ENGELLİLERLE SOSYAL HİZMET

Zihinsel engelli bireylerin karşılaştıkları en temel sorunlardan biri iş bulamama, bir işte çalışamama ya da var olan işlerini kaybetmektir. Sosyal beceri eğitimi, zihinsel engelli bireylerin hem işe girmesin hem de uzun süreli çalışmalarını kolaylaştırmakta ve iş başarısı ve doyumunu da artırmaktadır. Zihinsel engelli çocukların kaynaştırma eğitimlerine katılmaları yoluyla sosyal beceri öğretimi, çocuğun akranları tarafından sosyal kabulünü artırmaktadır. Doğru yanıt E’dir.

Zihinsel engelliler gündelik hayatlarında yoksulluk, eğitimden dışlanma, istihdam edilmeme, rehabilitasyon yetersizliği ve kent içi ulaşım, konut uyumsuzluğu gibi nedenlerle çeşitli toplumsal bütünleşme sorunları yaşamaktadır.

Zihinsel engelin teşhisinde iki tür değerlendirme yapılır. Bunlar tıbbi değerlendirme ve eğitsel değerlendirmedir. Tıbbi değerlendirmeler hastanelerde yapılır.

Zihinsel engelli çocuklarda rehabilitasyonun amaçları şunlardır:

Çocuklarda görülen hareket bozukluklarını en aza indirmek,

Çocuk istenmeyen davranışı   ısrarla tekrar ettiğinde  sınırlanmış seçeneklerden oluşan mesajlar verilmelidir. Örneğin, topu evin içinde değil ön ve arka bahçede oynayabilirsin gibi. Doğru yanıt D’dir.

Otizmli bir çocuğa sahip olmak aileler için durumu daha da zorlaştırabilmektedir. Bu süreçte, aileler birtakım gereksinimlere ihtiyaç duyabilmektedirler. Bunlar:

 Ailenin hangi alanlarda ve ne kadar gereksinimi olduğu belirlendikten sonra uygun bir eğitim planı oluşturulmalı, böylece aile üyelerine hem yaşadıkları stresle nasıl başa çıkabilecekleri hem de çocuklarına önceden belirlenmiş istendik davranış ve becerileri nasıl kazandırabilecekleri adım adım öğretilmelidir. Doğru yanıt B’dir.

Şizofreninin kültürel ve sosyal yönlerden görünümü şu şekildedir:

Doğru yanıt B’dir.

Sosyal hizmet uygulamalarında güçlendirme  yaklaşımı önemli bir yer tutmaktadır. Güçlendirme yaklaşımına göre bireyin, gereksinimlerinin karşılanması ve sorunların çözülmesi için gerekli gizli gücü vardır ve önemli olan bu gücün ortaya çıkarılabilmesidir. Engellilere yönelik sosyal hizmet müdahalesinde, engelli bireylerde patoloji ve yetersizlik aramak yerine; sosyal model ile güçlendirmek, güçlü yanları öne çıkarmak ve geliştirmek amaçlanmalıdır. Engelli bireyleri ve ailelerini, hakları konusunda bilinçlendirirler, sorun ve gereksinimlerinin karşılanması için ilgili kaynaklarla buluşmalarını sağlarlar. Bunu yaparken, güçlendirme yaklaşımından önemli derecede yararlanırlar. Uzmanın güçlendirme yaklaşımını kullanarak zihinsel, ruhsal ve duygusal engelli bireylerin ve ailelerinin kendilerinde var olan güçlerinin farkına varmalarını sağlamaları ve bunu kendi yararları için kullanmaya yönlendirmeleri gerekmektedir. Burada uzmanın değişim ajanı olma rolü de büyük önem kazanmaktadır. Zihinsel, ruhsal ve duygusal engelli birey ve yakınlarının sorun ve gereksinimlerinin giderilerek, kendi kararlarını verebilen, bağımsız bireyler olması, uzmanın bu rolünü etkin biçimde yerine getirebilmesine bağlıdır. Doğru yanıt E’dir.

Sosyal hizmet uzmanı psikoeğitim uygulamasıyla bir dizi işlevi yerine getirir. Bunlar: 1) İlaç tedavisinin amacı ve yan etkiler hakkında bilgi vermek. 2) Aile tutumlarının bilişsel olarak tekrar formüle edilmesi. 3) Ev temelli ayaktan izleme hizmeti. 4) Hastanın tedaviye uyumunu kolaylaştırmasıdır.

Mezzo düzeyde, engelli bireyin arkadaş çevresi, eğitim çağında ise öğretmenler ve veliler, çalışma yaşamında yer alıyor ise işveren, iş arkadaşları ve hizmet verdiği müracaatçı
grubu, herhangi bir sosyal faaliyet programına dâhil ise o faaliyet içinde yer alan kişiler ve çevreleri ile çalışmalar yürütülür. Sosyal hizmet uzmanları, zihinsel, ruhsal, duygusal engelli bireyler ve onların aile üyelerinden oluşan gruplar ile çeşitli grup çalışmaları yaparlar (paylaşım grupları, psikolojik destek grupları, eğitim grupları gibi). Duygu ve düşüncelerin paylaşılmasıyla, ortak özelliklere ulaşılmaya çalışılır ve böylelikle zihinsel engelli bireylerin ve ailelerinin kendilerini yalnız hissetmemesi sağlanır. Yaşantıların paylaşımı da yine zihinsel, ruhsal ve duygusal engelli bireyin yaşamını etkilemesi açısından önemlidir. A, B ve C seçenekleri mikro düzey rol ve sorumluluklar, E seçeneği makro düzey rol ve sorumluluklardır. Doğru yanıt D'dir.

Anne baba ve uzman iş birliği, öğretmenin/uzmanın sahip olması gereken kişilerarası iletişim becerileri ile yakından ilişkilidir.
Anne babanın ifadelerini kabul etme, dinleme becerilerine sahip olma, etkilisorular sorma ve aileyi cesaretlendirme otizmli çocuğu olan ailelerle çalışırken önemlidir. Doğru yanıt E'dir.

Aile müdahale programları, hastaneden çıkış sonrası hastalarda ve ailelerdeki problemlere göre düzenlenmiştir. Aile müdahalelerinin bileşenleri; psikoeğitim, davranışsal problem çözme, aile desteği ve kriz yönetimidir. Doğru yanıt B'dir.

Zihinsel engellilik, gelişimsel dönemde ortaya çıkan, uyumsal davranışlarda görülen yetersizliğe ilave olarak genel zekâ fonksiyonları açısından normalin altında olma durumudur. Zihinsel yetersizliğin sebepleri genellikle fizyolojik ve genetik problemlerdir.

Zihinsel engelin tespitinde, çocuğun zekâ puanı (IQ) tespit edilir. Çocuğun motor, dil,
bilişsel, sosyal, duygusal ve öz bakım alanlarında gelişim değerlendirmesi yapılır.

Tıbbi değerlendirme: Kişinin beyninin öğrenme, problem çözme, IQ veya entelektüel fonksiyonlarını yerine getirme yeteneği IQ testleri ile ölçülür. Ortalama puan 100’dür. 70-75’in altında olanlarda zihinsel engel bulunmaktadır (T.C. Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 2008).

Zihinsel engelliliğin birçok belirtisi bulunmaktadır. Bunlar (T.C. Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 2008):
• Oturmayı, emeklemeyi ve yürümeyi diğer çocuklardan daha geç öğrenir.
• Konuşulan dili anlamada zorluk gösterebilir.
• Konuşmayı daha geç öğrenebilir, sınırlı sözcük dağarcığına sahiptir.
• Sesleri doğru çıkarma ile ses bozuklukları ve kekemelik görülme sıklığı normal
gelişim gösteren çocuklara göre daha fazladır.
• Hatırlamada zorlanabilir.
• Anlamada güçlük çekebilir.
• Sosyal kuralları anlamada güçlük çekebilir.
• Sorun çözmede zorlanabilir.
• Mantıklı düşünmede zorlanabilir.
• Dikkatini yoğunlaştırmada zorlanabilir.
• Okuma-yazma ve matematik gibi akademik becerilerde güçlük çekebilir.
• Kendi başlarına karar verme ve uygulamada zorlanabilir.
• Genellikle yetişkinler tarafından yönlendirilir.

Engelli çocuğa sahip aileler birtakım duygular yaşamaktadırlar.

Kaynaştırma, özel eğitim gereksinimi olan bireylerin normal gelişim gösteren akranları ile örgün ve yaygın eğitim kurumlarında bu konuda eğitim almış profesyoneller tarafından eğitim verilmesini kapsayan özel eğitim uygulamalarıdır. Ailelerin katılımı ve çocuklarına vereceği destek oldukça önemlidir

Zihinsel engelli çocuklarda rehabilitasyonun amaçları şunlardır (T.C. Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 2008):
• Çocuklarda görülen hareket bozukluklarını en aza indirmek,
• Oluşabilecek kas iskelet sistemi bozukluklarını önlemek, duruş bozukluklarının
oluşmasını önlemek,
• Zihinsel engelli bireyin ihtiyacına göre kullanacağı araç ve gereçleri belirlemek ve
bunların nasıl kullanılabileceğini göstermek,
• İş-uğraşı tedavi programını uygulamak,
• Çocuklar için gerekli olduğu durumlarda konuşma terapisi yapmak,
• Özel eğitim yaklaşımlarını uygulamak,
• Kaynaştırma eğitimine ön hazırlık yapmak,
• Aile eğitimi vermek ve zihinsel engelli çocuğun eğitimi konusunda aileye rehberlik
etmek,
• Zihinsel engelli çocuğun yaşayacağı ortamların düzenlenmesini yapmaktır.
Rehabilitasyon uygulamaları aşağıdaki unsurları içermektedir (T.C. Özürlüler İdaresi
Başkanlığı, 2008):
• Egzersiz tedavisi (normal motor becerilerinin geliştirilmesi, normalrefleks gelişiminin desteklenmesi, kas tonusunun desteklenmesi, denge ve koordinasyon eğitimi)
• Ev programı ve aile eğitimi
• El-göz koordinasyonunun sağlanması
• Uygun yardımcı araçların belirlenmesi
• Cihaz uygulamaları eğitimi
• İşitme-konuşma terapisi ve oral-motor fonksiyonların kazandırılması
• Yemek yeme, giyinme ve oyun aktiviteleri eğitimi

Zihinsel engelli bireylerin psiko-sosyal gelişimleri ve toplama uyumları için ailelerin
yerine getirmesi gerekenler vardır. Bunlar öneri olarak da aşağıdaki gibi sıralanabilir (T.C.
Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 2008):
• Çocuğun 0-3 yaş arasındaki bakımı son derece önemlidir. Çocuklarda alışılmışın
dışında bir sorun fark edildiğinde sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
• Çocuğun engelli olduğu öğrenildiğinde panik yapılmamalı, deneyimli aile ve kişilerden ve de profesyonellerden destek alınmalıdır.
• Zihinsel yetersizliği olan çocuğun gelişimi izlenmeli, desteklenmeli ve sabırlı olunmalıdır.
• Erken müdahale, yalnızca sağlık konularında değil, sosyal ve eğitsel gelişim konularında da önemlidir. Bu durumlarda zamanında eyleme geçilmelidir.
• Engellilere hizmet veren kuruluşlarla ve meslek elemanlarıyla iş birliği yapılmalıdır.
• Engelli bireye sahip olan diğer ailelerle tanışıp görüşülmeli, onlarla düşünce ve deneyimler paylaşılmalıdır.
• Engelli bireylerin gereksinim ve sorunları ile ilgilenen, haklarını savunan sivil toplum örgütlerine üye olunmalıdır.
• Engelli bireyi daha iyi tanımak için yazılı kaynaklara ve uzman kişilere danışılmalıdır.
• Elden geldiğince yasal haklar öğrenilmeli ve bu haklar kullanılmalıdır.
• Engelli bireyler her türlü ihmal ve istismardan korunmalıdır.
• Engelli çocuk diğer çocuklardan ayrı tutulmamalıdır.
• Zihinsel engelli çocuk toplumdan soyutlanmamalıdır. Mümkün olduğunca akranları ile bir araya getirilmelidir.
• Zaman ve yapılacaklar planlanmalı, aileler kendilerine de zaman ayırmalıdır.
• Gereksinim duyulduğunda sosyal yardım programlarına başvurulmalıdır.
• Engelli bireylerin aile ve toplum yaşantısına katılmalarına fırsat sağlanmalıdır.
• Fırsat bulunduğunda zihinsel engelli bireyler dışarı çıkarılmalı, kısa gezilerle açık
havada dolaşılmalıdır.
• Zihinsel engelli çocuğun yapamadıkları üzerinde durmak yerine güçlü yanları üzerinde durulmalı, yapabilecekleri konusunda desteklenmeli ve sorumluluklar verilmelidir.

Tüm aile üyelerinin zihinsel engelli bireyin sorun ve gereksinimleri ile ilgilenmesi
sağlanmalıdır.
• Zihinsel engelli bireylerin topluma üretken bireyler olarak katılmaları için mesleki
eğitim ve rehabilitasyon imkânlarından yararlandırılmalıdır.
• Gereğinden fazla koruyucu, sınırlayıcı, engelleyici ve endişeli davranılmamalıdır.
• Zihinsel engelli çocuğa duygusal yakınlık (göz göze gelme, öpme, okşama, dokunma, sarılarak oyunlar oynama) ihmal edilmemelidir.
• Çocuğun oyun ve eğitimden uzaklaştırılmasına, dışlanmasına ve örselenmesine
izin verilmemelidir.
• Öfke ve stresle başa çıkmak için uzman kişilerden yardım alınmalıdır.
• Çocuğun rahat hareket edebileceği ve oyun oynayabileceği ortamlar oluşturulmalıdır.

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, dikkati sürdürmede güçlük ve yetersiz dürtü kontrolü gibi temel belirtilerin gözlendiği bir bozukluktur. DEHB’nin okul çağı çocukları için genel toplumdaki yaygınlığı %3-5 arasında bildirilmektedir. Ülkemizde de kentsel kesimdeki çocuklarda yapılan bir çalışmada DEHB yaygınlığı %5 olarak bulunmuştur. Erkek çocuklarda daha yüksek sıklıkta gözlenmektedir. Klinik örneklemlerde erkeklerde kızlara göre 9 kat fazla, epidemiyolojik örneklemlerde ise 4 kat olarak bulunmuştur (Güçlü ve Erkıran, 2004).

Otizm, genellikle 3 yaşından önce başlayan sosyal etkileşime zarar veren, sınırlı ve tekrarlayıcı davranışlara yol açan ruhsal ve duygusal engel kategorisinde değerlendirilen yaygın gelişim bozukluklardan biridir. Otizm ilk kez 1943’te ABD’li çocuk psikiyatrı Leo Kanner tarafından tanımlanmıştır. Leo Kanner, 1938 yılında 11 çocuğu gözlemleyerek “otizm”le
ilgili tanılamayı yapmıştır. Buna göre, “otizm” duygusal ve sosyal yetersizliğe sebep olan doğuştan gelen bir gelişimsel yetersizliktir. Bu, 1943 senesindeki makalesinde yayımlanmıştır. Hans Asperger de 1944 senesinde bir makale yayımlamış ve çevresindeki diğer kişilerle normal duygusal ilişki kuramayan çocuklarla ilgili gözlemlerini aktarmıştır.