözümü nedeniyle tam rekabet piyasası Pareto op­timaldir (Hussen, 2000,33).

Denge piyasa fiyatından herhangi bir nedenle uzaklaşmak hangi yönde olursa olsun toplumsal kazanç kaybına neden olmaktadır. Görüldüğü gibi tam rekebet piyasası dengesinin öngördüğü miktarda üretilen Y malı, toplum refahını mak­simumlaştıran miktarda üretilmiş olacaktır. Bu nedenle tam rekabet piyasası dengesi Pareto optimaldir.

Kıtlık: İhtiyaçları karşılayacak malların ve bu malların üretimi için gerekli kaynakların sahip olunanlardan daima daha fazla olması durumudur.

Ekolojik sistem: Doğadaki canlı ve cansız varlıkların, karşılıklı etkileşim içinde meydana getirdikleri süreç ve akımlardan oluşan dinamik yapıyı tanımlamaktadır.

Tam rekabet piyasası: Çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu, alıcı ve satıcıların piyasa ile ilgili her türlü bilgiye eksiksiz sahip olabildiği, piyasaya giriş ve çıkış önünde bir engelin bulunmadığı, mal ve hizmetler ile üretim faktörlerinin homojen olduğu varsayılan ve bu varsayımların tümünün eksiksiz gerçekleştiği durumda var olduğu kabul edilen bir piyasa türüdür.

Pareto’nun etkinlik ölçütüne göre kaynakların yönetiminde etkinliğin sağlanmış olduğu bir çözüme ulaşıldığı zaman, artık toplumda bir kişinin durumunu kötüleştirmeksizin bir başkasının durumunu iyileştirmek mümkün değildir.

Marjinal kirlilik kontrol maliyeti: Bir firmanın yaydığı kirliliği bir birim azaltmak için katlanması gereken maliyeti göstermektedir. Kontrol edilen kirlilik miktarı arttıkça marjinal kirlilik kontrol maliyetinin arttığı kabul edilmektedir.

Marjinal ikame oranı: Bir tüketicinin aynı fayda düzeyinde kalmak koşuluyla paylaşımdan aldığı mallardan birinde artma veya azalma olması durumunda vazgeçmeye razı olacağı veya talep edeceği miktarların oranını ifade etmektedir.

Edgeworh kutusu: iki malın iki tüketici arasında veya iki üretim faktörünün iki mal veya hizmet üretimi arasındaki olası tüm dağılımlarını gösteren bir diyagramdır.

Farksızlık eğrileri: Tüketiciye aynı fayda düzeyini sağlayan farklı mal bileşimlerinin geometrik gösterimidir.

Bütçe doğrusu: Tüketicinin veri piyasa fiyatları karşısında belirli bir bütçe ile satın alabileceği maksimum mal miktarlarını göstermektedir.

Marjinal teknik ikame oranı: Bir firmanın istihdam ettiği bir üretim faktörünün miktarını azalttığında aynı miktar üretim için diğer üretim faktörünün istihdamını ne kadar arttırması gerektiğini göstermektedir.