EKOLOJİ VE ÇEVRE BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 23

Kommunite (biyosönoz=tür topluluğu): Belli bir ortamda ve uygun ortam koşullarında
yaşayan, yaşadığı ortamda etkileşim halinde bulunan çeşitli türlere ait bireylerin oluşturduğu topluluktur

Uygulamalı Ekoloji (Ekoteknoloji): Çevrenin korunmasında ekolojik verilerin kullanıldığı bölümdür. Nüfus artışı, kentleşme, enerji, tarımsal problemler, hava kirliği, su kirliliği, toprak kirliliği, katı ve tehlikeli atıklar, radyoaktif atıklar, gürültü ve koku problemleri
ve besin sorunlarına karşı çözümler bu bölüm altında aranır.

su ve toprak

Toprak dört farklı yapı maddesinden oluşmaktadır. %45 inorganik ve %5 organik maddelerden oluşan katı kısım genel toprak hacminin yaklaşık yarısını oluşturur. Geriye kalan
kısım ise birbirlerine karşı değişen oranlarda yaklaşık %50 su ve %50 hava içeren gözenek
boşluklarıdır (Şekil 1.4). Toprak katı, sıvı ve gaz kısımlarından ibaret bir karışımdır.

Eurifag: Hem bitkisel hem de hayvansal besinlerle beslenen omnivor canlılarını ifade eder.

Nötralizm: Birbirinden bağımsız iki türün birinin diğerine hiçbir etkisinin olmadığı durumdur.
Rekabet: Canlıların en az biri diğeri üzerinde olumsuz etkiye neden olur. İki tarafta
zarar görebilir.
Kooperasyon: Ortak yaşayan türün biri diğerinden faydalandıktan sonra da bağımsız
olarak yaşamını devam ettirebilmesidir.
Predasyon: Ekosistemde enerji akışını oluşturan av-avcı ilişkisidir. Bir tür grubu avlanarak yaşamını devam ettirirken diğer bir grup ölmektedir.
Herbivori: Hayvanların beslenmeleri için bitkilerin yaprak veya diğer kısımlarını yiyerek onlara zarar vermesi ancak bitkileri tamamen öldürmemeleri olayıdır.
Mutualizm: Birbirlerine karşılıklı olarak yarar sağlayan iki canlının bir arada yaşamasıdır. Mantar ve alg birlikteliğiyle oluşan liken mutualistik yaşama en güzel örnektir.

Azot doğada karmaşık bir yoldan elde edilir. Azot atmosferde yaklaşık %78 oranındadır ve
diğer gazlardan daha fazladır. Bu nedenle en önemli kaynağını atmosfer oluşturmaktadır.
Tüm canlıların büyümek için gerekli olan proteinleri üretebilmek üzere azota (nitrojen)e
ihtiyaçları vardır. Ayrıca, canlıların yapısında bulunan proteinleri oluşturan aminoasitler,
proteinler, nükleik asitler, hormonlar ve vitaminlerin içerisinde bulunan ve yaşam için
gerekli elementlerden biridir. Ancak, canlıların yapı taşları içerisinde bulunan azot tüm
canlılar tarafından direk olarak atmosferden alınıp kullanılamaz. Azot döngüsünün (Şekil
1.8) diğer maddelerin döngülerine göre oldukça karmaşık bir yapısı vardır. Azotun canlılar tarafından kullanılabilir hale getirilmesinde mikroorganizmaların rolü çok büyüktür. Atmosferik azotu protein gibi azotlu organik maddelere çeviren mikroorganizmalar
bakteriler olup, bu tür canlılara hem karasal hem de sucul ortamlarda rastlanmaktadır.
Bu bakteri grupları içinde baklagillerin köklerinde yaşayan ve nodüller (yumrular) oluşturan türler azotun bağlanmasında oldukça etkindir. Azot bağlayıcı bakteriler tarafından
atmosferden alınan azot nitrat adı verilen forma çevrilmektedir. Nitrat tuzları bitki kökleri
tarafından alınmakta ve bitkiler azot bakımından zenginleşmektedir. Bitkiler tarafından
alınan nitrat tuzları bitki bünyesinde gerekli metabolik işlevlerde kullanılmakta, besin
zinciri yoluyla önce otobur canlılara daha sonra bunları tüketen etobur canlılara ulaşmaktadır. Canlılarda en fazla proteinler halinde bulunan azot bileşikleri, bitki ve hayvan
artıkları veya ölülerinin ayrıştırıcılar tarafından yavaş yavaş parçalanması ile mineral hale
getirilmektedir.

Canlılar için gerekli temel maddelerden biri olan fosforun doğadaki temel kaynakları
fosfatlı kayaçlar ve denizlerdir. Yaşam için mutlak gerekli olan fosfor canlılarda nükleik
asitlerin enerji aktarımlarını sağlayan ATP, hücre zarının yapısında, ayrıca kemik ve dişlerin yapılarında bulunmaktadır. Fosfor diğer elementler gibi doğada bileşikler halinde
bulunur. Fakat bu bileşikler suda kolay çözünmezler. Fosfor bileşikleri özellikle kemik,
diş, kabuk gibi hayvansal atıklarda ve doğal kayaçlarda bulunurlar. Bu bileşikler suda çözünmedikleri için diğer bazı bileşiklerle reaksiyona girerler. Bu bileşiklerin başında nitrat
ve sülfirik asit yer alır. Fosfor gaz halinde bulunmadığından atmosfere geçmemekte ve
fosfor döngüsü litosfer, hidrosfer ve biyosfer arasında gerçekleşmektedir ve diğer maddelerin döngülerine göre daha basittir. Yağmur ve rüzgârın etkisi ile fosfatlı kayaçlarda
aşınan inorganik fosfat yavaş yavaş suya ve toprağa karışmaktadır. İnorganik formdaki
suda kolay kolay çözünmeyen fosfatlı bileşikler bitkiler tarafından alınır ve organik hale
çevrilir. Böylece insanların ve hayvanların kullanabileceği şekle çevrilmiş olur. Organik
formdaki fosfatlar ise mikroorganizmalar aracılığıyla tekrar bitkilerin kullanabileceği
inorganik hale getirilmektedir.

Tundra ekosistemleri: Karasal yüzeylerin yaklaşık %6’ını oluşturan bu ekosistemlerin
verimi yılda hektar başına 1,5 ton kadardır. Sınırlayıcı faktör düşük sıcaklıktır. Tür çeşitliliği az olmasına rağmen göçmen türler için en çok tercih edilen alanlardır. Sıcaklığın düşük olması saprofit beslenen organizma faaliyetini azaltmakta, buna bağlı organik madde
oluşumu çok azdır. Tundra ekosistemlerinin güneyinde genellikle sarıçam ormanlarının
oluşturduğu alana Taiga ekosistemleri denir. Sınırlayıcı faktör düşük sıcaklıktır. Kışın çok
soğuk olması nedeniyle tür çeşitliliği düşüktür.

Elektromanyetik dalgalar bitki büyümesi açısından dokuz bölgeye ayrılmaktadır. 1. Bölge (1000 nm’den daha büyük dalga boyundaki bölge, kızılötesi),  Bitkiler üzerinde özel bir etki göstermez. Bitki tarafından absorbe edilen bu radyasyon, biyokimyasal bileşimlere karışmadan sıcaklığa dönüştürülür. Doğru cevap E'dir.

Arpa ve buğday gibi serin iklim tahılları, şeker pancarı, bezelye, ıspanak, turp ve marul uzun gün bitkileri arasında yer almaktadır. Kısa gün (uzun gece) bitkilerinde kritik gece uzunluğu minimum karanlık saat sayısıdır ve çiçeklenme gece uzunluğu, kritik karanlık süresini aştığı zaman gerçekleşir. Mısır, çilek, soya fasülyesi ve patates kısa gün bitkileri arasında yer almaktadır.

Bitkilerin gündüz (ışık) ve gece (karanlık) uzunluğuna göre büyüme ve gelişme gibi fizyolojik olaylarında verdikleri tepkiye fotoperiyodizm, günlük ışıklanma süresine ise fotoperiyot denir. Doğru cevap C'dir.

Hava sıcaklığı günün saatlerine göre değişiklik gösterir. Bu şekilde günlük sıcaklık değişmelerine termoperiyot adı verilirken; bitkilerin nöbetleşe olarak gece ve gündüz sıcaklıkları arasındaki değişim istemelerine termoperiyodizm denir. Doğru cevap D'dir.

En düşük çimlenme sıcaklığı çavdar için 1-2°C, pamuk için 14-16°C, arpa için 3-4°C, mısır için 10-11°C ve bezelye için 7-8°C dir. Buna göre sıralanan bitkilerden en düşük çimlenme sıcaklığı en düşük olan bitki çavdardır. Doğru cevap A'dır.

Çavdar için 1-2°C, buğday için 3-4°C,  tütün için 13-14°C ve pamuk için 14-16°C'dir. Buna göre sıralanan bitkiler arasında en düşük çimlenme sıcaklığı en düşük olan Çavdar ve en yüksek olan pamuktur. Doğru cevap B'dir.

Nispi nem, belirli bir sıcaklık derecesinde 1 m3 havada bulunan su buharı miktarının, aynı sıcaklık derecesinde 1 m3 havayı doygun hale getiren su buharı miktarına nispi nem denilir ve % ile gösterilir. Yüksek nispi nem terlemeyi azaltır, bitkilerin ısı yükünü artırır, stomal kapanmaya neden olur ve karbondioksit alınımını azaltır. Yüksek nispi nem ayrıca meyve kabuklarının incelmesine, meyvelerin sulu ve yumuşak, sebzelerin ise gevrek ve iri olmasına neden olur. Doğru cevap A'dır.

Çöllerde birkaç yıl yağmur yağmamasına karşı bazı bitkilerin yaşaması havadaki sis nedeniyledir. Doğru cevap C'dir.

Hızı 4 m/s’den daha fazla olan rüzgârlar bitkilere zarar verir. Rüzgâr hızı arttıkça bitkilere mekanik olarak zarar verir. Örneğin R-rüzgâr hızı 10 m/s olunca küçük ağaç dallarını oynatır ya da rüzgârın hızı 20m/s’ ye çıkınca ağaçların büyük dalları sallanır, tarla bitkileri yere yatar, çiçek, tene ve meyveler dökülür, bitki yaprakları parçalanır. Doğru cevap B'dir.

Yıllık yağış miktarı 400 mm’nin altında olduğu yerler “kurak yerler” olarak tanımlanır.Doğru cevap C'dir.

Akdeniz iklimine uyumlu olan turunçgiller, zeytin, incir, susam, pamuk, pirinç, turfanda sebzeler, muz, çekirdeksiz üzüm ve tütün gibi ürünler yetiştirilir.