EKOLOJİ VE TURİZM

İnsan aktiviteleri sonucu havadaki konsantrasyonları artan azot oksitlerin temel kaynağı ısınma ve motorlu taşıtlardır. Azot oksitler havada nitrik aside dönüşerek sülfürik asit gibi asit yağmurlarına neden olmaktadırlar. Asit yağmurları, toprağın kimyasal, fiziksel ve biyolojik yapısını olumsuz etkilemektedir. Toprakta bulunan kalsiyum, potasyum, sodyum ve magnezyum gibi elementlerin toprağın alt katmanlarına doğru geçerek taban suyuna karışmasına ve toprakta besin elementlerinin azalarak verimsiz hale gelmesine neden olmaktadır. Asit yağmurları, toprak ve sulak alanlardaki asitleşmeyi artırarak pH’ı düşürdüğünden ağır metallerin çözünmesine ve besin zinciri ile toksik olan metallerin canlılarda birikimine, tarihi eserler ve binaların yüzeylerinde aşınmalara, kısa veya uzun vadede ekosistem sağlığında bozulmalara neden olduğu bilinmektedir.

Sera gazlarından olan metan gazı, kimyasal formülü CH4 olan metan doğalgazın en önemli bileşenidir. Renksiz, kokusuz ve havadan hafif olan gaz; kömür madenlerindeki gazların bileşiminde bulunmakta ve şiddetli patlamalara neden olmaktadır. Atıksu arıtım tesisleri ve taş kömürünün havasız ortamda bozundurulması işlemlerinde yan ürün olarak açığa çıkmaktadır. Bitkilerin bozunması sırasında yüksek miktarlarda metan gazı açığa çıktığından "bataklık gazı" olarak da bilinmektedir. Benzer şekilde organik maddelerin bol bulunduğu çöplüklerde oksijensiz ortamlarda metan gazı oluşumu fazladır ve bu tip alanlarda patlamaya neden olmaktadır. Küresel ısınmadaki etkisi ise % 15-20 civarlarındadır.

Kükürt mineralleri su ile temas ettiğinde oksitlenerek sülfatı oluştururlar. Magmatik kayaçlar, asit yağmurları, sülfürik asit, deri ve tekstil endüstrileri, kükürt madenciliği ve evsel atık sular yüzey ve yeraltı sularındaki sülfat miktarını artırmaktadır.

Fosfatlı kayaçlar, yapay gübreler ve deterjanlar sulara gelen fosfatın ana kaynaklarıdır. Sudaki fosfatlar balık ölümlerine, bu suları kullanan diğer canlıların olumsuz etkilenmelerine, göl, baraj ve akarsu yataklarının bataklaşma ile birlikte kurumasına neden olmaktadır.

Su arıtımında kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:

Evsel katı atık (çöp), konutlardan atılan tehlikeli ve zararlı atık kavramına girmeyen, bahçe, park ve piknik alanları gibi yerlerden gelen katı atıklardır. Katı atıklar insanların yaşadığı her alanda olduğu gibi turizm amaçlı sektörlerde de çevresel açıdan önemli sorunlar arasındadır. Katı atıklar açısından bakıldığında; konukların sağlıklı bir ortamda konaklamalarını ve personelin uygun koşullarda çalışmalarını sağlamak için çevrede oluşan kötü koku ve görüntü kirliliği yaratan ve çöp olarak nitelendirilen atıkların standartlara uygun olarak toplanması ve bertaraf edilmesi gerekmektedir. Konaklama işletmeciliğinin ba- şarılı olabilmesi için ilk aranan şartlardan birisi temiz bir çevredir. Bu nedenle işletmecilerin katı atık yönetimi ile ilgili detaylar hakkında fikir sahibi olmaları gerekmektedir. Yani atıkların üretilmesinden bertarafına kadar tüm işlemleri planlamalı ve uygulamalıdır.

Kompostlama, biyokimyasal olarak ayrışabilen organik atıkların uygun sıcaklık koşullarında mikroorganizmalar (bakteri, mantar, aktinomiset, protozoa, vb.) tarafından ayrıştırılarak stabil (kararlı) ve çevreye zararlı etkisi en aza indirgenmiş ürüne dönüşmesi işlemine denir. Kompostlama işlemi, yarı-katı ve katı organik atıklara, katı ve sıvı şeklindeki insan ve hayvan dışkılarına, arıtma çamuruna, evsel atık ve tarımsal atıklara uygulanabilir. Kompost haline getirilmiş humus benzeri ürün topraklarda gübre amaçlı kullanılabilirler, böylece atıklar tabiattaki doğal döngülerine tekrar kazandırılmış olurlar. Konaklama tesislerinin mutfak ve kanalizasyon atıklarına uygulanabilecek bir işlemdir.

Stratosfer, yatay hava hareketlerinin görüldüğü, su buharı olmadığından dolayı dikey hava hareketlerinin oluşmadığı atmosfer tabakasıdır. Dikey hava hareketlerinin olmaması kirleticilerin bu katmanda birikmesine ve kalıcı olmasına neden olmaktadır. Stratosferin sıcaklığı troposfere yakın yerlerde yaklaşık olarak -50°C’dir ve üst kısımlara doğru gidildikçe sıcaklık artar. Atmosferdeki ozonun yaklaşık % 90’ı bu katmandadır ve güneşten gelen ultraviyole (morötesi) ışınlarını soğurarak yeryüzündeki canlıları bu zararlı ışınlardan korumaktadır. Spreyler, aerasoller, klor türevleri, plastik köpükler ve yangın söndürücüler içerisinde bulunan kloroflorokarbonlar (CFC) ozon tabakasının incelmesine ve delinmesine, böylece ekosistem sağlığının bozulmasına neden olmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Azot oksitler, insan aktiviteleri sonucu havadaki konsantrasyonları artan azot oksitlerin temel kaynağı ısınma ve motorlu taşıtlardır. Azot oksitler havada nitrik aside dönüşerek sülfürik asit gibi asit yağmurlarına neden olmaktadırlar. Asit yağmurları, toprağın kimyasal, fiziksel ve biyolojik yapısını olumsuz etkilemektedir. Toprakta bulunan kalsiyum, potasyum, sodyum ve magnezyum gibi elementlerin toprağın alt katmanlarına doğru geçerek taban suyuna karışmasına, bunun sonucu toprakta besi elementlerinin azalarak verimsiz hale gelmesine neden olmaktadır. Asit yağmurları, toprak ve sulak alanlardaki asitleşmeyi artırarak pH’ı düşürdüğünden ağır metallerin çözünmesine ve besin zinciri ile toksik olan metallerin canlılarda birikimine, tarihî eserler ve binaların yüzeylerinde aşınmalara, kısa veya uzun vadede ekosistem sağlığında bozulmalara neden olduğu bilinmektedir.

Gaz ve toz emisyonları azaltmak amaçlı uygun yakıt seçimi, çevre dostu klimaların kullanılması, personel ve turistlerin toplu taşıma ile ulaşımının sağlanması, tozların tutulması için yeşil alanların artırılması, kirleticilerin kaynağında azaltılması, enerji kaybını önleyecek tedbirlerin alınması, rehabilitasyon çalışmalarının artırılması, yasal düzenlemelere uyulması ve tesisin iç ve dış ortamında yasal değerlerin aşılıp aşılmadığının belirli periyotlarda denetlenmesi hava kirliliği açısından alınabilecek tedbirlere örnek olarak verilebilir.

Kloroflorokarbonlar: CFC olarak bilinen bu bileşikler insan faaliyetleri sonucu açığa çıkmaktadırlar. Çözücüler (solventler), soğutma amaçlı sistemlerde kullanılan gazlar, yalıtım malzemeleri, sprey ve köpük şeklindeki ürünlerin içerisinde bulunmaktadırlar. Yapılan araştırmalarda kuzey yarı kürede güneye göre daha fazla oranda tespit edilmiştir. Ozonu tüketen bir madde olan CFC’ler ozon tabakasında delinmelere neden olduğu gibi küresel ısınma ve iklim değişikliği olaylarında da büyük paya sahiptirler. Renksiz, kokusuz ve havadan hafif olan metan gazı ise kömür madenlerindeki gazların bileşiminde bulunmakta ve şiddetli patlamalara neden olmaktadır. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

Küresel ısınma ile birlikte meydana gelen iklim değişiklikleri dünya ekosistemini olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Bunlardan en önemlileri şunlardır:
• Halk sağlığının doğrudan etkilenmesi, kalp, solunum, böbrek, alerjik ve bulaşıcı vb. hastalıkların yaygınlaşması,
•Buzulların erimesi, deniz seviyesinin yükselmesi ile kıyılardaki doğal alanların, tarımsal alanların, kentlerin, tarihi ve turistik yerleşkelerin sular altında kalması,
• İklim değişikliği ile hayvanların üreme ve göç dönemlerinin, bitkilerin ise çoğalma, tozlaşma ve meyvelenme periyotlarının değişmesi. Sıcaklığa ve kuraklığa toleransı düşük canlı türlerinin nesillerinin tamamen tükenmesi,
• Canlıların besin kaynaklarının azalması,
• Yeryüzünün bazı bölgelerinde sel, taşkın, fırtına ve kasırga olaylarının, bazı bölgelerinde ise kuraklaşma ve çölleşmenin artması,
• Ozon tabakasının incelmesini hızlandırması,
• Atmosfer katmanlarından traposferin ısınması, stratosferin ise soğuması. Bu bağlamda doğru cevap A'dır.

Kükürt mineralleri su ile temas ettiğinde oksitlenerek sülfatı oluştururlar. Magmatik kayaçlar, asit yağmurları, sülfürik asit, deri ve tekstil endüstrileri, kükürt madenciliği ve evsel atık sular yüzey ve yeraltı sularındaki sülfat miktarını artırmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Su kirliliğinin önlenmesi amacı ile ilk önce suyun tasarruflu kullanılması ve kirleticilerin kaynağında azaltılması gerekmektedir. Su kullanımı ve tasarrufu yöntemleri konusunda personelin eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi, konukların su kaynaklarını ve doğayı kurtarma konusunda daha duyarlı olabilmeleri için odalara ve ortak kullanım alanlarına yazılı talimatların konulması oldukça önem taşımaktadır. Kirlenen sular ise mevzuatta yer alan deşarj limitlerine uygun hale getirilmek üzere arıtılmalıdır. Su ve atık su arıtma işlemlerinin temel hedefi suların istenilen standartlara getirilmesidir. Bu amaçla, öncelikle suyun kullanım yeri belirlenmeli ve mevzuatlarda belirlenen yasal sınır değerlere ulaşmasını sağlayacak arıtım teknikleri seçilmeli ve uygulanmalıdır. Doğru cevap C'dir.

Su arıtımında kullanılan yöntemlerin bazıları şunlardır:

Fiziksel ve Kimyasal Arıtma: Kum tutucular, havalandırma, koagülasyon (yumaklaştırma), sedimantasyon (çöktürme), flotasyon (yüzdürme), filtrasyon (süzme).

Biyolojik Arıtma: Aktif çamur, damlatmalı filtreler, biyodiskler, aerobik oksidasyon havuzları, havasız (anaerobik) arıtma, fakültatif stabilizasyon havuzları.

İleri Arıtma: Kimyasal yükseltgenme, iyon değişimi, dezenfeksiyon, gaz sıyırma, membran teknolojileri (ters ozmoz, elektrokimyasal, ultrafiltrasyon, mikrofiltrasyon ve nanofiltrasyon). Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Toprak kirliliğine neden olan etmenler arasında yerleşim alanları, endüstriyel bölgeler ve turizm amaçlı yerleşkelerden açığa çıkan ve parçalanması uzun yıllar gerektiren plastik, cam, kağıt-karton, tehlikeli ve toksik atıklar, radyoaktif atıklar, atık yağlar, piller ve aküler, tıbbi atıklar, hurda eşyalar, inşaat atıkları gibi katı atıklar önemli rol oynamaktadırlar. İnsanların hangi amaçla olursa olsun yapılaşmadan kaynaklanan yanlış arazi seçimi ve kullanımı, atık su ve kanalizasyon sistemleri de toprak kirliliğini artırmaktadır. Ormanların insanlar tarafından tahrip edilmesi, kesilerek veya yakılarak kullanım alanı (konut, sanayi, ulaşım, tarımsal veya turizm amaçlı) açılması, tarım topraklarının hatalı işlenmesi, mera ve çayırların bilinçsiz kullanımı, aşırı otlatma gibi işlemler önemli toprak sorunlarına yol açmaktadır. Benzer şekilde seramik, çimento, taş kırma ve madencilik gibi sektörlerde verimli toprakların azalmasına, yeşil örtünün yok olmasına ve erozyonun hızla artmasına neden olmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Katı atıkların değerlendirilmesi ve uygun bertaraf yöntemlerinin kullanılmasının başlıca ekolojik ve ekonomik önemi şöyledir:
• Atıkların tekrar kullanılması ile doğal kaynak kullanımının azalması,
• Katı atıklardaki mevcut enerjinin kullanılarak fosil yakıt kullanımının azaltılması,
• Geri dönüşüm ile birlikte çevre kirliliğine neden olan atık miktarının azalması,
• Katı atıkların değerlendirilmesi ile birlikte ülke ekonomisine katkının artması,
• Kompostlama yöntemi ile toprağa faydalı atık miktarının artması,
• Düzenli depolama sahalarında hava, su, toprak, görüntü ve koku kirliliğinin azalması,
• Küresel ısınmaya neden olan gazların toplanarak sera etkisinin azaltılması. Doğru cevap D'dir.

Stratosfer, yatay hava hareketlerinin görüldüğü, su buharı olmadığından dolayı dikey hava hareketlerinin oluşmadığı atmosfer tabakasıdır. Doğru cevap D’dir.

Atmosferdeki karbon dioksit ise hayvanların ve geceleri bitkilerin solunum olaylarından, okyanuslardan, volkanik faaliyetlerden, fosil yakıtlardan ve endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanmaktadır. Ancak, günümüzde atmosferdeki karbon dioksit miktarının gittikçe artması dünya açısından büyük tehdit oluşturan küresel ısınmaya neden olmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Atmosferdeki partikül maddeler; volkanlar, okyanuslar, karasal tozların ve polenlerin rüzgarla dağılımı gibi doğal olaylar veya ısınma, ulaşım, tarımsal faaliyetler, endüstriyel tesisler, madencilik ve inşaat gibi insan aktivitelerinden kaynaklanmaktadır. Doğru cevap D’dir.