ENERJİ VE ÇEVRE - Deneme Sınavı - 3

Başta karbondioksit olmak üzere atmosferdeki sera gazlarının sanayi devrimi sonrasındaki hızlı birikimi, yüzey sıcaklığındaki küresel ani artışı tetiklemiştir. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında, 24 Mayıs 2004 tarihinde taraf olan ülkemizde gerçekleştirilen yerel çalışmalar, hem bölgesel kalkınma çabalarının sürdürülmesi hem de iklim değişikliğinin negatif etkilerinin azaltılmasına yönelik küresel ölçekteki girişimlerin olumlu sonuçlanması odaklarında etkin rol oynamaktadır. Öncelikli hedef, sürdürülebilir kalkınma ile birlikte, doğal denge ve çevrenin korunması ve geliştirilmesidir. Bu çerçeve içerisinde değerlendirebileceğimiz temel ilke, tabii kaynakların yönetimi, insan sağlığı ve doğal dengenin korunması koşulu ile, sürdürülebilir bir kalkınmanın sağlanması ve gelecek nesillere daha sağlıklı, doğal, fiziksel ve sosyal bir çevrenin bırakılmasıdır. Doğru cevap D'dir.

Başta karbondioksit olmak üzere atmosferdeki sera gazlarının sanayi devrimi sonrasındaki hızlı birikimi, yüzey sıcaklığındaki küresel ani artışı tetiklemiştir. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında, 24 Mayıs 2004 tarihinde taraf olan ülkemizde gerçekleştirilen yerel çalışmalar, hem bölgesel kalkınma çabalarının sürdürülmesi hem de iklim değişikliğinin negatif etkilerinin azaltılmasına yönelik küresel ölçekteki girişimlerin olumlu sonuçlanması odaklarında etkin rol oynamaktadır. Öncelikli hedef, sürdürülebilir kalkınma ile birlikte, doğal denge ve çevrenin korunması ve geliştirilmesidir. Bu çerçeve içerisinde değerlendirebileceğimiz temel ilke, tabii kaynakların yönetimi, insan sağlığı ve doğal dengenin korunması koşulu ile, sürdürülebilir bir kalkınmanın sağlanması ve gelecek nesillere daha sağlıklı, doğal, fiziksel ve sosyal bir çevrenin bırakılmasıdır. Doğru cevap D'dir.

Değişikliklere neden olan mekanizmalar mevsimleri de etkiler. Hollanda’da yapılan bir araştırmaya göre, 25 yıl önce göçmen kuşlar, en yoğun 25 Nisan’da gelir ve yavruları 3 Haziran’da yumurtadan çıkardı. Aynı tarihte tırtıllar da yumurtalarından çıkardı. Doğanın düzeni bu şekildeydi. Fakat 20 yıllık ısınma sonucu tırtıllar yumurtalarından iki hafta erken çıktı. Kuşlar tırtıllara ayak uydurmaya çalıştı, ama başaramadı. Bu nedenle soyları tehlikede. Küresel ısınmadan etkilenen milyonlarca ekolojik yaşam alanı bulunmaktadır. Bölgesel iklime bağlı olan ortamların değişmesinden dolayı, çok sayıda hayvan türü yaşadıkları alanı değiştirmek zorunda kaldı. Bilim insanları, yaklaşık yüz yıldır, türlerin birbiri ve yaşadığı mekânla olan ilişkilerinde ve yaşam biçimlerinde önemli değişiklikler olduğunu belirlediler. Kuzey Atlantik bölgesinde, kış aylarında, bitkisel planktonun üreme dönemi uzarken miktarı ikiye katladı. Aynı zamanda, bitkisel planktonlarla beslenen birçok hayvanın larvaları yumurtalarından gittikçe daha erken çıkmaya başladı. Son otuz yıldır Dünya’nın hemen her yerinde Beyaz Leylek gibi bir çok tür, kışın yaşayacakları bölgelere gitmek için göçe başlamakta gecikiyorlar. Balıkçılık ve deniz altında avlanma sırasındaki yem artıkları ile kirlilik ise küresel ısınmanın sonucu değil aksine nedeni olup türlerin nüfusunda önemli değişikliklere yol açmaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Küresel iklim değişiminin yakın gelecekte yapacağı etki, birçok açıdan olumsuz sonuçları küresel ölçekte beraberinde getirecektir. Birçok ekosistemin direnme kapasitesi aşılacaktır. Orman alanları ve okyanusların yutak özellikleri ortadan kalkarak iklimsel değişiklikleri hızlanacaktır. Ortalama sıcaklık artışının Sanayi öncesine göre 2°C’yi aşması halinde, bitki ve hayvan türlerinin %30’u yok olabilecektir. Yetersiz beslenme, aşırı hava olayları, salgın hastalıklar nedeni ile meydana gelen olumsuzluklardan milyonlarca insan negatif etkilenecektir. Buzulların yok olması ve kar örtülerinin erimesi nedeni ile dünya nüfusunun 1/6’sının tatlı su kaynakları önemli derecede azalacaktır. Bölgesel ölçekte, orta ve yüksek enlemlerde, bazı bitki türlerinde sınırlı verim artışı olacaktır. Doğru cevap C’dir.

Karmaşık bir yapıya sahip olan gezegen iklimi, sayısal platformlarda modellenerek, iklimbilimcilerin anlayabileceği şekilde basitleştirilmektedir. Ancak tabii ki belirli kabullenmeler ve yaklaşıklıklar çerçevesindeki belirsizliklerin azaltılması çabası içinde gerçeğe en yakın benzetimler oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu çaba kapsamında iklimbilimciler, önemsiz görülen fiziksel süreçleri bile hesaba katarak, biyolojik ve kimyasal olayları dikkate alan değişkenleri modellere dahil etmektedirler.  Dünya çapında kabul gören yaklaşık 40 senaryo üretilmiştir. Bu modeller, nüfus değişimi, sera etkisine neden olan gaz salımı ve enerji tüketimi gibi değişkenleri algoritmalara katıyor olmalarına rağmen, dünya çapında felaketler ve olası çatışmalar, iklim üzerindeki insan etkisinin azalması konusunda küresel politika uygulanması gibi değişkenleri şimdilik göz ardı etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Karmaşık bir yapıya sahip olan gezegen iklimi, sayısal platformlarda modellenerek, iklimbilimcilerin anlayabileceği şekilde basitleştirilmektedir. Ancak tabii ki belirli kabullenmeler ve yaklaşıklıklar çerçevesindeki belirsizliklerin azaltılması çabası içinde gerçeğe en yakın benzetimler oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu çaba kapsamında iklimbilimciler, önemsiz görülen fiziksel süreçleri bile hesaba katarak, biyolojik ve kimyasal olayları dikkate alan değişkenleri modellere dahil etmektedirler. Modellerin elde edebildiği kesinlik kazanan sonuçlar, küresel ölçekte iklimin ısınmasının, atmosfer mekanizmasını ve su döngüsünü hızlandıracağını öngörmektedir. Daha az olası tahmine göre ise, su taşkınlıklarının ve aşırı sıcakların daha sık görülmesi muhtemel. Fırtınaların sayısı ve yoğunluğundaki artış ise bilinmezliğini koruyor. Doğru cevap B'dir.

Enerji tasarrufu; Dünya’daki CO2 salımlarının %41’i enerji dönüşümünden, %20’si ulaşımdan, %18’i endüstriden, %13’ü inşaattan kaynaklanmaktadır. Her bir yüzdelik dilimin etkisinin azaltılması için farklı yöntemler uygulanmakta ve böylece enerji tasarrufu etkinliklerine katkıda bulunularak, ülkemizin enerji bağımsızlığına katkı sağlanabilmektedir. Yaşam alanlarının yalıtımı, hibrit motorlar, cihazların kullanılmadıkları sürece açık bırakılmaması, toplu taşım araçlarının kullanılması veya bisiklet gibi araçların kullanımı gibi bireysel çabalar çok önemlidir. Doğru cevap E’dir.

Doğal denge ürünlerinden dolaylı olarak elde edilen enerjiler; Hidrojen enerjisi, Güneş enerjisi, rüzgar, su, biyokütle, magmadan elde edilen jeotermal enerji, yerçekimi kaynaklı gel-git etkisi, deniz kabarması, deniz akıntıları ve denizlerdeki ısı değişimi kaynaklı enerjiler. bu enerjiler gelecekteki enerji sorunlarına önemli çözümler oluşturmakta, giderek artan bir hızla canlı varlığına tehdit oluşturan küresel ısınmayı durdurma çabalarına destek vermekte ve iklimin değişimine karşı verilen mücadelede olduğu kadar, fosil enerjilerin olumsuz etkilerine karşı da bir yanıt oluşturmaktadır. Yenilenebilir enerji kullanımında çevreye zararlı atık salınmaz ve sera etkisine katkı sağlayabilecek gaz üretmezler. Fakat belirli yer ve zamanda kullanılabilir olmaları önemli bir sınırlayıcı etkendir.  Doğru cevap A’dır.

2100 tarihine kadar iklim doğası tamamiyle değişecek ve atmosferde sera etkisine neden olan gaz yoğunluğu geri dönülemez tehlike sınırlarının çok ötesine ulaşacak. Her birimize büyük sorumlulukların hakkını vermek adına küçük görevler düşmektedir. Bu bağlamda yaydığımız karbon gazını azaltmalıyız. Enerji tasarrufu yapan gereçler ve ampuller kullanmalıyız. Isınmak ve serinlemek için kullandığımız cihazların zaman ayarlı olanlarını tercih etmeliyiz. Evimizde izolasyonu arttırmalıyız. Enerji tüketiminizi periyodik ölçtürerek bilinçlenmeliyiz. Geri dönüşüme özen göstermeliyiz. Mümkünse benzin ve elektrik motorlu hibrit otomobil kullanmalıyız. Metro ve toplu taşıma araçlarını kullanmalıyız. Yenilenebilir enerji kaynaklarının teknolojik açıdan geliştirilmesi ve uygulanmasına yönelik çalışmaları teşvik etmeli ve desteklenmesini sağlamalıyız. Atmosferin, yaşamın ve doğal dengenin sürekliliği için ağaç dikmeli ve teşvik etmeliyiz. Doğru cevap E'dir.

Küresel iklim değişikliğinin, aşağıda sıralanan, Türkiye’de sebep olabileceği çevresel ve sosyo-ekonomik etkiler, acilen önlem alınması gerektiğinin bir göstergesidir. Sıcak ve kurak sürecin uzunluğundaki ve şiddetindeki artışa bağlı olarak, orman yangınlarının sıklığı, etki alanı ve süresi artabilir; tarımsal üretim potansiyeli değişebilir; doğal karasal ekosistemler ve zirai üretim, hastalıklardaki artışlardan zarar görebilir; Türkiye’nin kurak ve yarı kurak alanlarındaki su kaynakları sorunları artabilir; yaz kuraklığının süresinde ve şiddetindeki artışlar, çölleşme süreçlerini, tuzlanma ve erozyonu destekleyebilir; sayılı sıcak günlerin sıklığındaki artışlar, insan sağlığını ve biyolojik üretkenliği etkileyebilir; su varlığındaki değişiklikten ve ısı stresinden kaynaklanan enfeksiyonlar, özellikle büyük şehirlerde sağlık sorunlarını artırabilir; deniz akıntılarında, deniz ekosistemlerinde ve balıkçılık alanlarında, eş zamanlı sosyo-ekonomik sorunlar ortaya çıkabilir. Deniz seviyesi yükselmesine bağlı olarak, Türkiye’nin yoğun yerleşme, turizm ve tarım alanları durumundaki, alçak taşkın-delta ve kıyı ovaları ile haliç tipi kıyıları sular altında kalabilir. Doğru cevap C’dir.

Kuaterner: Dördüncü zaman. Günümüzden 2 milyon yıl önce başladığı ve hala sürdüğü varsayılan jeolojik zamandır. Zamanın önemli olayları; iklimde büyük değişikliklerin ve dört buzul döneminin (günz, mindel, riss, würm) yaşanması ve insanın ortaya çıkışıdır. Dördüncü zamanı karakterize eden canlılar mamut ve insandır. 

Uluslararası anlamda ÇED’in bileşenleri ve esasları aşağıdaki şekilde özetlenmiştir:

Bileşenleri;

Esasları;

Doğru cevap A'dır.

Ülkemizde ÇED süreci 7 Şubat 1993 tarihinde yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği ile yasal bir süreç olarak tanımlanmıştır. ÇED Yönetmeliği 23 Haziran 1997 ve 6 Haziran 2002 tarihlerinde revize edilmiş ve Avrupa Birliği (AB) ÇED Direktifi (85/337/EEC ve 97/11/EC) ile uyumlaştırmanın sağlanması için gerçekleştirilen son revizyon ise 03 Ekim 2013 tarihinde yapılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Yurdumuzda “Hassas Yöreler ve Parklarla” ilgili 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’na göre Mili Park kapsamına giren yerlerde;
• Tabii ve ekolojik denge ve tabii ekosistem değeri bozulamaz,
• Yaban hayatı tahrip edilemez,
• Bu sahaların özelliklerinin kaybolmasına veya değiştirilmesine sebep olan veya olabilecek her türlü müdahaleler ile toprak, su ve hava kirlenmesi ve benzeri çevre sorunlarına yol açacak iş ve işlemler yapılamaz,
• Onaylanmış planlarda belirtilen yapı ve tesisler ve Genelkurmay Başkanlığı’nca ihtiyaç duyulacak savunma sistemi için gerekli tesisler dışında, kamu yararı açısından vazgeçilmez ve kesin bir zorunluluk bulunmadıkça, her ne surette olursa olsun hiçbir yapı ve tesis kurulamaz ve işletilemez veya bu alanlarda var olan yerleşim sahaları dışında iskân yapılamaz.

Doğru cevap C'dir.

Gerçekleştirilecek bir ekonomik projenin çevreye olabilecek olası etkilerinin kapsamı, o yatırım için ÇED raporu hazırlama zorunluluğu olup olmadığını belirler. Çünkü yapılacak olan bazı yatırımların çevreye ne gibi etkilerinin olabileceğini önceden tahmin edebilmek mümkündür. Barajlar, termik santralleri, kara ve demir yolları, çimento, petrokimya ve demir çelik tesisleri gibi yatırımlar bunların başında gelmektedir.

Bazı projelerin nasıl bir çevresel etki yaratabileceklerini tahmin edebilmek biraz daha zordur. Bu projeler tarımsal ve hayvancılık, orman endüstrisi, madencilik, turizm, alt yapı çalışmalar vb. gibi alanlarda olabilir. Çünkü bu kapsamdaki uygulamalar bulundukları bölge veya projenin boyutuna göre önemli ya da önemsiz çevresel etkiler oluşturabilirler. Doğru cevap B'dir.

ÇED, çeşitli uzmanlık alanlarının etkileşimi ile ortak aklın ortaya konması gereken farklı bakış açılarını ve tarafları bütünleştiren bir uygulamadır. Ülkemizdeki mevzuata göre ÇED’de görev alabilen başlıca meslek grupları, özellikleri ve bir ÇED raporu hazırlamak için bir firmanın asgari personel durumu şöyle olmalıdır;

Doğru cevap A'dır.

ÇED çalışmalarının oluşturan ana safhalara şöyle topluca bakıldığında aşağıdaki başlıklardan oluşmaktadır;
• Hazırlık Çalışmaları ve Eleme
• Kapsam ve Etkilerin Belirlenmesi
• Çevrenin Mevcut Durumu ve Proje Alanının Analizi
• Etkilerin Tanımlanması ve Değerlendirilmesi
• Tahmin Edilen Etkilerin Ölçülmesi ve Modellenmesi
• Alternatiflerin, Çözüm Önerilerinin Değerlendirilmesi
• ÇED Raporunun Hazırlanması ve Sunumu
• Katılım Karar Verme Süreci
• ÇED sonrası, İzleme ve Denetleme Faaliyetleri

Doğru cevap E'dir.

Biyotik, bir bölgede yaşayan canlıların kendi veya diğer türlerle karşılıklı etkileşimlerini ifade eder. Örneğin beslenme, üreme, avlanma vb. gibi. Çevre analizlerinde biyotik ve abiyotik tüm ekolojik faktörler dikkate alınmalıdır. Doğru cevap B'dir.

Bir ÇED raporunda bulunması gereken önemli başlıkların bazıları şu şekildedir:
• Proje konusu, tanımı ve hizmet amaçları,
• Projede kullanılan üretim yöntemleri ve projenin kapasitesi,
• Projede kullanılan ekipmanların miktarı, özellikleri ve ünitelerin konumu,
• Projenin teknoloji alternatifleri ve alternatiflerin kabul edilebilirlik durumu,
• Projenin sosyal ve ekonomik yönden önemi ve gerekliliği (finans kaynakları, projenin zamanlama tablosu, fayda-maliyet analizi, yöreye katkısı),
• Projeye ilişkin ulusal ve uluslararası standartlar ve yasal durumlardır.

Doğru cevap D'dir.

Değerli Ekosistem Bileşenleri (DEB): Projeyi öneren kuruluş, kamuoyu, bilim insanları veya değerlendirme sürecinde yer alan kamu idaresi tarafından kültürel değerlere veya bilimsel kaygıya dayalı önemli olarak kabul edilen çevrenin bir parçası olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap A'dır.