Kurumsallaşma ve Ekonomik Coğrafya

Geleneksel veya ana-akım iktisadın ilgilendiği konular; parasal büyüklükler, verimlilik, kısıtlı  üretim kaynaklarının en düşük maliyetle tahsisi ve kaynakların optimal dağılımıdır. 

Ana-akım iktisat; gelişmiş kapitalist ekonomilerin sorunsuz işleyen piyasalarının her yerde geçerli olduğu, piyasalarda kendiliğinden oluşan fiyatların var olduğu, marjinal kavramına uygun kararların verildiği, bireysel fayda ve kâr hesaplarının kolaylıkla yapıldığı, tüm üretim ve girdi piyasalarında denge çıktı miktarının bulunduğu bir dünya görüşü ortaya
koymaktadır.

Neoklasik iktisat akımı ekonomik “rasyonelliği” ön plana çıkaran, ekonomik karar vermeye ilişkin olarak da materyalist ve bireysel çıkara dayalı bir yaklaşıma sahiptir.

Kurumsal iktisat akımını geleneksel Neoklasik akımdan ayıran en önemli özellik kurumlara bakış açısıdır. Kurumsal iktisat akımı, kurumları her hangi bir ekonomik karar biriminden (firma, hane halkları, kamu sektörü vs.) daha fazlası olarak görmüşlerdir.

Kurumlar; John R. Commans tarafından “bireysel eylemin genişletilmesi, serbestleşmesi ve denetiminde ortaya çıkan toplu eylem” olarak tanımlanmıştır. Bir başka tanım; kurumların, bireylerin diğer bireylerle olan ilişkilerinde makul olarak beklentiler oluşturmalarında yardımcı olduğunu ve böylece bireylerin aralarında es güdüm kurmasını sağlayan bir yapı olma özelliğini ön plana çıkarmıştır. Bu tanım ise Kurumsal iktisadın günümüzde önde gelen isimlerinden Vernon W. Ruttan ve Yujiro Hayami tarafından yapılmıştır.

Kurumsal iktisat yirminci yüzyılın başlarında Amerika Birleşik Devletlerinde ortaya çıkmış bir akımdır.

Kurucusu olarak akla ilk olarak Thorstein B. Veblen hemen ardından da John R. Commons gelmektedir.

Veblen özellikle eleştirel çalışmalarıyla tanınmaktadır; sosyal bilimleri özellikle diğer iktisat ekollerini ve içinde bulunduğu toplumu hicivsel tarzıyla eleştirmekte hiçbir çekince görmemiştir. Klasik iktisatçıları, tek bir denge noktasına giden kıvrımlı eğrilerle oyalanmakla eleştirmiştir. Marksist iktisatçıları ise klasiklerin hazcı yaklaşımından kopamamış olmakla eleştirmiştir. İçinde bulunduğu Amerikan toplumu da bu eleştirilerden payını almıştır. Toplumda saygı gören kesimin “Aylak Sınıf ” olduğunu ve verimlilik veya üretimden ziyade gösterişçi davranışların toplumun beğenisini kazandığını belirtmiştir.

Ekonomik rasyonalite belli (maliyete ilişkin) kısıtlar altında en yüksek faydayı elde etmek olarak tanımlanabilir. Neoklasikler bu tanımı iktisat teorisi içinde kullanılabilir hâle getirmek amacıyla “fayda” kavramını ölçülebilir veya en azından farklı ekonomik durumlar için karşılaştırma yapılabilir hale getirmişlerdir.

Veblen’e göre Neoklasik okulun geliştirdiği “rasyonalite” kavramı (ve de ilgili “kısıtlı fayda maksimizasyonu”) bireyi hazları peşinde koşan ancak bu isteklerinin yerine gelmesi sonucunda değişmeyen ve de kendisine en yüksek hazzı verecek durumu bulmaya çalışan ışık hızında hesap makineleri şeklinde düşünmektedir.

Schumpeter’in kapitalist gelişim teorisinde girişimci önemli bir kurumsal faktördür. Girişimcinin genel tanımı; organizasyonu kurma ve yönetme olarak risk alma temeli üstüne kurulmuştur. Ancak Schumpeter farklı bir yaklaşım izlemiş ve girişimi inovasyon temelli kullanmıştır. Schumpeter için girişimci bir risk taşıyıcı değildir, risk taşıyan sermayedardır. Buradan anlaşıldığı gibi Schumpeter girişimci ile sermayedarın farklı olduğunu kabul etmiştir. Schumpeter’e göre sermayedar girişimcilere yenilik yaratmaları için kredi sağlayan bir tür
banka görevi görmektedir.

Döngüsel akım modelinde kapitalist sistem içinde aktörlerin mal, hizmet, üretim faktörleri ve para mübadelesini ele alır. Bu durumda inovasyon ekonomi dışında tutulursa statik durumu elde ederiz. “Her dönem sadece bir önceki dönem üretilen mallar tüketilir ve... bir sonraki dönem tüketilecek mallar üretilir...bu sadece bir mübadele meselesidir.” Herhangi bir inovasyonun olmaması dışsal etkenler dışında ekonomide bir değişikliğin olmaması anlamına gelmemektedir. Bu nedenle ekonomik aktörler, hisse senedi, opsiyon piyasaları, kredi alımı gibi işlemlerle uğraşmazlar. Ekonomi sadece bir mübadele ekonomisidir. Bu durumu Schumpeter ‘statik’ olarak tanımlar ve Walrascı denge ile ifade edildiğini belirtir.

Evrimsel iktisat 1970’lerde Kurumsal İktisattan kopmuş bir ekoldür. Kurumsal İktisat gibi Neoklasik okulun tam bilgi ve rasyonellik varsayımlarını eleştirmiştir. Evrimsel İktisat ekonomik büyüme, teknolojik gelişme, sanayileşme ve rekabetin doğası gibi Neoklasik teorinin açıklamakta yetersiz kaldığı konuları ele almaktadır.

Hem kurumsal iktisadın hem de evrimsel iktisadın önemli ve ortak bir karakteristiği patika bağımlılığıdır. Patika bağımlılığı kurumsal yapıdaki süreklilik ve değişimlerin bireyden bireye ve nesilden nesile aktarımını modellemektedir. Ayrıca bu kurumsal yapıdan ayrılmalar da patika bağımlılığın bir parçası olarak modellenmektedir. Günümüze kadar farklı patika bağımlılık modelleri geliştirilmiştir.

Model toplumdaki inovasyon sürecini anlatmaktadır. Yaratıcı yıkım çerçevesi hatırlanacağı üzere inovasyonunun meydana gelmesini bir değişim süreci olarak ele almaktadır ve inovasyon kendinden önceki yapıyı yıkarak yeni bir yapılanma getirmektedir.

Ekonomik büyümeyi genelde kişi başı gelirin artışı belirler.

Refah artışı ile bireyin zenginliğinin (kişi başı gelir) artışının yanı sıra toplumun değer yargılarının, dünya görüşünün değişmesi; böylece davranış kalıplarında meydana gelen farklılaşma sonucunda bireyin ve içinde bulunduğu toplumun daha “iyi” ve “insancıl” bir yaşama yükselmesi şeklinde ifade edilir.

Ekonomik kalkınma tanımı insani öğeleri kapsadığı için büyüme kadar belirgin bir tanımını oluşturmak zordur. Kalkınma içinde insana yapılan yatırımlar büyük yer tutmaktadır ve gelirin yanı sıra insan mutluluğunu da ele almaktadır.

Kurumsal ve evrimsel iktisadın ekonomik coğrafya yaklaşımındaki farklılık; evrimsel iktisat organizasyon rutinlerine odaklanırken kurumsal iktisat yöreye bağlı dayanıklı yapılar olarak kurumlara daha fazla yoğunlaşmaktadır. Evrimsel iktisadın özellikle ele aldığı organizasyon rutinleri kurum kavramının önemli bir parçasıdır. Organizasyonlar kolektif ekonomik aktörlerdir; yani içlerinde başka (ekonomik anlamda daha küçük) ekonomik aktörler barındırırlar. Organizasyon rutinleri kavramı da organizasyon içindeki birimlerin etkileşimini
idare eden düzeni ifade eder.

Coğrafya kalkınmayı etkileyen ekonomik faktörler arasında belli bir süre içinde en statik olanıdır. Dolayısıyla dinamik bir süreç olan kalkınma üzerinde ilişkisi olmadığı izlenimini uyandırmaktadır. Ancak coğrafyanın hem ekonomik büyüme hem de kurumlarla olan etkileşimi kalkınmada önemli rol oynamasına neden olur. Bu ilişkiyi anlamak için coğrafyanın kapsamı tekrar ele alınmalıdır. Coğrafya ifadesi sadece doğal kaynaklar, hava durumu, arazinin durumu ve çevresel faktörleri değil; bunun yanı sıra beşeri coğrafyayı da kapsamaktadır. Coğrafyanın bahsi geçen kapsamına bağlı olarak bölgesel kümelenmeler, inovatif bölgeler ve tedarik zinciri konuları daha önceki ünitelerde ele alınmıştır. Coğrafya ile ilişkili bu kavramlar kurumsal yapının bir parçası olan organizasyon rutinleri ile ilişkilidir.