ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 10

Çatışmacı teori, profesyonel gücü daha çok profesyonel bireyin hem meslek içindeki hem de meslek dışındaki faaliyetleri çerçevesinde değerlendirmektedir.

Benzer unvana sahip bütün işlerin ortak özelliklerine odaklanan kavram "mesleki rol" kavramıdır. Doğru cevap A’dır.

Profesyonel mesleklerin sosyolojik açıdan ele alınmaya başladığı dönem 1930’lu yıllardır. Doğru cevap A’dır.

Nitelik yaklaşımına göre profesyonel mesleği karakterize ettiği düşünülen altı nitelik, “Genel, Sistematik Bilgi”, “Müşteriler Üzerinde Otorite”, “Kendi Çıkarlarından Çok Toplumun Çıkarlarına Yönelme”, “Dışsal Kontrol Yerine Öz Kontrol Mekanizması”, “Mesleğin Profesyonel Olduğunun Toplum ve Yasalar Tarafından Onaylanması” ve “Ayırt Edici Bir Kültür” olarak sıralanabilir. Bu yaklaşıma göre, genellikle profesyonelliğe yaklaşmış mesleklerde meslek topluluğunun çıkarı hâkimken, profesyonel olmayan meslekler daha çok kendi çıkarları ile hareket etmektedir. Ayrıca bu durumun farklı ödül sistemlerinden de kaynaklandığı düşünülmektedir. Buna göre, profesyoneller, diğerlerine yardım etmedeki başarılarını yansıtan sembolik ödüllere önem verirlerken, profesyonel olmayanlar birincil olarak ekonomik ödüllere yönelmektedir. Doğru cevap C’dir.

Profesyonel mesleğe yönelik tanımlarda önce çıkan unsurlar, “anlaşılması ve kullanılması güç; fakat talep edilen bir bilgi”, “yüksek eğitim düzeyi ve hayat boyu öğrenim bilinci”, “piyasada ayrıcalıklı bir yer ve kontrol olanağı”, “bilgiye dayalı mesleki statü ve maddi ödüller”, “örgütlenme sayesinde kazanılmış topluluk, üyelik ve kurum kimliği duygusu” ve “bağlılık, sorumluluk ve meslektaşlık bilinci” olarak sıralanabilir. Doğru cevap B’dir.

12. ve 13. yüzyıllarda yüksek statülü kabul edilen meslekler; teoloji, hukuk ve tıp ile sınırlıydı. Papazlık, Avrupa’da Orta Çağ'ın ilk ve en önde gelen mesleği iken, hukuk mesleği, 12. yüzyılın ikinci yarısında sürekli mahkemelerin kurulması ile ortaya çıkmış; tıp mesleği ise 15.yüzyılda örgütlenmeye başlamıştır. Sözü edilen bu prestijli meslek gruplarına 17. yüzyılın başında iki yeni meslek daha eklenmiştir. Bunlardan biri hizmet meslekleri (örneğin askerler), diğeri ise bilimsel buluşlarla ortaya çıkan bilim adamları ve hümanist bilginlerdir. Doğru cevap E’dir.

Profesyonel dernekler, endüstriyel gelişmedeki aşamalarla ilişkili olarak, 19. yüzyılda üç önemli aşama geçirmiştir. Buna göre, 19. yüzyılın ilk yarısında iş hayatı ve ulaşımın henüz yerel özellikler taşımasından dolayı profesyonel dernekler de yerel olarak kurulmuşlardır. 19. yüzyılın ikinci yarısında ise profesyonel derneklerin daha ulusal boyutta örgütlenmeleri söz konusudur. Ulusal boyutta kurulan dernekler, nüfusun hala hareketli olması ve yeni endüstri şartlarında iş rollerinin henüz iyi şekilde belirlenememesi nedeniyle genelde devletin üst kademelerindeki bir kişi tarafından kurulmuş ve seçkinci bir eğilime sahip olmuşlardır. Endüstriyel sistemin 1890’lar ile İkinci Dünya Savaşı arasındaki üçüncü aşaması ise, temel endüstrilerde ulusal ekonomik bütünleşmenin iyi bir şekilde sağlandığı, kentleşmenin doruk noktasına ulaştığı ve nitelikli işgücünün örgütlenmeye karar verdiği bir aşamadır. Bu dönemde profesyonel dernekler, daha kapsamlı bir üyelik sistemi ve farklı coğrafik bölgelerde daha iyi bütünleşmiş bir yapı arayışına girmişler, devlet yönetiminde lobi faaliyetinde bulunmak üzere baskı grubu oluşturmuşlardır. Doğru cevap A’dır.

Son yüzyıl içinde yaşanan en önemli sosyal değişim; önce çiftçinin, ardından endüstri işçisinin önemini yitirerek egemenliği hizmet sınıfına bırakmış olmalarıdır. Üretim ve işin karakterindeki bu değişme, “endüstri sonrası” toplumun en çarpıcı yönünü oluşturur. Endüstri sonrası toplum; dinamikliğini bilgiden alan, öncü insanı toplumun talep ettiği becerilerle yetiştirilmiş uzmanlar ve profesyoneller, ana üretim sektörü ise hizmetler olan bir toplumdur. Doğru cevap C’dir.

Harold Perkin modern dünyanın profesyonel uzmanların dünyası olduğunu, post-endüstriyel toplumun çeşitli şekillerde kıt uzmanlık kaynağını kontrol eden profesyonellerin egemen olduğu bir toplum modeli oluşturduğunu ileri sürerek, içinde yaşadığımız süreci “profesyonel toplumun yükselişi” olarak adlandırmaktadır. Doğru cevap A’dır.

Profesyonel meslekleri günümüz risk toplumlarındaki modern yaşantının belirsizliklerini konu edinen iş ile başa çıkmaya yönelik yapısal, mesleki ve kurumsal düzenlemeler olarak ifade eden Evetts’dir. Buna göre, profesyoneller uzman bilginin kullanımı sayesinde müşterilerinin belirsizliklerle baş etmelerini sağlarlar. Doğru cevap D’dir.

Profesyonel statüye ve onun sunduğu ödüllere ulaşmaya çalışan mesleklerin gözlemlenmesi sayesinde, profesyonel meslekler konusundaki ilgi onların hizmetlerinden yararlananlardan, profesyonel meslek sahiplerinin kendilerine ve onların güçlerinin politik açıklamalarına kaymıştır. Diğer bir deyişle, profesyonel gücün açıklanması, çatışmacı yaklaşımın temel hareket noktası olmuştur. Profesyonel güç yaklaşımında, profesyonelin hem kendi mesleki sınırları içinde hem de toplumsal alandaki gücü dikkate alınmaktadır. Doğru cevap C’dir.

II numaralı ifade olan "bir kişinin hayatını kazanmak ve geçimini sağlamak için sürekli olarak üzerinde çalıştığı iş veya fikir alanıdır" bilgisi sosyolojik anlamda değil, ekonomik açıdan mesleği tanımlamaktadır. Bu nedenle bu ifadenin yer almadığı seçenek sorunun doğru yanıtı olacaktır.

İş ve meslek kavramlarının aralarındaki fark ile ilgili olarak verilen ifadelerin hepsi doğrudur. Bu nedenle bütün ifadeleri içeren seçenek sorunun doğru yanıtı olacaktır.

Dışsal Kontrol Yerine Öz Kontrol Mekanizması: Profesyonel mesleklerin bir başka karakteristiği, bir profesyoneli ancak diğer profesyonelin eğitebilmesi ya da yargılayabilmesidir. Dolayısıyla toplum, bir mesleki grup içindeki bireylerin davranışlarını kontrol etme yetkisini profesyonellere vermiştir.

Mesleğin Profesyonel Olduğunun Toplum ve Yasalar Tarafından Onaylanması: Aslında buraya kadar sözü edilen dört faktör, mesleğin toplum tarafından profesyonel olarak kabul edilmesi ile işlerlik kazanır. Toplum tarafından onaylanmanın mı yoksa sözü edilen bu dört faktörün mü önce geldiğini düşünmek ilginç sonuçlar doğurabilir. Fakat bu konudaki genel yargı, mesleğin profesyonel olduğunun onaylanması gerçekleştiğinde profesyonel mesleğe ilişkin diğer niteliklerin kendiliğinden geleceği yönündedir. Profesyonel mesleğin aradığı onay, Greenwood tarafından şu şekilde açıklanmıştır: “Her profesyonel meslek, belirli bir alandaki otoritesini birtakım güç ve ayrıcalıklar elde ederek onaylaması için toplumu ikna etmeye çalışır. Toplumun bu güç ve ayrıcalıklara yönelik onayı formel ya da informel olabilir.”

Profesyonel meslekleri tanımlamaya yönelik süreç yaklaşımı ile ilgili ileri sürülen çeşitli yaklaşımları dikkate alarak bir senteze ulaşmayı amaçlayan Ritzer, profesyonel meslek olma yolunda şu süreçlerden geçildiğini belirtmiştir:

• Mesleğin tam zamanlı hâle gelmesi,
• İsim değişimi ile mesleğin özel olarak seçilmiş bazı kişilere ait bir nüfuz alanına sahip olması,
• Ulusal bir dernek kurulması
• Eğitim alanının açılması,
• Etik kurallarının belirlenmesi,
• Popüler ve yasal bir destek kazanmak için politik girişimlerde bulunulması.

Literatürde, profesyonel mesleğin Orta Çağdan itibaren varlığını sürdürdüğü konusunda bir uzlaşma bulunmaktadır.

Bilgi, yüksek eğitim düzeyi, piyasada ayrıcalıklı yer ve mesleki statü ve ödüller olarak sıralanan unsurlar profesyonel mesleğin sahip olduğu ya da gerektirdiği özellikler iken bağlılık, sorumluluk ve meslektaşlık bilinci olarak belirtilen unsur ise profesyonel meslek mensubu "bireyin" sahip olduklarına işaret etmektedir.

Endüstri Devrimi öncesi dönemde profesyonel meslekler, yaşamın potansiyel sosyal sorunları ve uyuşmazlıklarını içeren alanları ellerinde bulundurmalarına rağmen ekonomi ve sosyal sisteme katkıları marjinal kalmıştır. Profesyonel meslekler, işin örgütlenmesi ya da topluma hizmet için göreceli olarak daha az önemli oldukları; ama buna rağmen sosyal tabakalaşma sisteminde yüksek bir mevkide bulundukları için bu dönemde “statü profesyonelliği” düşüncesi hakimdi. Statü profesyonel meslekleri, toplumdaki bir sorun alanı ile ilgili sorumluluğa sahiptiler; fakat bu sorumlulukları iyi tanımlanmamıştı, topluluğun tamamına yaygın değildi ve bilgi ile uzmanlıkla desteklenmemişti.

C seçeneğinde bahsedilen "hizmet sektörünün genişlemesi" Endüstri devrimi ile değil, bilgi toplumuna geçilmesi ile birlikte olmuştur.