ENGELLİ PSİKOLOJİSİ

Bilişsel psikoloji insanların bilgiyi nasıl kazandıkları ve nasıl uyguladıkları ile ilgilenmektedir. Bu nedenle yapay zekâ, bilişsel bilimler, bilgisayar bilimleri, görme bilimleri, felsefe, antropoloji, biyoloji, fizik ve nörobilimler gibi birçok disiplin ile yakından işbirlikleri yaparak biliş ve bilişsel süreçlerin çok yönlü olarak anlaşılmasını sağlamaktadır. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Gözlem ve deneye dayanan ilk çalışmalar Wilhelm Wundt’un 1879 yılında Almanya’nın Leipzig şehrinde ilk deneysel psikoloji laboratuvarını kurması ile başlar. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Uyaranın fark edildiği ya da ayırt edildiği enerji seviyesi mutlak eşik kavramı ile açıklanmaktadır. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Havadaki moleküllerin ışığı dağıtması sonucu uzaktaki objeler mavimsi ya da belirsiz hâle gelmektedir. Bir başka deyişle bu objelerin kontrastı azalmaktadır. Bu nedenle bu objeler, daha parlak ve belirgin olan objelerden daha uzakta algılanırlar. Buna atmosferik perspektif denir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Seçici dikkat olarak adlandırılan bu süreç işitsel ve görsel olaral iki algı açısından değerlendirilir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Üçlü bellek sistemi duyusal, kısa süreli ve uzun süreli bellek olmak üzere üç bellek sistemini içermektedir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

Bir şeyin yokluğunda sembol veya işaretler ile o şeyin sunulmasına temsil denilmektedir. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Zihinsel set eski problem çözme örüntülerinin devam etme eğilimidir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

Karar verme süreçlerinin analizi ile ilgili olarak üç temel yaklaşım bulunmaktadır. Bunlar normatif, betimsel ve tavsiye eden yaklaşımlardır. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Genel olarak bilişsel psikoloji insanların bilgiyi nasıl kazandıkları ve nasıl uy­guladıkları ile ilgilenmektedir. Bu nedenle yapay zekâ, bilişsel bilimler, bilgisayar bilimleri, görme bilimleri, felsefe, antropoloji, biyoloji, fizik ve nörobilimler gibi birçok disiplin ile yakından işbirlikleri yaparak biliş ve bilişsel süreçlerin çok yön­ lü olarak anlaşılmasını sağlamaktadır.

Genel olarak bilişsel psikoloji insanların bilgiyi nasıl kazandıkları ve nasıl uy­guladıkları ile ilgilenmektedir. Bu nedenle yapay zekâ, bilişsel bilimler, bilgisayar bilimleri, görme bilimleri, felsefe, antropoloji, biyoloji, fizik ve nörobilimler gibi birçok disiplin ile yakından işbirlikleri yaparak biliş ve bilişsel süreçlerin çok yön­ lü olarak anlaşılmasını sağlamaktadır.

Bilişsel psikoloji ile ilgili kavramların ele alınması çok eskiye dayanmakla bir­ likte 1967 yılında Ulric Neisser tarafından yazılan “Bilişsel Psikoloji” başlıklı bir kitabın yayımlanmasıyla resmen başlamıştır. Bu kitapta, Neisser biliş kavramını duyusal girdinin (uyaran) dönüştürülmesi, indirgenmesi, özümsenmesi, depo­lanması ve kullanılması temelinde ifade etmektedir. Bu tanım bilişsel psikolojinin çevremizi algılama, deneyimlerimizi anlama ve hatırlama, diğer bireylerle ileti­ şim kurma ve davranışlarımızı kontrol etme becerilerinin altında yatan süreçlerin incelenmesi anlamına gelmektedir. Bu süreçler algı, dikkat, bellek, dil, problem çözme, akıl yürütme, bilinç ve duygu gibi konuları içermektedir.

Bilişsel psikoloji, psikolojinin diğer bilim dallarında olduğu gibi bazı temel var­ sayımları içermektedir. Bu varsayımlardan ilki insan beyninin bilgi­ işlem yapan bir sistem olarak görülmesidir. Bilgi­ işlem, dış dünyanın temsilî veya sembolik dö­nüşümü veya manipülasyonu olarak ifade edilmektedir. İkinci olarak insan bey­ ni hem yapısal hem de kaynak açısından sınırlıdır. Bir başka deyişle insan beyni sınırlı kapasite kullanımına sahiptir. Üçüncü olarak da insanlar aktif olarak bilgi işlem yapmaktadırlar. Bu bilgi işleme sırasında daha önceden kazanılmış yaşan­ tılar, deneyimler veya beceriler, dolayısıyla sahip oldukları bilgiler insanların çev­ relerinden algıladıkları uyaranları etkiler

Duyu sistemlerinin en önemli özelliklerinden biri çevredeki uyaran şiddetin­ deki değişikliklere duyarlı olmasıdır. Güneşli bir günde etraf­ta dolaştıktan sonra karanlık bir ortama (örn. Sinema) girildiğinde, öncelikle bu ortamda neredeyse hiçbir şey görülememektedir. Bir müddet sonra (~25 dakika) en yakındaki kişinin yüzündeki ayrıntılar bile görülür. Bu olgu duyusal adaptasyon olarak adlandırılır ve belli bir uyaran seviyesine uzun bir süre maruz kaldıktan sonra duyu sistemi­ nin duyarlılığını ve kapasitesini yeniden düzenlemesi olarak tanımlanır.

Yakınlık, benzerlik, tamamlama, süreklilik, ortak alan ve ortak bağ Geştalt psikologlarının açıkladığı ilkelerdir.

7(b)’de küçük siyah kareler arasında yatay boyuttaki uzaklıklar dikey boyuttaki uzaklıklardan küçük olduğundan yatay olanlar dikey olanlara nazaran birbirle­ rine ait olarak algılanma eğilimindedirler. Bu yakınlık ilkesidir. Ancak küçük si­ yah kareler arasındaki uzaklıklar 7(a) da görüldüğü gibi eşitlenirse yatay ve dikey yönde gruplama ortadan kalkar. Benzerlik ilkesi 7(c) de görülmektedir. Ortadaki beyaz daireler birlikte algılanmaktadır. 7(d) bize tamamlama ilkesini örneklen­ dirmektedir. Görüleceği üzere gösterilen tam bir kare olmamakla birlikte bu şekil genellikle kare olarak algılanmaktadır. 7(e) ise bir örüntü ya da yön oluşturan ele­ mentler, örüntünün bir parçası olarak bir arada gruplanma eğilimi göstermektedir­ ler. Bu süreklilik ilkesidir. Ortak alanı paylaşan ve ortak bağa sahip olan elementler de grup olarak algılanırlar Bu ilkeleri gösteren örnekler 7(f) ve 7(g)’de sunulmuştur.

Birbirleriyle yarışan uya­ ranlar arasından sadece bir tanesi filtreden geçerek sonraki bilgi işlem süreçleri­ne erken filtre kuramı denilmektedir. Filtreleme mekanizmasının olması sınırlı kapasitesi olan sistemin aşırı yüklenmesini önlemektedir.

Bellekte üçlü sistem yaklaşıma göre üç farklı bellek depolama vardır. Bu model Atkinson ve Shif­frin (1968) tarafından önerilmiş ve üç farklı bellek aşamasını içerdiğinden üç aşamalı bellek modeli olarak da adlandırılmaktadır. Bu model duyusal, kısa süreli ve uzun süreli bellek olmak üzere üç bellek sistemini içermek­tedir.

Bilişsel psikoloji ile ilgili kavramların ele alınması çok eskiye dayanmakla birlikte
1967 yılında Ulric Neisser tarafından yazılan “Bilişsel Psikoloji” başlıklı bir kitabı
n yayımlanmasıyla resmen başlamıştır. Bu kitapta, Neisser biliş kavramını duyusal
girdinin (uyaran) dönüştürülmesi, indirgenmesi, özümsenmesi, depolanması
ve kullanılmaı temelinde ifade etmektedir. Bu tanım bilişsel psikolojinin çevremizi
algılama, deneyimlerimizi anlama ve hatırlama, diğer bireylerle iletişim kurma
ve davranışlarımızı kontrol etme becerilerinin altında yatan süreçlerin incelenmesi
anlamına gelmektedir. Bu süreçler algı, dikkat, bellek, dil, problem çözme, akıl yürütme, bilinç ve duygu gibi konuları içermektedir.