Emek Piyasası Coğrafyası

Emek piyasası, emek arz edenler ile emek talep edenlerin bir araya geldikleri yere denir. Emek piyasasında emeğini arz edenler hanehalklarıdır. Hanehalkları, emek piyasasında emeklerini arz ederken, yani çalışmak amacıyla emekleri sunarken (veya kiralarken), bunu ücret geliri elde etmek için sunarlar. Emek talebini ise firmalar oluşturur. Firmaların, üretim yapması için üretim faktörlerine ihtiyacı vardır ve bu üretim faktörlerinden biri de emektir.

Emek piyasasını, mal ve hizmet piyasaları gibi diğer piyasalardan ayıran temel özelliklerinden birincisi; istihdam çalışan ile işveren arasındaki kişisel bir ilişkiyi ifade etmektedir. Mal piyasasında alıcı ve satıcılar pazarlık yaptıkları eşyanın dışındadırlar. Ancak emek piyasasında emeği, onu sunan kişiden ayırmak mümkün olmadığı için, işin yapıldığı yerde emek kişiliği ile birlikte bulunur.

İstihdam ilişkisinin sürekli olmasının işverene getirisi, işçilerin o iş yerinde uzun süre çalışmaları sonucunda işçi devrinin düşük olması ve böylece iş yerindeki eğitim maliyetlerinin azalması ve iş yerindeki çalışmanın sekteye uğramaması şeklinde ortaya çıkar.

İstihdam ilişkisinin işçi açısından getirisi; aynı yerde uzun süre çalışabileceğini bilen işçinin kendini güvenli hissetmesi ve verimliliğinin artması, iş ortamına ve iş arkadaşlarına alışması, kıdem elde etmesi ve uzun izin süreleri biçimindedir.

Mal ve hizmetlere yönelik talep birincil taleptir. Emek talebi ise mal ve hizmet talebinden dolayı ortaya çıkan bir talep olduğu için türetilmiş bir taleptir.

Sanayi Devrimi ile birlikte çalışma kavramı, ücret karşılığı çalışma anlayışı temelinde bireyin yaşamının merkezinde yer almıştır. Çalışma kavramı, sanayileşme süreciyle birlikte ortaya çıkan ve endüstriyel kapitalizmin günümüze yansıyan bir terimidir diyebiliriz.

İstihdam; üretim faktörlerinin üretimde kullanılmasına denir. Dar anlamda istihdam, emek faktörünün üretim sürecinde bir girdi olarak kullanılmasını ifade eder.

İstihdam ile çalışma kavramları arasında fark vardır. İstihdam, ücret gibi belirli bir bedel karşılığı piyasa ile olan ilişkiyi ifade eder. Diğer bir ifadeyle, istihdam edilmek, kayıtlı bir ekonomide bir işverene emeğini bir iş için kiralamak, çoğunlukla ücretlidir. Çalışma kavramı ise daha genel bir kavramdır. Hane halkı içinde çoğunlukla kadın aile üyeleri tarafından yerine getirilen ev içindeki emeğe dayalı faaliyetin birçoğu ücretli değildir.

Norveç'te saat başına iş gücü maliyeti 52,23 avro iken, aynı iş gücü maliyeti Türkiye’de saat başına 5,52, Çin’de 4,90, Bulgaristan’da 3,15 ve Filipinler’de 1,79 avrodur.

Başta Çin ve Hindistan olmak üzere, ABD, Endonezya, Brezilya ve Rusya Federasyonu gibi ülkeler Dünya istihdamının önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Aynı zamanda aynı ülkeler, dünya emek gücünün büyük bir miktarını barındırmaktadırlar. Dünya emek gücünün yaklaşık yarısı Çin, Hindistan, ABD, Endonezya ve Brezilya’da bulunmaktadır.

Kurumsal ve resmi anlamda çalışma, Sanayi Devrimi ve sonrasında anlam kazanmıştır.

1768’de James Watt’ın buhar makinesini bulmasıyla başlayan, daha sonra bir dizi teknolojik ilerlemeleri, hızlı kentleşme sürecini, ekonomik, siyasal, kültürel gelişmeleri ve değişimin gerçekleştiği döneme Sanayi Devrimi denir. Sanayi Devrimi ile beraber 19. yüzyılda zanaata dayalı üretim biçiminden büyük ölçekli fabrika tabanlı üretime geçilmiştir. Daha önce toprakta çalışan önemli büyüklükteki iş gücü, ücretli çalışan olarak fabrikalarda çalışmaya başlamıştır.

Fordizm, üretimin sürekli kayan bir montaj hattı üzerinde, özel amaçlı makineler ve ağırlıklı olarak niteliksiz emek kullanılarak yapıldığı kitlesel (seri) üretim sistemi olarak ifade edilmektedir ve 1900’lü yılların başlarında ilk kez Henry Ford tarafından ABD otomobil endüstrisinde ortaya konulmuştur. Fordist üretim sistemi, Sanayi Devrimi ile ön plana çıkmıştır. Fordizmin en parlak dönemi, Kuzey Amerika’dan Batı Avrupa’ya yayıldığı 1945 ile 1970 yılları arasındaki dönemdir.

1970'lerden sonra gelişmiş ekonomilerde istihdam yapısında sanayiden hizmetlere doğru önemli bir kayma söz konusudur. Hizmetler sektörünün büyümesi, beyaz yakalı mesleklerdeki kişi sayısının artmasına yol açmıştır. Sanayi sonrası ekonomi, bilgiye dayalıdır ve önemli becerileri olan iş gücüne iş fırsatları sağlamaktadır.

Günümüzde bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi, iş gücü piyasasında esnek çalışma uygulamalarını arttırmıştır. Esnek çalışma biçimlerinden biri kısmi zamanlı çalışmadır. İş yerinde normal çalışma (tam zamanlı çalışma) saatlerinden daha kısa süre ile çalışmaya kısmi zamanlı çalışma ya da part-time çalışma denir. Esnek çalışma biçimlerinden bir diğeri ise evde çalışmadır. Evde çalışma, yürütülen işin tamamının ya da bir kısmının evde yapılması ve esas iş yeriyle telefon, bilgisayar ve faks gibi iletişim araçları ile bağlantı kurulmasını ifade etmektedir.

19.yüzyılın ikinci yarısında işçi sınıfının çıkarlarını korumak amacıyla, işçilerin bir araya gelmesiyle işçi sendikaları ortaya çıkmıştır. Esnek üretim sistemi ile üretim biçimlerinde ortaya çıkan dönüşüm ve buna bağlı olarak istihdamın değişen yapısı sendikaları da etkilemiş ve 1980'li yıllardan itibaren başta birçok gelişmiş sanayi ülkesi olmak üzere tüm dünyada sendikalı işçi sayısı önemli ölçüde azalmıştır. 1999 yılından 2013 yılına kadar geçen sürede İtalya hariç, bütün ülkelerde sendikalaşma oranlarının düştüğü görülmektedir.

Sanayi üretiminin hakim olduğu yapıda (Fordizmde), işçilerin iş yerleri ile bağlantıları daha kuvvetlidir. Böyle bir yapıda sendikal örgütlenme daha kolay ve daha fazladır.

Emeği hareketliliğe sevk eden göç kararının çeşitli belirleyicileri vardır. Bunlar: Yaş, eğitim, işsizlik, uzaklık ve medeni durumdur.

Küreselleşen bir iş gücü piyasası; bankacılığın, sigortacılığın, hukukun, muhasebeciliğin, yönetim danışmanlık hizmetlerinin ve diğer ilgili alanların üst basamağında bulunan New York, Londra, Tokyo, Singapur ve Hong Kong gibi şehirlerde mevcuttur.

ILO tahminlerine göre dünya genelinde 150,3 milyon göçmen işçi vardır. Bunun 11,5 milyonu göçmen yerli işçidir.

Göçmen işçi kavramı, ikamet ettikleri mevcut ülkede halihazırda istihdam edilen ya da işi olmayan fakat iş arayan bütün uluslararası göçmenleri ifade etmektedir. Dünya genelinde göçmenler göçmen olmayanlar ile karşılaştırıldığında, daha yüksek bir iş gücüne katılma oranına sahip oldukları görülmektedir.