ENGELLİ MEVZUATI VE MESLEK ETİĞİ

İnsan hakkı

Dokunmama

Yaşam hakkı

1948

UNESCO Herkes İçin Eğitim Dünya Bildirgesi

Engelli Bireylerin Haklarına İlişkin Sözleşme (EHİS)

3 Aralık

Ayrımcılık yasağı

Görme yetersizliği olan

İkinci kuşak

İnsan haklarının temel
özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
1. İnsan hakları evrenseldir.
2. İnsan hakları uluslararası koruma altındadır.
3. İnsan hakları yasal bağlamda güvence altındadır.
4. İnsan hakları dokunulmazdır.
5. İnsan hakları hem bireyleri hem de grupları
korumayı amaçlar.
6. İnsan haklarının temel noktası insan onurudur.
7. İnsan hakları bölünemez
8. İnsan hakları devredilemez.

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (ÇHDS)
1989 yılında dünya devletleri ve liderleri yalnızca çocukların haklarına ilişkin bir sözleşmeye gereksinim olduğunu görmüşlerdir. 1989 yılında Birleşmiş Milletler tarafından “Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (Convention on the Rights of the Child)” oluşturulmuştur. ÇHDS sivil, kültürel, ekonomik ve sosyal haklar olmak üzere tümüyle çocuk haklarını kapsayan ve neredeyse tüm dünya devletleri tarafından benimsenmiş ilk uluslararası belge niteliğindedir. Bu sözleşmeye göre dünyanın neresinde olursa olsun çocukların sahip olması istenen temel haklar şöyle sıralanabilir:
a. Yaşama hakkı
b. Tam olarak gelişim hakkı
c. İstismardan, sömürüden, zararlı etkenlerden korunabilme hakkı
d. Toplumsal, kültürel ve aile yaşamına katılabilme hakkı

EHİS hazırlanma süreci 2001 yılında başlanmış ve 2006 yılında tamamlanmıştır. Birleşmiş Milletler tarafından 2006 yılında tamamlanan EHİS 28 Ekim 2009 tarihinden itibaren ülkemizde de yürürlüğe girmiştir. EHİS’in 21. yüzyılın ilk insan hakları sözleşmesi olduğu ifade edilmektedir. 50 maddeden oluşan bu sözleşmenin temel amacı engelli bireylerin temel hak ve özgürlüklerden eşit ve tam olarak yararlanmasının sağlanması ve varoluşlarına ilişkin insan onurunu güçlendirmek oluşturmaktadır. Sözleşmede engelli bireyler ile ilgili başlıklar ile kapsamlı maddelere yer verilmiştir. Bu başlıklar sözleşmenin içeriğini oluştururken bizlere dünyada engelli bireylerin yaşadığı sorunların da ipuçlarını vermektedir.
Ayrımcılığın ortadan kaldırılması ve eşitlik
Engelli çocuklar ve engelli kadınlar
Engellilere ilişkin farkındalığın artırılması
Yaşama hakkı
İnsani bakımdan acil durumlar ve risk durumları

Yasalar önünde eşitlik
Adalete erişme
Kişisel güvenlik ve özgürlük
İnsanlık dışı muamele, ceza ve/veya işkenceye
maruz kalmama
Şiddete, sömürüye, istismara maruz kalmama
Kişisel bütünlüğün korunması, seyahat özgürlüğü
Bağımsız yaşam ve topluma entegre olma
Kişisel hareketlilik, düşünce ve ifade özgürlüğü,
bilgiye erişim
Konut ve aile dokunulmazlığı, özel yaşama
saygı
Eğitim, sağlık ve rehabilitasyon
Çalışma ve istihdam
Uygun yaşam standardı ve sosyal korunma
Toplumsal ve siyasal yaşama katılım
Kültürel yaşam, spor, dinlenme ve boş zaman
aktivitelerine katılım
İstatistikler ve veri toplama
Uluslararası işbirliği ve ulusal denetim.

Engelli kavramı, kişinin toplumun diğer üyeleri ile aynı koşullarda yaşama katı­lımını zorlaştıran, uzun süreli düşünsel, algısal, zihinsel ve/veya fiziksel bozukluğa sahip olan bireyleri açıklamaktadır.

Engelli Bireylerin Hakları Bakımından Uluslararası Yasal Düzenlemeler kapsamında Engelli Bireyler Kapsamında Sözleşmelerde 1. Kuşak Haklar; Yaşam Hakkı, Ayrımcılık Yasağı, Kişinin Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı, İhmal ve İstismardan Korunma ve İşkence ve Kötü Muamele Yasağı başlıklarından oluşmaktadır

Engelli Bireyler Kapsamında Sözleşmelerde 2. Kuşak Haklar

başlıkları altında incelenebilir.  Bu doğrultuda sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Engelli Bireylerin Haklarına İlişkin Sözleşmeye göre engelli bireylerin eğitim hakkının tanınması taraf devletlerini temel yükümlülüğü­dür. Engelli bireyler için sağlanacak eğitimin fırsat eşitliği temelinde, ayrımcılıktan uzak, ömür boyu olması amaçlanmalıdır. Engelli Bireylerin Haklarına İlişkin Sözleşmeye göre engelli bi­reyler nitelikli ve eşit biçimde eğitim olanaklarına erişebilmeli ve ihtiyaçları doğrultusunda en etkili biçimde eğitim alabilmelidir.

Birinci kuşak insan hakları “klasik haklar” olarak da ifade edile­bilmektedirler. Birinci kuşak hakların ya da kla­sik hakların temel özelliği bireyi korumaya yöne­lik olmasıdır. Bu hakların devlete yüklediği ödev “dokunmama, karışmama” ödevidir. Bazı birinci kuşak insan hakları; yaşama hakkı, kişi özgürlüğü ve güvenliği, seçme seçilme hakkı, düşünce ve din özgürlüğü ile ayrımcılık yasağı, konut güvenliği, iş­kence ve kötü muamele yasağı ve ihmal ve istismar­dan korunma olarak örneklendirilebilir.

Tarih Yasal düzenlemenin adı Engelli bireyler bağlamında kısa açıklaması
1950 Cenova Konferansı Engelli bireylere ilişkin sosyal rehabilitasyon
1955 Engellilerin Mesleki Rehabilitasyonu
Hakkında 99 Sayılı Uluslararası Çalışma
Örgütü Tavsiye Kararı
Engelli bireylerin mesleki rehabilitasyonları
1959 Çocuk Hakları Bildirisi Engelli çocukların gereksinimlerine uygun
eğitim ve hizmetler
1971 Zihin Engelli Bireylerin Hakları Hakkında
Bildirge
Zihin yetersizliği bulunan bireylerin hakları
1975 Birleşmiş Milletler Sakat Hakları Bildirisi Sakat kişilere yönelik önlemler, istihdam ve
gerekli düzenlemeler
1990 UNESCO Herkes İçin Eğitim Dünya Bildirgesi Engelli bireyler bağlamında eğitim hakkı
1993 Sakatlar İçin Fırsat Eşitliği Konusunda
Standart Kurallar
Engelli bireylerin yaşama eşit katılımı ve
Rehabilitasyon hizmetleri
1994 Salamanca Bildirisi Engelli bireyler bağlamında özel eğitim
hizmetleri
2006 Engelli Haklarına İlişkin Birleşmiş Milletler
Sözleşmesi
Engelli bireyler için en temel uluslararası yasal
düzenleme

İhmal ve İstismardan Korunma
İnsan hakları özellikle kadınların, çocukların ve
engelli bireyin bedensel, duygusal, cinsel bağlamda
her türlü istismar ve ihmale uğramasını önleme
bakış açısına sahiptir. ÇHDS’ye göre bu sözleşmeye
taraf olan devletler çocuğu her tür cinsel sömürü ve
istismardan korumayı taahhüt eder. Aynı zamanda
taraf devletler herhangi biçimde çocuğun kaçırılması,
fuhşa zorlanmasının önlenmesi konusunda tüm
tedbirleri almalıdır, çocuğa gelebilecek her türlü zarardan
çocuğu korumalıdır (ÇHDS madde 34,35).
KAÖS ise kadının ticareti ve istismar edilmesinin
her türlü gerekli önlem ile yasa dâhilinde korunmasını
öngörmektedir (KAÖS madde 6).
EHİS’de ise engelli bireye uygulanacak her türlü
sömürü, şiddet ve istismarın yasal, sosyal ve eğitsel
bağlamda önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması
taraf devletlerin yükümlülüğüdür.