DOSYALAMA ARŞİVLEME

“Yönetim nedir?” sorusu günümüzde hâlen cevap arayan ve farklı disiplinlerde kendilerine özgü yorumlar katılabilen bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. İster rahat bir örgütsel alanda isterse kaos alanında yer alsın işletmelerin ortak yönetsel değerler kapsamında ele alınması gerekmektedir. Bilimsel dayanaklar kapsamında ya da bireylerin deneyimlerine dayanan düşünce ve metaforlarla ele alınan yönetim faaliyeti, nihayetinde insanlarla birlikte iş yapabilme ve insanları doğru yönlendirebilme sanatı olarak ifade edilmektedir.

Bilimsel yönetim yaklaşımı ve Yönetim süreci yaklaşımı Klasik Yönetim ve Organizasyon Teorisi başlığı altında bulunan yaklaşımlardır. Sistem yaklaşımı ve Durumsallık (koşul-bağımlılık) yaklaşımı ise Modern Organizasyon Teorisi başlığı altındadır.

İnsan davranışı, kişilerarası ilişkiler ve grup davranışları Davranışsal (Neo-Klasik) Yönetim ve Organizasyon Teorisi’nin ele aldığı konulardandır. Diğer konular ise Grupların oluşturulması, informal organizasyon, algı ve tutumlar, iletişim, motivasyon, önderlik, organizasyonlarda değişim ve gelişmedir. Ticari faaliyetler ve güvenlik faaliyetleri Yönetim Süreci yaklaşımında gerçekleşen faaliyetlerdir. Diğer faaliyetler ise, teknik faaliyetler (üretim faaliyetleri), finansal faaliyetler (para bulma ve kullanma), muhasebe faaliyetleri (kayıtların ve istatistiklerin tutulması, hazırlanması), yönetim faaliyetleridir.

Durumsallık yaklaşımında özellikle yöneticilerin uygulayacakları tekniklerin, davranışların ve düşüncelerin koşullara göre farklılık gösterebilmesi önemlidir. Anlaşılması gereken; her zaman ve her koşulda organizasyon yapılarının farklı olabileceğidir. Bilimsel yönetim yaklaşımı ayrıntılı bir teori değil, organizasyon yapılarındaki işlerin ve standartların düzenlenmesi gibi mikro değişkenler etrafında şekillenmiştir. Yönetim süreci yaklaşımı sadece organizasyon konuları ile değil fakat yönetimin bütün alanları ile ilgili ilkeler geliştirmeye çalışmıştır. Bürokrasi yaklaşımın özelliği açık ve seçik bir şekilde belirlenmiş hiyerarşik bir yapı olması; böylece de her kademe bir üst kademe tarafından kontrol edilmesidir. Sistem yaklaşımın amacı, yönetim olayının ve birimlerinin birbirleri ile olan ilişkilerini ve bu ilişkilerin niteliğini incelemek, belirli bir birimdeki gelişmelerin diğer birimler üzerindeki etkilerini araştırmak, kısaca; yönetim olaylarını başka olaylarla ve dış çevre şartları ile ilişkili olarak incelemektir.

Yönetim faaliyetleri; amaca yönelik olması, grup etkinliklerini içermesi, beşeri olması, işbirliği ve uzmanlaşmaya yönelik olması, eşgüdüm içinde bulunulması ve yetki-sorumluluk üzerine kurulması bakımından her örgüt türünde yer alan önemli bir süreçtir.

Yönetim ellerindeki sınırlı kaynaklarla en yüksek çıktıyı verimi elde etmek ister. Diğer bir deyişle işletme yapısında yer alan bütün sermaye türlerinin (maddi varlıklar, nakitler, beşeri sermaye vb.) akla ve mantığa yatkın bir biçimde değerlendirilmesi gerekmektedir. Yönetim teorilerindeki ilkelerin, düşüncelerin ve insan gücünün akıllıca kullanılması sayesinde işletme yapıları rasyonelliğe ulaşabilmektedir.

Yönetim istenilen amaçlara ulaşabilmek ve kısa ya da uzun dönemli uygulamaları hayata geçirebilmek için bir dizi karar aşamaları ve bunların sonuçlarından oluşmaktadır. İşletme içi faaliyetler ve makro düzeyde alınacak stratejik ve politik kararlar için yönetimin aktif çalışan bir karar mekanizması oluşturması, analiz ve yorumlama yeteneğini güçlendirmesi gerekmektedir.

Cumhuriyetin kuruluşundan 1983 yılına kadar olan dönemde yayınlanmış bazı meslek kitapları ile Türk kütüphaneciliğinin ilk dergisi olan Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni (1952) incelendiğinde, kütüphane işletmeciliğinin sorunlarının temelde; personel, bütçe, derme, bina ve kullanıcı olmak üzere beş başlık altında ele alındığı görülmektedir. Ancak kütüphane işletmesi kavramının tartışılması ve kütüphane / bilgi ve belge merkezlerinin işletme özelliklerinin açıklanması konusunda herhangi bir çalışmaya rastlanılmamaktadır.

Planlama yönetim sürecinin başlangıç aşamasını oluşturmaktadır. Yönetim işlevlerinin ve işletme faaliyetlerinin planlamadan sonra gelen aşaması örgütlemedir. Yöneltme süreci iş görenlere planlar ve örgütleme sonucunda verilen işlerin verimli bir biçimde yaptırılmak istenmesi olarak ifade edilebilir. Yönetim işlevlerinin sonuncusu olan denetim yani kontrol işlevinin gerekliliği, örgütün belirlenen amaçlara ulaşmak için oluşturulan bir yapı olmasından kaynaklanmaktadır.

Planlama herhangi bir konu ile ilgili olarak; ne, ne zaman, nasıl, nerede, kim tarafından, neden, hangi maliyetle ve hangi sürede sorularına cevap vermeye çalışmayı ifade etmektedir.  Planlama sürecine yakından bakıldığında, sürecin sadece belirli teknik ve metotları kullanmaktan çok farklı bir anlamı olduğu, bir nevi düşünce ve yaşam tarzı olduğu görülmektedir. Bunun sebebi ise planlamanın geleceğe bakmakla aynı düşünceyi ifade ettiğidir.

•Gelişigüzel çalışma değil bilimsel çalışma düzeni •Başıbozukluk değil ahenk ve koordinasyon •Kişisellik değil yardımlaşma •Düşük verim değil maksimum çıktı •Herkesin mümkün olan en yüksek verimlilik düzeyine çıkarılması için eğitim •Her iş, işi oluşturan görevlere ayrılmalı •Bu görevlerin her biri bilimsel açıdan ayrıntılı olarak incelenmeli •Bu inceleme yapılırken görevlerin nasıl daha etkin yapılabileceği, araç ve gereçlerin nasıl kullanılacağı ve görevi yapanın nasıl davranması gerektiğinin araştırılması •Görev ve işlerin zaman ve metot olarak standartlaştırılması •Standartları belli olan işleri yapabilecek fiziki ve zihni kabiliyeti yeterli olan kişilerin seçilmesi •Kişilerin uygun bir biçimde eğitilerek işi öngörülen şekilde yapabilecek hâle getirilmesi •Teşvik edici ücret sisteminin geliştirilmesi ve işgörenlerin çalışmalarının finansal olarak desteklenmesi •Yönetimin bu sistemin işleyişini sürekli olarak denetlemesi ve aksaklıkların bilimsel olarak incelenmesi.

Sistem yaklaşımı 1900’lü yılların başında biyolog Ludvig Von Bertalanffy tarafından ortaya konulan Genel Sistem Teorisi ile bağdaşmaktadır. Olayların tek bir olgu ile incelenmesi yerine, o olguya bağlı olan diğer olgularla ve çevresiyle ilişkisini ele alan süreçlerin yönetim başlığı altında incelenmesi sistem yaklaşımını oluşturmaktadır.

Klasik Teori: • Klasik teori organizasyonlarda insan unsuru dışındaki faktörler üzerinde durmuştur. İnsan unsuru daima ikinci planda ele alınmıştır. Maddi faktörler düzenlendikten sonra insanın öngörülen doğrultu ve şekilde davranacağı ya da davranması gerektiği varsayılmıştır. Bu yönü ile klasik teori mekanik organizasyon yapıları olarak adlandırılan yapıları önermiştir. • Rasyonellik ve mekanik süreçler klasik teorinin hareket noktaları olmuştur. Makine – insan ilişkilerinde rasyonellik, işlerin dizayn ve birleştirilmesinde rasyonellik, ilkelerin amaçladığı rasyonellik ana hareket noktalarıdır. Mekanik rasyonelliği bozacak insan unsuruna ilişkin faktörler modele dahil edilerek ayrıntılı olarak incelenmemiştir. Ekonomik rasyonellik anlayışının organizasyona uygulanmasını ifade eden bu yaklaşım insanı kendine söyleneni yapan, rasyonel olduğuna inanılan sisteme uyan, pasif bir unsur olarak varsaymıştır. •Klasik teori, esas itibariyle kapalı sistem anlayışı ile organizasyonları ele almıştır. Bunun sonucu olarak da bütün yaklaşımlar organizasyon içi dahili etkinliğin nasıl sağlanabileceği üzerinde durmuş, bunu sağlamak için uyulması gereken ilkeleri evrensel kabul etmiş; fakat dış çevre şartlarına ve organizasyonların değişen şartlara nasıl uyabilecekleri üzerinde durmamıştır. Neo-klasik Teori: Neo-klasik yönetim teorisinin ortaya çıkan en önemli özelliği, klasik yönetim teorisinin düşünceleri üzerinde eksik olan yönü tamamlamak konusundadır. Klasik yönetim teorisinin insan unsurunu dolduran neo-klasik yönetim teorisi, insan faktörünün çalışma yaşamındaki psikoloji, sosyolojik ve vicdani yönü ile de ilgilenmektedir. İşletme yapılarındaki etkinliğin insan davranışlarının bir sonucu olarak ortaya çıktığı bu teori kapsamında ele alınmıştır.

Neo-klasik yaklaşımın gelişmesini sağlayan Hawthorne Araştırmaları olmuştur. Roethlisberger ve Mayo tarafından yapılan araştırmada çalışanların verimliliğini esas olarak fiziksel faktörlerin değil; motivasyon, insan ilişkileri gibi faktörleri içerden sosyal faktörlerin arttırdığını ortaya koymuştur.

Sistem yaklaşımı 1900’lü yılların başında biyolog Ludvig Von Bertalanffy tarafından ortaya konulan Genel Sistem Teorisi ile bağdaşmaktadır. Olayların tek bir olgu ile incelenmesi yerine, o olguya bağlı olan diğer olgularla ve çevresiyle ilişkisini ele alan süreçlerin yönetim başlığı altında incelenmesi sistem yaklaşımını oluşturmaktadır. “Böyle bir yaklaşımın amacı, yönetim olayının ve birimlerinin birbirleri ile olan ilişkilerini ve bu ilişkilerin niteliğini incelemek, belirli bir birimdeki gelişmelerin diğer birimler üzerindeki etkilerini araştırmak, kısaca; yönetim olaylarını başka olaylarla ve dış çevre şartları ile ilişkili olarak incelemektir (Koçel, 2005).” Sistem kavramı, belirli parçaların kendi ve çevresinin yararlarını gözeterek oluşan bir bütün olarak ifade edilebilir. Sistem yaklaşımı literatüre bakıldığında organizma-organizasyon metaforu kapsamında daha anlaşılır bir biçimde ifade edilmektedir. İnsan vücudu dolaşım sistemi, sinir sistemi, sindirim sistemi vb. çeşitli alt sistemlerden oluşmaktadır. Bu alt sistemler kendi içerisinde belirli işlevlere sahiptirler ve bu işlevlerin doğru bir biçimde yapılması gerekmektedir. Bu alt sistemler kendi içlerinde olduğu kadar birbirleri ile de etkileşimli bir biçimde çalışmak durumundadır ki organizmanın esas işlevi olan hayati faaliyetler düzgün bir biçimde işleyebilsin. Organizmalar gibi organizasyonların da kendi içlerinde belirli işlevlere sahip oldukları üretim sistemi, muhasebe sistemi, insan kaynakları sistemi gibi alt sis temleri vardır. Durumsallık Yaklaşımı: İkinci Dünya Savaşından sonra organizasyon yapılarındaki değişim ve gelişmelere bağlı olarak dönemin mevcut teorilerine farklı bakış açıları ile bakılmaya başlanmıştır. Organizasyon yapılarının en iyileştirilmesi  ve organizasyon ilkelerinin oluşturulmasının yanında özellikle her zaman ve her koşulda en iyi organizasyon yapılarının olamayacağı, organizasyonların çeşitli içsel ve dışsal faktörlere göre şekilleneceği düşüncesi ağırlık kazanmaya başlamıştır. Literatürde de sıkça vurgulanan organizasyonların yapıları ve örgütsel davranış ilişkileri aynı zamanda işletmelerin büyüklükleri, etkileşimde bulundukları çevre koşulları ve özellikle faaliyet alanlarındaki teknoloji düzeyleri gibi etmenlerle birlikte koşullara bağlı bir biçimde ele alınmaya başlanmıştır.

Yönetim faaliyetleri; amaca yönelik olması, grup etkinliklerini içermesi, beşeri olması, işbirliği ve uzmanlaşmaya yönelik olması, eşgüdüm içinde bulunulması ve yetki-sorumluluk üzerine kurulması bakımından her örgüt türünde yer alan önemli bir süreçtir. Yönetimin İnsanlara Yönelik Bir Faaliyet Olması: Yönetim, günümüz yapılarında insanların psikolojik ve sosyolojik motivasyon etkenlerini dikkate alarak faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Bilgi ve belge merkezleri gibi hizmet alanında yer alan yapılarda çalışanların her an istek sahiplerinin ihtiyaçlarını doğrudan karşılaması, çalışanlara verilecek olan değerin üst noktalarda olmasını gerektirmektedir. İnsan ilişkileri karmaşık bir yapıda ilerlediğinden dolayı yönetim, çalışanlarını motive etmeli ve karşılaşılacak problemler üzerinde önceden eğitim verilmelidir.

Yönetim faaliyetleri; amaca yönelik olması, grup etkinliklerini içermesi, beşeri olması, işbirliği ve uzmanlaşmaya yönelik olması, eşgüdüm içinde bulunulması ve yetki-sorumluluk üzerine kurulması bakımından her örgüt türünde yer alan önemli bir süreçtir. Yönetimin İşbölümü ve Uzmanlaşma Faaliyeti Olması: Yönetim kapsamında ele alınan faaliyetler çalışanlara göre iş bölümlerine ayrılmalı ve iş tanımlarında uzmanlaşmaya önem verilmelidir. Bilgi ve belge merkezleri gibi hizmet alanında faaliyet gösteren yapılarda uzmanlaşmaya göre sınıflandırma büyük önem taşımaktadır. Beşeri ilişkileri zayıf olan bir çalışanın kullanıcılarla devamlı iletişim hâlinde olması gereken bir iş içerisinde yer alması problemlere yol açabilir. Bu çalışana beşeri ilişkiler kapsamında eğitim verilmeli, eğitim süreci devam ederken daha farklı bir görev tanımı ile desteklenmelidir.

Kurulgan’ın (2005) San’dan (1983) aktardığına göre; “Türkiye’de kütüphane ve bilgi ve belge merkezlerinin birer işletme olarak ele alınıp incelenmesi 1970’lerden sonra gerçekleştirilen bir durumdur. Yazara göre; Cumhuriyetin kuruluşundan 1983 yılına kadar olan dönemde yayınlanmış bazı meslek kitapları ile Türk kütüphaneciliğinin ilk dergisi olan Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni (1952) incelendiğinde, kütüphane işletmeciliğinin sorunlarının temelde; personel, bütçe, derme, bina ve kullanıcı olmak üzere beş başlık altında ele alındığı görülmektedir.

Kurulgan’ın (2005) San’dan (1983) aktardığına göre; “Türkiye’de kütüphane ve bilgi ve belge merkezlerinin birer işletme olarak ele alınıp incelenmesi 1970’lerden sonra gerçekleştirilen bir durumdur. Yazara göre; Cumhuriyetin kuruluşundan 1983 yılına kadar olan dönemde yayınlanmış bazı meslek kitapları ile Türk kütüphaneciliğinin ilk dergisi olan Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni (1952) incelendiğinde, kütüphane işletmeciliğinin sorunlarının temelde; personel, bütçe, derme, bina ve kullanıcı olmak üzere beş başlık altında ele alındığı görülmektedir.

Kurulgan’ın (2005) aktardığına göre Bundy (1966); “bürokratik yapılarda örgütlenmenin sorumluluk makamının bilinmesi, iletişimin yönlendirilmesi, yapısal sınırlılıkların belirlenmesi ve koordinasyonun sağlanması açısından önemli yararların bulunduğunu ifade etmektedir.” Yazar bunun yanında; “bürokraside yaşanabilecek olan terfilerin subjektif ölçütlere göre yapılabileceği, yönetici istekleri doğrultusunda hareket etmenin her zaman örgütsel amaçlarla örtüşemeyeceği, profesyonellerin kendi makam ya da statülerini koruma eğiliminde olduklarından dolayı herhangi bir değişiklik önerisi karşısında, öncelikle bu durumun kendi statülerini nasıl etkileyeceğini araştırıp ona göre bir tutum alabilecekleri ve bundan dolayı da geleneklere bağlı kalarak yeniliklere direnç gösterebilecekleri gibi sorunları da sıralamaktadır.”