ESKİ ANADOLU TARİHİ - Deneme Sınavı - 2

Ailenin anaerkil bir düzen taşıdığı belli olmaktadır.

Tanrıları göklerde yaşamalı evleri olmamalıydı.

Geç Hitit krallıkları hakkında önemli bir kaynak grubunu da kentlerde geliştirdikleri kendilerine özgü mimari ve sanat anlayışlarını yansıtan kalıntılar oluşturur. Bunların genel özellikleri şöyle sıralanabilir: • Geç Hititler, genellikle kabartmalarla süslü anıtsal kapıları olan surlarla çevrilmiş kentler kurdular (Madde I) • Sarayları ve tapınakları bit-hilani (sütunlu portico) denen plan tipindedir. (Madde III)• Yönetici veya tanrılara ait heykeller, stel ve kaya kabartmaları yaygındır. • Kabartmalarla birlikte Hiyeroglif Luwicesi ve Arami alfabesi ile yazılmış yazıtlar vardır. • Doğu Akdeniz kıyısına yakın olan bölgede fildişi ve maden işçiliği de gelişmiştir. Bu kapsamda Madde I ve Madde III doğrudur. “Sanat eserlerinde çoğunlukla “Hayvan Üslubu” adı verilen kendilerine özgü bir üslubun yaratıcıları olmuşlardır” maddesi İskitlerin sanat anlayışını yansıtmaktadır. Doğru cevap: C şıkkıdır.

Kargamış’ın iç şehir ve kalesi bugün Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde, Gaziantep ili, Nizip ilçesi, Barak (Karkamış) bucağı, Karkamış köyü yakınlarındadır. Dış şehir ise, büyük ölçüde Suriye’nin Jerablus/Jerabis (Hierapolis) Köyü sınırlarındadır. Bu kapsamda cevap: Türkiye-Suriye’dir.

Geç Hitit Devletleri hakkında yazılı bilgi; doğal kayalar (Madde I) , steller ve mimari eserler üzerindeki hiyeroglifli yazıtlar (Madde II)  ve Assurlu kralların yazdırdığı çivi yazılı tabletlerden (Madde III) sağlanmıştır. Bu kapsamda cevap E şıkkıdır.

Geç Hitit Devletlerinin yönetimleri birbirinden bağımsız idi. Bu nedenle de ayrı ayrı krallar tarafından yönetilmekteydi (Madde I yanlış). Bu dönemdeki kral adları, Hitit İmparatorluk Dönemi’ndeki kral adlarının değişikliğe uğramış biçimidir. Bu küçük devletlerin başında bulunan kralların yetkilerini tam olarak bilememekle beraber, yazılı kaynaklarda “Büyük Kral, Kahraman, Ülke Beyi, Hâkim” gibi unvanlarına rastlanmaktadır. Savaşlarda ordunun idaresi görevini üstlendikleri, barış dönemlerinde rahiplik görevini yerine getirdikleri bilinmektedir (Madde II doğru). Diğer yandan hukuki sorunlar karşısında yargıçlık görevi de yaptıkları, kabartmalar üzerindeki sahnelerden anlaşılmaktadır. Arabalı savaşçılar ve yaya askerler olarak Assur’a karşı savaştıkları bilinmektedir (Madde III doğru). Kabartmalarda görüldüğü kadarıyla yaya askerler ok, yay ve mızrakla donanımlı iken, arabalarda iki asker bulunmaktadır.

Bu kapsamda cevap Madde II ve Madde III’ün birlikte yer aldığı D seçeneğidir.

Geç Hitit sanatı, Kuzey Suriye’de köklü bir geçmişi bulunan Hurri kültürü etkisinde gelişmiştir. Cevap Hurri kültürüdür.

Geç Hitit sanatını en iyi şekilde anlamamızı sağlayan buluntulardan bir grubu Kargamış’ta ortaya çıkarılmıştır. Bugün Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenen ve Kargamış’ın Uzun Duvar, Kral Burcu, Kahramanlar Duvarı ve Su Kapısı olarak adlandırılan kabartmaları orijinal durumlarına uygun olarak yerleştirilmiştir. Cevap Anadolu Medeniyetleri Müzesidir.

Yönetim merkezi Gaziantep’in güneyinde, Fevzipaşa İstasyonu yakınındaki Zincirli Höyüğü olan Sam’al ya da Şalmaneser döneminden sonraki Aramice adıyla Bit Gabbar Devleti, MÖ 858’de adı geçen Assur kralına vergi ödemek zorunda bırakılmıştır. Kazılar sonucu Zincirli’de ele geçmiş olan Esarhaddon (MÖ 681-669) steli, Assur egemenliğinin bir belirtisi olmakla beraber, Sam’al Krallığı’nın Assur etkisine ne zaman girdiği tam olarak bilinmemektedir. Sam’al’ın daire şeklinde bir alana yayılan aşağı şehrini, iç içe geçmiş çifte sur duvarları çevreler. Bu kentte bulunan yazıtlar, Batı Semitik dillerden olan Fenikece ve Aramcadır.  Bu kapsamda cevap Sam’al’dır.

Suriye, doğudaki Mezopotamya, İran, Afganistan ve Hindistan’dan gelen malların deniz yoluyla batıya aktarılacağı son noktaydı. Ayrıca Anadolu’ya ulaşmak için de Suriye’den geçmek gerekiyordu. Bu soruda istenen yanıt Suriye'dir.

Güneydoğu Anadolu’da ve kısmen Kuzey Suriye’de kurulmuş Geç Hitit Krallıkları/Beylikleri: Kargamış; Antakya ve Amuk Ovası dolaylarında Pattina (Unqi); Gaziantep ve güneyinde Sam’al; Kahramanmaraş ve dolaylarında Gurgum; Malatya ve çevresinde Melid; Adıyaman dolaylarında Kummuhu; Çukurova ve kuzeyinde Que ve Hilakku; Kayseri ve dolayları Tabal’dır.

MÖ birinci binyılın başında, Anadolu ve çevresinde Geç Hitit kent devletlerini etkileyen bir dizi gelişme yaşanmıştır. Kuzey Suriye’ye güneyden yoğun bir Arami göçü olmuştur. Yarı göçebe bir yaşam biçimine sahip bu halk gruplar halinde gelerek bütün bölgedeki nüfus dengesini değiştirmiştir. Bu bölgedeki Hitit ve Hurri kültürel unsurları, bu etnik grubun kültürüyle karışmaya başlamıştır. Kargamış’ın daha güneyi, Arami etkisine daha çabuk girmiş olduğundan, Hitit’ten çok bir Arami bölgesi sayılabilir.

Geç Hitit Dönemi tarihi hakkında bilgiler parça parça ve sınırlıdır. Kralların izledikleri siyasi ve askeri icraatlarla ilgili bilgi elde edilememiştir. Assur Belgelerinde Geç Hitit devleri ile ilgili bilgiler olsa da bu bilgiler Assur'lular lehine yazılmış yanlı bir tarih sergilemektedir. Geç Hitit Devletleri hakkında yazılı bilgi; doğal kayalar, steller ve mimari eserler üzerindeki hiyeroglifli yazıtlar ve Assurlu kralların yazdırdığı çivi yazılı tabletlerden sağlanmıştır. 

Bu bilgilere göre Geç Hitit Dönemi Tarihi ile ilgili bilgiler sadece doğal kayalar, steller ve mimari eserlerden değil, yanlı dahi olsa Assur çivi yazılı tabletlerinden de sağlanmıştır.

Anadolu’nun Protohistorik Dönemi, MÖ II. binin ilk çeyreğinde Assurlu bir grup tüccarın Eski Assur lehçesinde yazmış olduğu kil tabletler aracılığıyla başlamış ve bu sürecin başlangıcında da en önemli merkez Kayseri’nin kuzeydoğusunda bulunan Kültepe / Kaniş yerleşimi olmuştur.

Çoğunluğu Kültepe’den ele geçirilmiş yirmi binden fazla tablet Anadolu tarihini aydınlatan en eski yazılı belgelerdir. Yabancı bir ülkedeki ticari kolonilerin varlığını gösteren bu tabletlere, şimdiye kadar ne Akdeniz ve Ege dünyasında ne de Assur Devleti’nde rastlanmıştır. Söz konusu tabletler Anadolu’nun; politik, ekonomik, toplumsal, dinsel ve sanatsal yaşamına yönelik bilgiler sunmaktadır.

Anadolu’daki karumlar içinde hiç şüphesiz ki en önemlisi Kültepe yakınında kurulmuş Kaniş Karumu’dur. Yerleşimdeki ilk arkeolojik kazılardan sonra Assurlu tüccara ait bu pazar mahallesine “Kaniş Korumu’, tepedeki kazılara da “Kültepe Kazıları” denilmiştir.

Assurlu tüccarın kendi arasında veya yerli halk ile karşılıklı düzenledikleri borç, faiz ve kredi senetleri, ticari ve kişisel mektuplar, hesap ve eşya listeleri, makbuzlar, ev ve köle satışları, iade belgeleri, yol masrafı kayıtları ve mahkeme tutanakları oluşturmaktadır. Belgeler dönemin politik gelişmelerinden çok fazla söz etmemektedirler. Bununla birlikte satır aralarında Anadolu daki; aile hukukunu ilgilendiren evlenme, boşanma, evlatlık alma ve miras konularına ilişkin bilgiler yanında, birçok şehir, tanrı, tanrıça, şahıs, maden ve hayvan adına rastlanmaktadır. Bu nedenle dönemin; sosyopolitik, sosyoekonomik ve sosyokültürel hayatı hakkında oldukça önemli bilgiler sunmaktadırlar.

Tabletlerin hemen hemen tamamına yakını ticari etkinliklere ilişkin olduğu için, elimizde koloni çağındaki politik manzarayı betimleyen sınırlı sayıda belge bulunmaktadır.

Assurlu tüccar ile ilişkilerin sürdürülmesinde ve dolayısıyla idari yapı ve bürokrasinin başında rubaum (kral) yer almaktaydı. Sözcük, Boğazköy arşivi belgelerinde ele geçirilmiş “Anitta Metni’nde ve Assurlu tüccarın kendi arasındaki yazışmalarda karşımıza çıkmaktadır. Tablete göre Anitta, Anadolu şehirlerini tek bir idare altında toplayıp, Orta Anadolu’da siyasi birliği kurduktan sonra kendisini “Rubaum Rabum’ yani ‘krallar kralı’ olarak adlandırmıştır. Assurlu tüccar da tabletlerde, şehir devletlerindeki kralların doğrudan adını vermek yerine çoğu
zaman bu terimi kullanmıştır.

Targumannum: Assurlu tüccar ile Eski Assur dilini bilmeyen Anadolu halkı arasındaki iletişimi sağlayan tercüman.

Anadolu’ya Getirilen Mallar – Assurluların Anadolu’ya getirdiği mallardan belki de en önemlisi, bakır ile karıştırıldıktan sonra bronza (tunç) dönüşen ve bu yüzden o günün dünyasında hayati öneme sahip olan kalaydır. Bunun dışında önem açısından ikinci sırada belirtilmesi gereken mal, Babil’den getirilen tekstil ürünleridir. Belgelerden anlaşıldığı kadarıyla kırktan fazla kumaş çeşidi, Anadolu’da büyük kârla satıldığı için Assurlu tüccar yoğun bir dokuma ve kumaş taşımacılığı gerçekleştirmiştir.