ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 10

Endüstri ilişkileri sisteminin çevresel özellikleri toplum ve diğer alt sistemler tarafından belirlenmektedir. Ancak bu çevreler endüstri ilişkileri sistemi aktörleri tarafından oluşturulan kuralların şekillenmesinde kesin olarak rol oynamaktadır. Dunlop aktörleri etkileyen ve sınırlayan çevreleri işyerinin ve iş toplumunun teknolojik özellikleri, ürün piyasası ya da pazar ve bütçe kısıtları ve gücün toplumdaki dağılımı olarak belirtmiştir .

Webb’ler, sendikaların amaçlarını gerçekleştirmek için iki temel süreç olduğunu belirtmektedirler. Birincisi, toplu pazarlık süreci ve bunun sonucu oluşan toplu iş sözleşmesi ile ücretlerde ve çalışma koşullarında standartların belirlenmesidir. İkincisi ise yasal düzenleme sürecinin kullanılmasıdır. Piyasa içinde çalışma koşullarının oluşturulması için toplu pazarlıkların ve yasal düzenlemelerin birlikte
kullanılabileceğini belirtirken özellikle asgari ücretin belirlenmesi gibi çalışanların tamamını ilgilendiren standartların belirlenmesinde yasal süreci daha fazla ön plana çıkarmışlardır (Tripp, 1961, s.58). Bununla birlikte, endüstri ilişkileri alanında sendikaların ancak toplu pazarlıklar yoluyla zorlayıcı bir rol oynayabileceklerini ileri sürmüşlerdir.

Marksizm, kapitalist toplum içinde endüstri ilişkilerinin analizine yönelik uygulamaları da içeren, toplumun ve sosyal değişimin genel bir kuramıdır. Bir sosyal değişme kuramı olarak Marksizm, toplumsal ilişkilerin üretim ilişkileri tarafından şekillendiğini belirterek sanayi ve toplumdaki gücün kaynağı olarak mülkiyet ilişkilerini ön plana çıkarmaktadır. Sistem Teorisi aktörlere, Çoğulcu Teori grup çıkarlarına önem verirken Marksistler sınıf kavramı üzerinde durmaktadırlar.

Marks’a göre kapitalizm sınıfsal düşmanlıkları sadeleştirmiştir ve toplum gitgide birbiriyle karşı karşıya gelen iki büyük sınıfa ayrılmıştır. Marks’ın kapitalizmde sadece iki önemli sınıfın var olduğunu iddia etmesinin nedeni, artık ekonomik ilişkilerin temelinin özel mülkiyete dayalı olması ve sadece iki olasılığın mevcut olmasıdır: üretim araçlarına sahip bir sınıf (burjuvazi) ve bunlara sahip olmayan, dolayısıyla çalışma kapasitelerini satmak zorunda olan bir sınıf (proletarya). Kapitalist bir toplumda bu iki sınıf arasında var olan çatışma uzlaştırılamaz olarak kabul edilmektedir

Marksistler sınıf çatışmasını toplumsal değişimin bir kaynağı olarak kabul etmektedir. Sınıf çatışması, öncelikle toplumda ekonomik gücün dağılımı ve ekonomik güce sahip olma aşamasında oluşan eşitsizlikten kaynaklanmaktadır. Toplumun sosyal ya da politik kurumlarının niteliğini de bu ekonomik eşitsizlikler etkilemekte ve ekonomik yönden baskın olan grup eğitim olanakları, medya, kamu sektöründe istihdam gibi konular üzerinde de hâkim olmaktadır.

Endüstri ilişkilerine Marksist açılımları sağlayan Hyman olmuştur. Hyman’a göre, endüstri ilişkileri “iş ilişkileri üzerindeki denetim süreçlerinin incelenmesidir.” Bir istihdam ilişkisinde işverenlerin emir verme yetkisi varken işçilerin de bu emirlere uyma zorunluluğu vardır. Ancak bu ilişki bir kölelik ilişkisi değildir. Bu uyma yükümlülüğünün ve emir verme yetkisinin belirli sınırlar vardır. Hyman, endüstri ilişkilerinin ekonomide istikrarın ve düzenin sağlanmasına yöneldiğini, uyuşmazlıkları ve anlaşmazlıkları doğuran nedenlerden çok, onları önlemek konusuna önem verildiğini ileri sürerek Dunlop’u da eleştirmektedir

Çoğulcu Teori’nin en önemli isimlerinden biri olan ve sadece kurumsallaşmış veya düzenlenmiş kuralları endüstri ilişkileri içinde gören Flanders’ın etkisiyle Kurumsal Yaklaşım olarak da adlandırılan bu teoriye göre, endüstri ilişkileri “iş düzenlemesi kurumlarının” incelenmesidir.

Endüstri ilişkilerine Tekilci Yaklaşım, sendikaların zayıflamaya başladığı 1970’li yılların sonunda ortaya çıkan, sendikaları ve toplu pazarlığı endüstri ilişkileri sisteminin dışına çıkarmaya çalışan ilk teoridir. Bu yaklaşıma göre, her iş örgütü ortak bir amaç için oluşturulmuş uyumlu ve tek bir bütündür. İşletmede çalışan işçiler bir araya gelerek tek bir otorite altında bir bütün oluşturmakta ve çalıştığı işletmenin amaçları, çıkarları ve değerlerini paylaşmaktadırlar. İşçi ve işveren etkin üretim, yüksek kar ve işletmedeki her çalışana iyi ücret sağlamak gibi ortak amaçlara sahip bir takımın üyesidirler. Ancak bu takımın çalışması ve görevlerini tam olarak yerine getirmesi için üst yönetimin liderliğine ihtiyacı vardır. Bu nedenle yönetimin karar ve emir verme hakkı, meşru ve rasyonel olarak kabul edilmektedir (Farnham ve Pimlott, 1990, s.4). Yönetimin ve işçilerin çıkarlarının aynı olduğunu ve yönetimin örgütün tümünün çıkarları için çalıştığını ileri sürerek yöneticilerin otoritesini meşrulaştıran bu yaklaşıma yönetim ideolojisi de denilmektedir.

Neokorporatizm: İşçi ve işveren örgütlerine devlet tarafından yasal ayrıcalıklar sağlanırken, faaliyetlerinin kısıtlanması ve denetlenmesidir. Neo-korporatist yaklaşım, endüstri ilişkileri sisteminin aktörlerinden işçi ve işveren örgütlerinin birbirleri ve hükümet ile olan ilişkilerini incelemektedir.

Feminist Teori kadınların çalışma yaşamına katılımını ve çalışma yaşamında konumunu sorgularken cinsiyet ile toplumsal cinsiyet arasındaki ayrıma dikkat çekmektedir

Endüstri ilişkilerine Tekilci Yaklaşım, sendikaların zayıflamaya başladığı 1970’li yılların sonunda ortaya çıkan, sendikaları ve toplu pazarlığı endüstri ilişkileri sisteminin dışına çıkarmaya çalışan ilk teoridir. Bu yaklaşıma göre, her iş örgütü ortak bir amaç için oluşturulmuş uyumlu ve tek bir bütündür.

Neokorporatizm: İşçi ve işveren örgütlerine devlet tarafından yasal ayrıcalıklar sağlanırken, faaliyetlerinin kısıtlanması ve denetlenmesidir.Neo-korporatist yaklaşım, endüstri ilişkileri sisteminin aktörlerinden işçi ve işveren örgütlerinin birbirleri ve hükümet ile olan ilişkilerini incelemektedir.

Genel olarak endüstri ilişkileri ise sanayileşmenin bir ürünü olan, işçi ve işveren arasındaki bireysel ilişkilerden örgütlü gruplar arasındaki ilişkilere geçişle ortaya çıkan, devletin az veya çok müdahale ettiği, merkezinde bölüşümün ve çalışma koşullarının yer aldığı toplu pazarlıklara dayalı olan emek ile sermaye örgütleri arasındaki kurumsallaşmış ilişkileri ifade etmektedir. Bu tanımda endüstri ilişkileri kavramını açıklamayı kolaylaştıracak beş unsur bulunmaktadır (Çetik ve Akkaya, 1999, ss.13-15):

Çalışanlar ile işverenler arasında çalışmadan kaynaklanan bir ilişkinin varolması,

Taraflar arasındaki ilişkinin üretim sonucu elde edilen artığın ücret ve kârolarak paylaşımını içermesi,

Çalışma koşulları ve kurallarının karşılıklı belirlenmesini kapsaması,

Bütün bu ilişkilerin kurumsallaşmış olması,

Çözüm yollarının çatışmacı ve barışçı süreçleri içermesi.

Kurumsallaşmış ilişkiler çerçevesinde ele alındığında, endüstri ilişkilerinin ilgi alanını aşağıdaki konuların oluşturduğu görülmektedir (Çetik ve Akkaya, 1999, s.16):

İşçi-işveren ilişkilerini çevreleyen sosyo-ekonomik düzen: Ülkenin sanayi yapısı, işgücünün özellikleri, işletme yöneticilerinin personel politikaları, emek piyasasının durumu, siyasi sistemdeki güç dengesi.

Dar anlamda endüstri ilişkileri yalnızca endüstri sektöründe çalışanların çalışma koşullarını incelemektedir.

Geniş anlamda endüstri ilişkileri tüm ücretli çalışanların çalışma koşullarını inceleme alanına almaktadır.

İşçiler endüstri ilişkilerinin en temel aktörleridir.

Endüstri ilişkileri kolektif ilişkiler temeline dayandığı için sistemde işçiler ağırlıklı olarak sendikalar tarafından temsil edilmektedir.

Endüstri ilişkilerinin üç temel aktörü vardır: İşçiler ve örgütleri, işverenler ve örgütleri ve devlet