Doğal Kaynaklar, Çevre ve Tedarik Zinciri

İnsanoğlu hayatta kalmak için oksijeni, gıdayı, barınmayı, ulaşımı vb. birçok faaliyeti doğal kaynak zenginliklerinden karşılamaktadır. Gıda ihtiyacı için gereken tarımsal faaliyet ancak tarıma uygun topraklarda yapılabilmekte, insanoğlunun su ihtiyacı içilebilir su kaynaklarından sağlanmakta, bugün uzak mesafeleri yakınlaştıran araçlar birincil ve ikincil enerji kaynakları ile çalışmaktadır.

Doğal kaynaklar yenilenebilir ve yenilenemeyen kaynaklar olarak ikiye ayrılır. Yenilenebilir kaynaklar içinde güneş enerjisi, hava, rüzgar, su, gelgitler, akıntı yer alırken; yenilenemeyen kaynaklar içinde fosil yakıtlar, petrol, kömür, doğal gaz bir grupta, metalik olmayan mineraller, tuz ve fosfat bir başka grupta, son olarak metalik mineraller, çelik, bakır ve alüminyum diğer grupta yer almaktadır.

Tarım ve sanayinin öneminin azalması ile sadece doğal kaynağa bağlı bir ekonominin ortaya çıkma durumuna literatürde "Hollanda Hastalığı (Dutch Disease)" denilmektedir.

Ormanlar; gıda, barınak ve enerji açısından önemli bir doğal kaynaktır. Ormanlar çeşitli mal ve hizmetlerin tüketimi esnasında insanoğluna ekonomik ve sosyal faydalar sağlamaktadır. Ormanların sosyo-ekonomik faydaları üretim ve tüketim olmak üzere iki açıdan ele alınabilir. Ayrıca faaliyetlerin büyük bir kısmı kayıt altında olmasa da ormanlar ekonomiye (GSYH’ya) önemli katkılar sağlamaktadır. Bu katkılar yaratılan istihdam ve elde edilen gelir olarak özetlenebilir.

Avrupa’da ormanlar bakımından en zengin bölge İskandinavya bölgesidir. Orman zenginliği bakımından en önemli ülke ise Rusya Federasyonu’dur.

Madenler; insanlığın ortak kültürünün oluşmasına Taş, Bakır, Tunç ve Demir Çağlarında önemli katkılar sunmuştur.

Madenlerin işletilmesini etkileyen faktörlerin başında maden yatağının yeri (lokasyonu) gelmektedir. Tüketim bölgelerine yakınlık üretilen (çıkartılan) madenin işleneceği alanlara taşınma maliyetlerini etkilemektedir (düşürmektedir).

Madenin taşınmasında maden yataklarında çıkarılan cevherin işleneceği bölgelere iletilmesinde özel araçlar, demir yolu ve boru hatları kullanılmaktadır.

Madenler metal ve metalik olmayanlar olarak ikiye ayrılır. Metalik madenler kendi içinde dört gruba ayrılırlar. Demirliler (hematit, magnetit ve pirit), demir alaşımlılar (manganez, krom, nikel, titanyum, kobalt vb.), demirsiz alaşımlılar (alüminyum, bakır, kurşun, kalay, toryum, uranyum, çinko vb.) ve değerli madenler (altın, gümüş ve platin grubu). Metalik olmayan madenler ise üçe ayrılabilir. Bunlar; madensel yakıtlar (kömür, petrol, doğalgaz), madensel gübreler (nitrat, fosfat, potas vb.) ve süs taşları (zümrüt vb).

Organik olgunluklarına göre kömürün turba, linyit, alt bitümlü kömür, bitümlü kömür ve antrasit olmak üzere beş çeşidi bulunmaktadır.

Günümüzde kömür başta enerji (ısı ve güç) olmak üzere ilaç ve kimya sanayisinde ise ara madde olarak kullanılmaktadır.

En çok kömür ihraç eden ülkeler Endonezya, Avustralya, Rusya, ABD, Kolombiya, G. Afrika ve Hollanda şeklinde sıralanabilir.

En çok kömür ithal eden ülkeler Çin, Hindistan, Japonya, Tayvan, Almanya, Hollanda ve İngiltere’dir.

Petrol rezervleri dağılımına bakıldığında, dünyada rezervin yaklaşık yarısı Ortadoğu’da (Suudi Arabistan, İran, Irak, Kuveyt) bulunmaktadır. Dünyanın en büyük kanıtlanmış petrol rezervine sahip ülkesi (%17,7) ile Venezüella’dır. Diğer önemli ülkeler ise Kanada, ve Rusya Federasyonu’dur.

Petrol ihraç eden ülkeler örgütü (OPEC), 1960 yılında Irak, İran, Kuveyt, S. Arabistan ve Venezüella olmak üzere beş ülke tarafından kurulmuştur.

Merkezi, Viyana’da (Avusturya) bulunan örgütün amaçları petrol fiyatlarını yükselterek dalgalanmaları ortadan kaldırmak, pazarları ve dağıtım ağlarını kontrol altında tutmak ve petrol arzını sınırlama getirmek şeklinde sıralanabilir.

Dünya petrol ticaretinde önemli güce sahip OPEC günlük petrol üretiminin yaklaşık %41’ini gerçekleştirmektedir.

Doğalgaz rezervinde en büyük pay, Ortadoğu’dadır . Rusya doğalgaz üretiminde ABD’nin ardından ikinci sırada yer alsa da doğal gaz ihracatında ilk sırada yer almaktadır. Asya-Pasifik, Güney ve Orta Amerika, Batı ve Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da yer alan ülkeler doğalgaz ihracatlarının büyük bir kısmını LNG şeklinde tankerlerle gerçekleştirmektedir.

Fosil kaynaklı bir yakıt olan doğal gaz, metan, etan, propan gibi hafif moleküler ağırlıklı hidrokarbonlardan meydana gelir. Doğal gazı oluşturan söz konusu moleküler yapı petrolde de bulunduğu için bu gaz petrolün bir türevi olarak nitelendirilmektedir.

Enerji sağlayan madenler (petrol ve doğal gaz) günümüzde yaygın olarak boru hatları ve tankerlerle (deniz yoluyla) taşınmaktadır. Bunun dışında demir yolu ve kara yolları da madenlerin taşınmasında kullanılmaktadır.

Doğal kaynaklarla ilgili faaliyetler nedeniyle ortaya çıkan çevre sorunları; iklim değişiklikleri, hava kirliliği, ozon tabakasının delinmesi, oksijen oranının azalması, asit yağmurları, çevrenin kirlenmesi, üretim ve dağıtımdaki kazalar nedeniyle denize ve toprağa saçılan petrollerin canlı yaşamını yok etmesi, görüntü ve gürültü kirliliği şeklinde sıralanabilir.

Karbon Ayak İzi: Çevre üzerinde baskıyı ölçmede kullanılan karbon ayak izinde insan faaliyetlerinin çevreye verdiği zarar hesaplanmaktadır.

Tedarik Zinciri, müşteri talebini karşılamak için, bir ürünün hammadde/yarı mamulden başlayarak, son kullanıcıya (tüketiciye) ulaşması ve geri dönüşümüm işlemlerini de kapsayan sürecin tamamında yer alan tedarikçi, üretici, distribütör, perakendeci ve lojistik hizmeti sağlayan elemanlardan oluşan bir bütündür.

Tedarik zincirleri temel ve genişletilmiş tedarik zincirleri olmak üzere iki yapıda ele alınmaktadır. Temel bir tedarik zincirinde işletme (odak işletme) ve bu işletmenin tedarikçileri ile müşterileri yer almaktadır. Genişletilmiş bir tedarik zincirinde bu temel yapıya tedarikçilerin tedarikçileri, müşterilerin müşterileri ile servis sağlayan işletmelerle birlikte üç eleman daha eklenmektedir. Herhangi bir tedarik zincirinde ise farklı fonksiyonları yerine getiren işletmelerin bir araya gelmesinden oluşan gruplar söz konusudur.

Tedarik zinciri yönetimi, son müşteriye en iyi hizmeti sunabilmek için hizmet ve ürün akışının koordinasyonunu sağlamak için gerekli faaliyetlerin sistem yaklaşımıyla yönetilmesidir.

Küresel tedarik zincirleri; küresel tedarik (tedarikçi ilişkilerinin küresel boyutta yönetimi), küresel üretim (dünyaya yayılmış üretim faaliyetlerinin yönetilmesi) ve küresel dağıtım (satış ve dağıtım kanallarının küresel yönetimi) olmak üzere üç temel operasyonel sürecin kombinasyonu olarak tanımlanmaktadır. Bu üç süreçte birbiri ile ilişkilidir.

Küresel tedarik zincirleri üretim, dağıtım ve tüketim boyutlarını içeren ayrı coğrafyaya sahiptir.