ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ

Endüstri ilişkileri teorisi Amerikalı iktisatçı John T. Dunlop tarafından geliştirilmiştir. Dunlop, endüstri ilişkileri sisteminin, toplumun ekonomik sisteminin bir parçası değil; fakat onun ayrı bir alt sistemi olduğunu ileri sürmüş ve kısmen ekonomik ve politik karar verme mekanizmaları ile ilişkili olarak ele almıştır. Dunlop için endüstri ilişkileri sistemi; belirli aktörlerden, çerçevelerden ve endüstri ilişkileri sistemini bütünleştiren ideolojiden ve iş yerindeki aktörlerin yönetilmesi için oluşturulan kurallar bütününden oluşmaktadır. Aktörler; yönetim hiyerarşisini ve temsilcilerini, işçiler ve temsilcilerini ve devlet yetkilileri gibi uzmanlaşmış üçüncü taraf kurumlarını içerir. Doğru cevap B'dir

Endüstri ilişkileri sisteminin dinamik bir yapıya sahip olması, zamanla bir başkalaşımı da getirmiştir; fakat sistemi meydana getiren aktörler hiçbir zaman değişmemiştir. İşçi, işveren ve devlet’in rollerinde zamanla bir değişim olsa da sistem hep bu üçlüden oluşmuştur. Dunlop’a göre de “endüstri ilişkileri sistemi aile yapısının ve politik yapının dışında işçi, işveren ve yöneticiler arasında belirlenmektedir” (Dunlop, 1986: 154; Şenkal, 1999: 17).

Başlangıcından günümüze kadar endüstri ilişkilerinin gelişim sürecinde ekono-mik, sosyal, siyasal ve teknolojik faktörler etkili olmuştur. Fakat bu faktörlerin etkisine bağlı olarak endüstri ilişkilerini şekillendiren temel aktör devlettir. Devletin müdahalelerine, bu müdahalelerin boyutlarına ve özelliklerine bağlı olarak endüstri ilişkilerinin aktörlerinin çıkarları belirlenmekte ve endüstri ilişkileri ye-niden yapılanmaktadır. Doğru cevap A'dir.

Devlet, endüstri ilişkileri sisteminde işçi ve işverenin yanında üçüncü bir aktör olarak daha çok denge ve uzlaşma sağlama niteliğiyle yerini almaktadır. Devletin çalışma yaşamındaki en temel rolü, çalışma yaşamına yönelik yasal düzenlemeleri hazırlamaktır. Bu rolünün yanında kamu işletmelerinde devletin kendisi de işveren olarak yer alabilmektedir. Devlet, bir taraftan işveren olarak yaptığı yatırımlarla istihdam olanaklarını artırıcı bir etki yaparken diğer taraftan devletin kamu kesiminde yaptığı toplu sözleşmeler ve bu sözleşmelerle getirilen çalışma koşulları özel sektörde toplu sözleşmeleri etkilemektedir. Devletin çalışma ilişkilerinde yerine getirdiği bir başka rol ise toplu iş uyuşmazlıklarında uzlaştırıcılık rolüdür. Ekonomik ve toplumsal gerekliliklere bağlı olarak devlet çalışma ilişkilerinin tarafları arasında dengeleyici bir rol üstlenerek, iş uyuşmazlıklarının barışçıl yoldan çözümlenmesine katkıda bulunmaktadır (Koray, 2000: 67-68). Fakat devletin ekonomik yaşamdaki rolünün ve etkinliğinin giderek azalmasıyla beraber, endüstri ilişkilerindeki rolü de değişerek denge unsuru olma özelliğini giderek kaybetmektedir (Uçkan ve Kağnıcıoğlu, 2004: 7).Doğru cevap B'dir.

Kitle üretim dönemi, sanayileşmenin ilk dönemlerine karşılık gelen başlangıç dönemini kapsamaktadır. Bu dönem içinde toplu sözleşme ve örgütsel anlamda güçlü ve etkin sendikalar yoktu; İşçi ve işveren arasında günümüzdeki anlamıyla bir akit anlayışı yoktu, çünkü bu dönemde toplu pazarlık gelişmediği gibi işçiler de henüz çok zayıftı. Makinelerin üretimde kullanımının yaygınlaşmasını; uzun çalışma saatleri, düşük ücretler ve işsizlik izlemiştir. Tüm bu gelişmeler, işçi sınıfının işveren karşısında zayıf kalmasına meydan vermiştir. Üstelik Endüstri Devrimi sonrasında hakim olan yeni felsefeye göre hükümet, iktisadi hayattan kaçınarak genel refahın oluşmasına hizmet etmiş olacaktı. Bu liberal düşünce biçimi, endüstri ilişkileri sistemi içinde devletin dışlanmasına neden olmuştur (Şenkal, 1999: 23).Doğru cevap B'dir.

Liberal Dönem Keynesyen ekonomik politikalarla tam istihdamın hedeflendiği, refah devleti politikalarıyla ücretlilere belirli bir ekonomik güvence sağlandığı ve çoğulcu demokrasi uygulamaları içinde sendikaların örgütlenme ve etkinlik alanının genişlediği bu dönem; endüstri ilişkileri açısından “altın çağ” olarak nitelendirilmektedir (Koray, 2000: 65; Koray, 1994: 66; Uçkan ve Kağnıcıoğlu, 2004: 73). Bu dönemde sosyal devlet anlayışı ön plana çıkmıştır. Devlet; eğitim, sağlık, sosyal konut, sosyal güvenlik yardımı gibi toplumun geniş kesimlerinin refahını ilgilendiren kamusal hizmetleri de üstlenmiştir (Güven, 2001: 81; Şenkal, 1999: 24). Başlangıçta yasal düzenlemelere ağırlık veren devlet, zaman içinde enflasyon, işsizlik gibi sorunlar karşısında yeni stratejiler geliştirmek ve bu nedenle endüstri ilişkilerine müdahale etmek gereğini duymuştur (Koray, 1994: 66; Uçkan ve Kağnıcıoğlu, 2004: 73). Doğru cevap C'dir.

Sendika kavramı, ilk kez İngiltere’de bir şehir veya bölgede işçilerin genel çıkarlarını korumak için kalfalar arasında kurulup geliştirilen dostluk örgütlerinin ortak eylemlerini anlatmak için kullanılmıştır.Doğru cevap E'dir.

Sendikaların evrensel temelde birtakım ortak özellikleri şöyle sıralanabilir: Sendikalar; a) mücadele örgütleridir, b) meslek örgütleridir, c) sınıf örgütleridir, d) demokratik örgütlerdir, e) kitle örgütleridir, f) çalışma hayatında ve ekonomik ilişkilerde barışı ve istikrarı sağlayan örgütlerdir, g) adil ve hakça bir gelir dağılımını sağlayan örgütlerdir (Uçkan ve Kağnıcıoğlu, 2004: 93, 95-96).Doğru cevap E'dir.

Sendikacılıkla ilgili olarak işveren güdümlü sendikacılığı ifade eden yaklaşım sarı sendikacılıktır.Doğru cevap A'dır.

1917 Rus Bolşevik Devrimi’nden sonra kırmızı renk devrimci işçi hareketinin rengi ve simgesi hâline gelmiştir.Doğru cevap B'dir.

Kitle üretim dönemi, sanayileşmenin ilk dönemlerine karşılık gelen başlangıç dönemini kapsamaktadır. Bu dönem içinde toplu sözleşme ve örgütsel anlamda güçlü ve etkin sendikalar yoktur. Endüstri ilişkileri açısından "altın çağ" olarak nitelendirilen dönem ise Liberal Dönem'dir.

Keynesyen ekonomik politikalarla tam istihdamın hedeflendiği, refah devleti politikalarıyla ücretlilere belirli bir ekonomik güvence sağlandığı ve çoğulcu demokrasi uygulamaları içinde sendikaların örgütlenme ve etkinlik alanının genişlediği bu dönem; endüstri ilişkileri açısından “altın çağ” olarak nitelendirilmektedir.

Sendikasız endüstri ilişkileri sistemi, özellikle 1970’lerden sonra başlayan postendüstriyel dönüşüm sonrası gündeme gelmiştir. Hatta ABD’de sendikasız sistemin daha erken ortaya çıktığı da söylenebilir. Bu dönemin en önemli özelliği bireyi ön plana çıkaran bir anlayış içinde olmasıdır. Sistem, gözü kapalı talimatlar alan ve bunları uygulayan çalışanlar yerine analiz eden, geliştiren, katılımcı ve sorumluluk alan bireyi istemektedir.

Sendika kavramı, ilk kez İngiltere’de bir şehir veya bölgede işçilerin genel çıkarlarını korumak için kalfalar arasında kurulup geliştirilen dostluk örgütlerinin ortak eylemlerini anlatmak için kullanılmıştır.

Kamuya yönelik hizmetlerde sendikalaşmayı yasaklayan Ta’til-i Eşgal Kanunu, Yeni İş Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 1937 tarihine kadar uygulamada kalmıştır.

1946-1960 yılları arası yani Türkiye’de sendikacılığın kuruluş dönemi olarak anılan dönemdir.

Türkiye'nin ilk Sendika Kanunu 20 Şubat 1947 tarihli ve 5018 sayılı “İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun” adıyla çıkmıştır.

Türkiye’de sendikacılığın kişilik kazanma ve gelişme dönemi olarak anılan 1960- 1980 yıllarının ekonomik açıdan en belirgin özelliği, kalkınmada planlı döneme geçilmiş olmasıdır. Türkiye'nin ilk Sendika Kanunu ise, 20 Şubat 1947 tarihli ve 5018 sayılı “İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun” adıyla çıkmıştır.

1952 yılında kurulan Türk İş, üye sayısı bakımından Türkiye'nin en büyük konfederasyonudur.

Devlet, bir taraftan işveren olarak yaptığı yatırımlarla istihdam olanaklarını artırıcı bir etki yaparken diğer taraftan devletin kamu kesiminde yaptığı toplu sözleşmeler ve bu sözleşmelerle getirilen çalışma koşulları özel sektörde toplu sözleşmeleri etkilemektedir.Devletin çalışma ilişkilerinde yerine getirdiği bir başka rol ise toplu iş uyuşmazlıklarında uzlaştırıcılık rolüdür.