ENERJİ TASARRUFU VE ÇEVRE - Deneme Sınavı - 9

Her türlü madde ya da ısı, ses gibi enerjinin doğal birikiminin çok üstündeki miktarlarda çevreye katılması olayına çevre kirlenmesi adı verilir.

Doğanın kendi kendini temizlemesi sırasında meydana gelen, olay ve mekanizmalara otopürifikasyon mekanizmaları denir. Otopürifikasyon sonucunda oluşan denge haline ise, dünyanın ekolojik dengesi denir.

Kükürt döngüsü: Proteinlerin yapısında bulunması nedeniyle canlılar için kükürt önemlidir. Ancak gaz halindeki kükürt memeliler için zehirdir. Bu nedenledir ki insanların fosil yakıtlardan enerji elde ederken (fosil yakıt kullanımı gibi), atmosferde kükürt gazı birikir. Biriken kükürdün asit yağmuru olarak yeryüzüne düşmesi canlılar için oldukça tehlikelidir.

Yaşam kalitesi: Avrupa Birliği üye ülkelerinde yaşam kalitesinin yükseltilebilmesi için
çevreye duyarlı doğal yaşam koşullarının sağlıklı bir biçimde oluşturulması ve sürdürülmesi gerekmektedir. Doğru cevap B'dir.

Canlı varlıkların yaşamlarını sürdürebilmesi için ortamdan madde alıp vermek zorundadırlar. Maddelerin bu şekilde canlı ve cansız çevre arasındaki hareketine madde döngüsü ya da ekolojik döngü adı verilir. Tüm bu döngünün enerji kaynağı ise güneş enerjisidir. Doğru yanıt C'dir.

Bir canlıya yaşam koşullarını sağlayan fiziksel, kimyasal ve biyolojik tüm ekolojik kavramların hepsine birden çevre denir. Bir organizmanın veya popülasyonun doğal olarak yaşadığı yer onun habitatıdır. Canlı varlıkların yaşamlarını sürdürebilmesi için uygun çevresel koşullara sahip coğrafik bölgeye biyotop denir. Bir canlının yaşam alanı için monotop, bir popülasyonun yaşam alanı için de demotop terimleri kullanılır. Doğru yanıt D'dir.

Ekoloji bilminin esasını, canlıların canlı ve cansız çevreleriyle olan ilişkileri oluşturur. Canlıların çevreleriyle olan bu ilişkileri Aksiyon, Reaksiyon ve Koaksiyon başlıkları altında incelenebilir:

Aksiyon: Cansız çevrenin canlılar üzerine olan etkisine aksiyon denir. Örnek olarak su kaynaklarının kötü kullanılması nedeniyle, burada yaşayan kuşların göç etmesi ya da ölmesi, yüksek sıcaklıkta bitkilerin kuruması, endüstriyel atıklardan canlıların zehirlenmeleri gibi pek çok örnek gösterilebilir.

Reaksiyon: Canlıların cansız çevre üzerinde yaptıkları etki Reaksiyon olarak tanımlanır. Örneğin solucanlar toprağı yutarak sindirim sistemlerinde ufalarlar ve aynı zamanda aktif olarak kalsiyum karbonat ilave ederler.

Koaksiyon: Bir canlının diğer bir canlı üzerindeki etkisine Koaksiyon denir. Örneğin etobur bir hayvanın avı ile olan ilişkisi iyi bir örnektir. Doğru yanıt E'dir.

Karbon yeryüzündeki canlılarda bulunan büyük moleküllerin yapısındaki vazgeçilmez bir elementtir. Havada ve suda erimiş halde bulunan karbondioksit bitkiler tarafından alınarak, karbonhidrat ve başka moleküllerin yapımında kullanılır. Karbonsuz yaşam olamaz. Doğru yanıt D'dir.

Dünyanın dengesi insanlığın, üretim sırasında geliştirdiği çeşitli mekanizmalar nedeniyle bozulmuştur. Bu mekanizmalar: •Yoğun atık nedeniyle otopürifikasyon kapasitesinin aşılması. •Ormanların yok edilmesi ile otopürifikasyon kapasitesinin azaltılması. •Ağır metallar ve radyoaktif maddeler nedeniyle madde yoğunlaşması çevrimi yavaşlatır. •Yeni yapay maddeler (organo klorlu ensektisitler, ağır metaller, plastikler, deterjanlar) üretilmesi. Bu yapay maddelerin otopürifikasyonu olamaz ya da çok yavaştır. Doğru yanıt E'dir.

Ekolojinin Birinci Yasası: Her şey bir diğeri ile bağlantılıdır. Ekolojik sistemde herhangi bir anda sistemin bir bileşenindeki bozulma, sonraki bir zamanda çok büyük etkilerle kendini gösterebilir.

Ekolojinin İkinci Yasası: Doğada hiçbir şey yok olmaz. Sadece döngüde yer değiştirir.

Ekolojinin Üçüncü Yasası: En büyük belirleyici güç doğadır Doğada insan tarafından yapılan her türlü etken müdahale, doğa için yıkıcı olabilir.

Ekolojinin Dördüncü Yasası: Her kazanımın bir maliyeti vardır. Bedel ödemekten kaçınılamaz, ancak geciktirilebilir.

Ekolojinin ilkelerinden biri olan hiyerarşi önermesine göre, süreçler eşit ilişki içinde değillerdir, fakat organize oldukları zamansal ve uzamsal skalada farklılaşan ‘sistem içinde sistemler’ şeklinde katmanlaşmışlardır.

Doğru yanıt B'dir.

Isı aktarımı kısaca enerji aktarımı olarak tabir edilebilir. Isı için belirli aktarım şekilleri söz konusu olup üç farklı mekanizmadan söz edilebilir. Bu mekanizmalar kondüksiyon, konveksiyon ve radyasyondur:

Kondüksiyon, iletim olarak da adlandırılır. Bir madde içerisinde birbirleriyle etkileşim halinde olan atom veya moleküllerden fazla enerjili atom veya moleküllerin enerjilerini daha az olanlara aktarması veya iletmesidir.

Konveksiyon, taşınım olarak da adlandırılır. Bu iletim şeklinde katı bir yüzey ve bu yüzeyle etkileşim halinde olan belirli bir akışkanlıktaki başka bir yüzey söz konusudur. Enerji transferi bu iki yüzey arasında gerçekleşir. Taşınım olayında adından da anlaşılacağı üzere maddenin bir alandan diğerine taşınması yani yer değiştirmesi söz konusudur.

Radyasyon, ışınım olarak da adlandırılan bu iletim şeklinde elektromanyetik dalgalar ya da fotonlar aracılığıyla ısı transferi söz konusudur. Isı kaynağından çıkan farklı frekans ve faz değerlerine sahip fotonlar bir yüzeye rast geldiğinde, bu yüzey tarafından ya yansıtılırlar, ya absorplanırlar ya da yüzeyin kalınlığına bağlı olarak karşı tarafa iletilirler.

Doğru yanıt D'dir.

Demir-çelik prosesinde kimyasal reaksiyonlar ve üretim, yüksek sıcaklıklarda oluşmakta dolayısıyla mevcut ekipmanlar da bu sıcaklıklarda çalışmaktadır. Enerji tasarrufu için demir-çelik üretimi sürecindeki her bir ekipmanın atık ısısının geri kazanılması reaksiyon ve ısı transfer verimliliğinin artırılması gerekmektedir. Tüm sektörlerde olduğu gibi iyi bir işletme ve bakım tekniği enerji tasarrufunu son derece etkilemektedir. Demir-çelik sanayinde enerji tasarruf teknikleri ile kullanılan enerjinin % 15~20’sinin tasarruf edilebileceği kaydedilmektedir.

Uluslararası Çevresel Etki Değerlendirme Kuruluşu, ÇED’in tanımını şöyle yapmaktadır; “gerçekleştirilmesi düşünülen bir proje veya gelişmenin, yatırım kararında önce ortaya çıkabilecek sürekli veya geçici çevresel, ekolojik, biyofiziksel, sosyal etkilerinin azaltılması ve ortadan kaldırılması için gerekli olan tanım, tahmin ve değerlendirmelerin yapıldığı bir süreçtir.” Doğru cevap A'dır.

Ekosistem: Belirli bir alanda bulunan canlılar ile bunları çevreleyen cansız çevrelerinin karşılıklı ilişkileri ile meydana gelen ve süreklilik gösteren ekolojik sistemlerdir. Doğru cevap E'dir.

İlk kez ABD’de Ulusal Çevre Politikası Yasası (UÇPY) ile 1969’da gündeme gelen ardından 1972 Stockholm Konferansı ve 1973 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu (şimdiki adıyla Avrupa Birliği) çevresel etki değerlendirmesine yönelik ilk çalışmaların başlangıcı olmuştur. Doğru cevap A'dır.

2872 sayılı Çevre Kanunu 20-e maddesine göre ÇED’e ilişkin getirilen yasal zorunluluklar kapsamında; Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecine başlamadan veya bu süreci tamamlamadan inşaata başlayan ya da faaliyete geçenlere; yapılan proje bedelinin yüzde ikisi oranında idari para cezası verilir. Doğru cevap B'dir.

Azot çevrimi için başlıca stok; atmosfer, deniz kabuğu ve tortulu kayalardadır. Azot çevrimi temel olarak biyolojik tespit ve atmosferde tutma işlemlerini içermektedir. Atmosferde tutma yalnızca bir kıvılcımla yüksek derecede oluşan ve ısı koşullarında NO ve NO2’nin çok küçük miktarlarda tutulduğu şimşeklerde görülmektedir. Bunlar yeryüzüne nitrat ya da nitrit şeklinde ulaşırlar. Yanardağlar da aynı şekilde küçük miktarlarda da olsa azotoksitleri çıkarmaktadır.

Hurdadan mamul çeliğe kadar olan safhalarda bir ton ham demir için gerekli kok kömürü ihtiyacı 900 kg değerinden 400~450 kg’a kadar düşürülmüştür. Bu düşme kömürün öğütülmesi ve sınıflandırılması, kendiliğinden sinterleşme olayının gerçekleşmesi, fuel-oil püskürtme, yüksek basınçta çalışma, yeni büyük yüksek fırınların yapımı, sıcak proses havası sıcaklığının 1200°C’ye yükseltilmesi ve bu havanın neminin düşürülmesi gibi teknolojik gelişmeler yardımıyla sağlanmıştır.

Özel Çevre Koruma Bölgesi için aranılan esas ve şartlar şunlardır:

Gelişmiş yerleşim bölgeleri dışında kalan veuzun vadede oturuma uygun olmayan,

Tarihi, arkeolojik ve kültür zenginliği bulunan,

Kendine has biyolojik, ekolojik ve jeomorfolojik özellikleri olan,

Yangın gibi, maden kaynakları işletilmesi gibi değişik baskılarla ekosistemi fazla değişikliğe uğramamış veya biyolojik zenginlikleri kaybolmamış bulunan,

Tarım, madencilik ve sanayi gibi dış tesirlerin baskısından uzak kalmış ve uzun vadede bu tesirlerin etkili olamayacağı, korunması kolay olan,

Doğru cevap C'dir.

ÇED süreci belirli temel ilkelere dayanmaktadır. Bu ilkeleri şöyle sıralayabiliriz: Planlama sürecine entegrasyon, mümkün olan en erken aşamada diyalog, sorumluluk, karar verme, halkın katılımı, esneklik, demokrasidir. Doğru cevap B'dir.