ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 9

Greve katılan ve iş ilişkisi grev süresince askıda kalan işçilerin gelir kayıplarını karşılamak amacıyla sendikaların üyelik ve dayanışma aidatı vb. aidatların bir bölümünden oluşturdukları fona grev fonu adı verilir.

Hak grevi: Toplu iş sözleşmesinin uygulanmamasından veya eksik uygulanmasından ya da yorumlanmasından kaynaklanan uyuşmazlık sonucunda yapılan grevdir. Toplu iş sözleşmelerinin bağlayıcı olduğu ve toplu iş sözleşmeleri süresince mutlak barış yükümlülüğünün bulunduğu İsveç, Norveç, Almanya ve Belçika gibi ülkelerde hak uyuşmazlıklarında greve gidilmesi yasal değildir. Toplu iş sözleşmelerinin bağlayıcılığının kısıtlı olduğu ABD ve İngiltere gibi ülkelerde ise toplu iş sözleşmesi süresince greve gidilmesini önleyici yasal düzenlemeler yoktur. Ancak tarafların aralarında anlaşarak sözleşmeye mutlak veya nisbi barış yükümlülüğü ile ilgili bir hüküm koymaları durumunda, işçiler hak grevine gidememektedir.

IMF, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü tarafından da benimsenen yeni-liberal görüş için küreselleşme; piyasa güçlerinin serbestliği, rekabetin kusursuzluğu ve karşılaştırmalı üstünlüklere dayanan bir uluslararası ticaretin yaygınlaşması olarak yorumlanmıştır. Bu görüşe göre finansal ve endüstriyel etkinlikteki reel akışlar ölçüsünde ulusal sınırlar büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.

Konuyu tarihsel zemininde kavramaya çalışan diğer görüşe göre ise küreselleşme süreci; ürünlerin ve bilginin uluslar arası aktarımında meydana gelen yeni bir düzendir. Piyasaların kuralsızlaştırılması; şirket stratejilerinin uluslararasılaşması; bilginin ve teknolojinin dünya ölçeğinde yaygınlaşması; tüketim kalıplarının dünya ölçeğinde dönüşümü gibi ilkeler bu sürecin belirtileridir.

Jenerik teknolojiler, ekonomik faaliyet alanlarını bütünüyle değişime uğratma ve hatta daha önce var olmayan yeni ekonomik faaliyet alanları/sektörleri yaratma yeteneğini içeren teknolojilerdir.

Fordist üretimin işgücü açısından tipik özellikleri; sürekli ve tam süreli çalışma, deneyim ve bilgiye dayalı ücret artışı, olumsuz iş koşulları ve iş güçlüğüne bağlanmış prim ve tazminatlar, düzenli çalışma saatleri, çalışma saatlerinin toplu iş sözleşmesi ile ayarlanması, hafta sonu tatilleri için ücretli izin ve işçilerin sendikalarda kolektif temsiliyetidir (Belek, 2010, s.23).

Atkinson, “esnek firma” (Şekil 8.1) modelini, ikili emek piyasası analizi üzerine kurar. O, işgücünü merkez ve çevre işçileri olmak üzere iki ana kategoriye ayırır. Buna göre, merkez işçiler, sürekli sözleşmeli, yüksek vasıflı ya da çok becerilidir ve bu nedenle de iş örgütünün etkinliği için temel ve vazgeçilmez olan rolleri yerine getirirler. Değişik çevre alanlarındaki işçiler ise, geçici sözleşmeli ve yarı zamanlı işlerde çalışan büyük ölçüde vasıfsız ya da yarı vasıflı işçilerden oluşmaktadır. Atkinson, her iki işçi kategorisinin de farklı esneklik biçimlerine maruz kaldığını savunur.

Tekno ekonomik yaklaşımın, esnek uzmanlaşma yaklaşımından temel farkı teknolojinin krizi aşma yolunda merkezi bir önemde oluşudur.

Toyota’nın başmühendisi Ohno, üretimin yığın ölçeği temelinde örgütlenmesinin maliyetleri azaltacağını keşfetti.

İKY anlayışının dillendirdiği ve kurguladığı çalışma ortamına dair genel özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz (Armstrong, 2008, s.195-196):

• Bağlılığa sevk-çalışanların kendilerini örgüt ile özdeşleştirmesi, şirket adına hareket etmeleri ve örgüt ile kalmaları için çalışanların ‘kalplerini ve fikirlerini’ kazanmak, eğitim ve gelişimlerini garanti etmek; • Ortak çıkara vurgu-‘Bu işte beraberiz’ ve yönetim ve çalışanların çıkarlarının çakıştığı mesajını vermek (tekçi yaklaşım); • Tamamlayıcı biçimlerdeki iletişimin organizasyonu, toplu pazarlığın yanı sıra ekibe yönelik brifingler, temsilci aracılığından ziyade çalışanlara doğrudan bireyler veya gruplar olarak yaklaşmak; • Toplu pazarlıktan bireysel sözleşmelere geçiş; • Kalite çemberleri ve gelişim grupları gibi çalışanları dahil edici tekniklerin kullanılması; • Kalite-toplam kalite üzerine sürekli vurgu; • Çalışma düzenlemelerinde artan esneklik; • Takım çalışmasına vurgu; • Tüm çalışanlar için koşul ve şartların düzenlenmesi.

İKY kavramının oluşumundaki kuramsal basamaklara baktığımıza ilk basamakları klasik yönetim yaklaşımıyla (Bilimsel Yönetim), insan ilişkileri yaklaşımının (Hawtorne Araştırmaları) oluşturduğunu görürüz.

Yalın üretim Japonya’da Toyota otomobil firmasının geliştirdiği üretim sistemidir.

Kavramsal olarak küreselleşmeyi tanımlayan çabalar genellikle üç ana yaklaşım ekseninde değerlendirilmektedir. Bunlar kuvvetli küreselleşmeciler olarak
anılan yeni-liberal görüş (Ohmae, 1990), süreçsel ve eğilimsel olarak ele alan
görüş (Petrella, 1996; Vickery, 1996; Dicken, 1999) ve şüpheci görüş (Hirst ve
Thompson, 1998) olarak adlandırılabilir.

• Enformasyon teknolojisi (mikroelektronik, bilgisayar, iletişim teknolojilerinin bileşimi olarak),
• İleri malzeme teknolojileri (polimerler, üstün iletkenler, optik lifler, teknik
seramik malzemeler, kompozitler, karbon lifler, biyomedikal malzemeler ve
membranlarla ilgili teknolojiler vb.),
• Biyoteknoloji ve gen mühendisliği,
• Uzay ve havacılık teknolojileri,
• Enerji teknolojileri.

Esnek uzmanlaşma tezini destekleyen ikinci önemli görüş, Atkinson’un “yönetsel okul”unun geliştirmiş olduğu “işlevsel esneklik” modelidir.

Yalın üretim Japonya’da Toyota otomobil firmasının geliştirdiği üretim sistemidir.

Ülkemizde işgücüne katılım oranları erkekler için %70’lerde seyretmekteyken
kadın için bu oran 30’lara ancak yakındır.

Bu bilgiler ışığında Türkiye’deki ender sosyal diyalog mekanizmalarından olan
ve neo-korporatizm tanımına en yakın karşılığı barındıran kurumsal yapı olarak
Ekonomik Sosyal Konsey karşımıza çıkacaktır. 1995 yılında bir Başbakanlık genelgesi ile oluşturulan bu kurum uzun bir zaman dilimi, yapısı gereği (toplantıların gündemini hangi taraf belirleyecek üye kompozisyonunda ağırlığın ne yönde olduğu sorunlar vb) sağlıklı bir mekanizma olarak işleyememiştir.

İnsan kaynakları kavramına ilk atıf 1965’de ‘Harvard Business Review’ dergisindeki bir makalede Miles tarafından yapılmıştır.

İKY anlayışının dillendirdiği ve kurguladığı çalışma ortamına dair genel özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Bağlılığa sevk-çalışanların kendilerini örgüt ile özdeşleştirmesi, şirket adına hareket etmeleri ve örgüt ile kalmaları için çalışanların ‘kalplerini ve fikirlerini’ kazanmak, eğitim ve gelişimlerini garanti etmek;
• Ortak çıkara vurgu-‘Bu işte beraberiz’ ve yönetim ve çalışanların çıkarlarının çakıştığı mesajını vermek (tekçi yaklaşım);
• Tamamlayıcı biçimlerdeki iletişimin organizasyonu, toplu pazarlığın yanı sıra ekibe yönelik brifingler, temsilci aracılığından ziyade çalışanlara doğrudan bireyler veya gruplar olarak yaklaşmak;
• Toplu pazarlıktan bireysel sözleşmelere geçiş;
• Kalite çemberleri ve gelişim grupları gibi çalışanları dahil edici tekniklerin
kullanılması;
• Kalite-toplam kalite üzerine sürekli vurgu;
• Çalışma düzenlemelerinde artan esneklik;
• Takım çalışmasına vurgu;
• Tüm çalışanlar için koşul ve şartların düzenlenmesi.