ESKİ ANADOLU TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

Kimmerler, Antikçağ’ın Yunan kaynaklarında Kimmerioi; Assur kaynaklarında Gimirrai; Tevratta Gomer olarak anılmışlardır. İskitler ise; Yunan kaynaklarında Skythioi; Pers kaynaklarında Sakalar; Assur kaynaklarında Aşguzailer ve Urartu kaynaklarında ise İşkigulu olarak geçmektedir. Gerek Kimmerler gerekse İskitlerin kökenleri hakkında çok uzun zamandan beri bilim dünyasında farklı görüşler ortaya atılmaktadır. Görüş farklılıklarının nedeni, Kimmer ve İskitlerin kendi yazılı kaynaklarının olmaması ve bizim onların konuştukları dil hakkında yeteri kadar bilgi sahibi olamamamızdan ileri gelmektedir.

Taner Tarhan isimli Türk tarihçisi, Kimmerler ve İskitlerin Türk kökenli topluluklar olduğunu belirtmektedir. Aynı şekilde İlhami Durmuş adındaki diğer bir tarihçi, İskitlerin Eskiçağ’ın Türk halklarından birisi olduğunu belirtmektedir. Kimmer ve İskitlerin Türk kökenli olması şeklindeki görüşün hareket noktası bu toplulukların sahip oldukları inançları ve hayat tarzlarının Orta Asya Türk toplulukları ile yakın benzerlikler göstermesidir. Perslerin başkenti Sus’ta ele geçen bazı çivi yazılı metinlerde karşılaşılan İskitçe kelimelerin Türk lehçelerinde konuşulan kelimelerle büyük benzerlikler göstermesi durumu da diğer önemli bir dayanak noktasıdır. Aynı şekilde İskitlerdeki Tabiti (tapmak); Papaios (baba), Api (Ebe) gibi bazı tanrı adların da Türkçe kelimelerle benzeşmesi onların dillerinin Ural Altay dil ailesine ait olduğunu düşündürmektedir.

Assurluların Kimmerlere karşı dirençli bir tutum izlemesinden sonra Kimmerler batıya doğru ilerleyerek Frig Devleti’nin başkenti Gordion’u yağmalamışlardır. İstila sonrasında Frig kralı Midas intihar etmiş, Frig Devleti ağır darbe almıştır. İstila öylesine şiddetli olmuştur ki, Gordion halkı günlük hayatta kullandıkları eşyalarını kurtaramadan kentten ayrılmışlardır.

İskitler, Mannai ülkesindeki yerleşme sürecini tamamlarken, onlarla antlaşma imzalamış olan Urartu Kralı II. Rusa ileride olabilecek İskit saldırılarından da çekinmiştir. Bu nedenle İskitlerin sınırına yakın yerlerde örneğin Bastam, Danalu, Kaleoğlu, Kalesiyah, Kızkalesi ve Sangar gibi yerlerde hummalı bir şekilde askeri karakollar inşa ettirmiştir. II. Rusa’nın İskitlere duyduğu şüphe haklı çıkmış ve İskitler, Urartu ülkesine saldırarak ülkenin şehirlerini ve kalelerini istila etmişlerdir. Tuşpa, Bastam ve Argiştihinili yerleşmelerindeki yangın tabakalarında bulunan İskit ok uçları, at koşum takımları ve insan iskeletleri bu istilanın izleridirler. Sonuçta vaktiyle Kimmerler tehlikesini bir şekilde batıya doğru savuşturmasını bilen Urartular, İskitlerin sürekli saldırılarına dayanamayarak MÖ yedinci yüzyılın sonlarında yıkılmışlardır. Bu yıkım öylesine sert olmuştur ki, çoğu Urartu yerleşim birimleri bir daha kullanılmamak üzere terk edilmişlerdir.

Geniş bir coğrafyaya yayılmış olan Kimmer ve İskit halklarının güvenliği ve iaşesi krallık makamı tarafından sağlanmaktaydı. Krallar şüphesiz kabileler halinde yaşayan halklar üzerinde de adaleti tesis etmekle sorumluydu. Kralların geniş coğrafya üzerindeki kabileleri itaati altına alması, ancak diğer kabile reislerinin üzerinden mümkün olmuş olmalıydı.

Büyük bir olasılıkla Kimmer toplumunun da yaşayış tarzları İskitlerinkine yakındı. Ancak hemen belirtelim ki, Avrasya’nın göçebe savaşçı halkları olarak görülen iki halktan Kimmerler, yerleşik hayata daha yatkın ve deniz kıyısında oturmaya daha erken çağlardan itibaren alışıktırlar. Nitekim Herodotos, Kimmerlerin Karadeniz’in güneyinde kale yerleşimleri bulunduğunu yazmaktadır. Ayrıca Kimmerler denize aşinalıklarından olsa gerek, Anadolu’dayken, Sinop civarına ve Edremit Körfezi’ne yerleşmişlerdir.

İskit toplumunda hayatta kalabilmenin en önemli yollarından biri, iyi dövüşmek ve savaşmaktır. Savaşlardan sonra ganimet kazanma da onlar için önemliydi. Bunun için hem erkekler hem de genç kızlar savaşçı bir biçimde yetiştiriliyorlardı. Erkekler zamanlarının büyük bir bölümünü at üzerinde, avcılık ve dövüş sporlarında geçirirlerdi. Onlar küçüklüklerinden itibaren özellikle okçuluk ve ata binme konularında kendilerini yetiştirmektedirler.

İskitlerin geniş bir coğrafyaya yayılmış olmaları, sürekli hareket halinde ve diğer medeniyetlerle ilişki içerisinde olmaları, İskit pantheonu üzerinde etkili olmuştur. Bu etkileşim sonucunda taptıkları ilahi varlıkların sayısı ve inanç sistemlerinde bölgesel farklılıklar oluşmuştur. Bu bağlamda özellikle Yunan kentleri ile girmiş oldukları münasebet belirleyici bir rol oynamıştır. İskitlerin tanrıları da, Yunanlıların tanrıları gibi farklı cinsiyetlerden oluşan ve çeşitli görev alanlarına sahip yüce varlıklardır: İskitler, ocak tanrıçası Tabiti’ye; savaş tanrısı Ares’e; gökyüzünün tanrısı Papaios’a; toprak tanrıçası Abi’ye; Işık tanrısı Oitosyros’a; güzellik ve aşk tanrıçası Argimpasa’ya ve denizlerin tanrısı Thagimasadas’a tapmıştırlar.

Savaşçı bir topluluk olan İskitler için savaş tanrısına sığınmak çok daha önemlidir. Onlara göre düşmana karşı alınacak galibiyet tanrı Ares sayesinde mümkün olmaktadır. Yukarıdaki metinde sözü edilen pala şeklindeki heykel, İskitlerin ve ondan sonra Perslerin kullandıkları, iki tarafı keskin Akinakes adı verilen kılıçtır. Bu kılıç, savaş tanrısı Ares’in kutsal eşyalarından birisi olmuştur. Yukarıdaki metinden anlaşıldığı kadarıyla İskitler en çok at kurban etmişlerdir. İskitler kurban hayvanını önce bağlayarak yere düşürmüşler ve bu esnada hangi tanrı için hayvanı kurban ediyorlarsa, o tanrı için dua etmişlerdir. H

Önce dikdörtgen biçimli bir mezar kazılarak bunun yüzeyi çimenlerle örtülmüş ve naaş bu çimenlerin üzerine konulmuştur. Mezar, etrafına dikilen mızraklarla çevrilmiş ve bu alanın üzerine sazlardan oluşan bir çardak meydana getirilmiştir. Mezarın içinde boş bırakılan alanlara, boğularak öldürülen kralın karılarından birisi, elinden içki içtiği bir hizmetkârı, bir aşçısı, bir silahtarı, bir uşağı, bir habercisi ve hayattayken sahip olduğu atları kralla birlikte defnedilmişlerdir. Ayrıca kralın günlük hayatta kullandığı eşyalar, özellikle kaplar da mezarın içerisine yerleştirilmişlerdir. Naaşların ve eşyaların üzerine toprak atıldıktan sonra, mezarın yüksek bir tepe-mezar görünümü alabilmesi için alanının üzeri toprakla yükseltilmiştir. Bu yüksek tepe-mezarlara kurgan adı verilmektedir. Bu mezarlar, hem Kimmerlerde hem de İskitlerde oldukça yaygın bir biçimde kullanım görmüş olup, her iki toplumun kralları ve ayrıcalıklı zengin kimseleri bu tür mezarlara gömülmüşlerdir.

Ankara ve çevresi, Frig Krallığının coğrafi etki alanı olarak kabul edilir.

Gordion’da Hitit yerleşmesi üzerinde bulunan ve Erken Demir Çağı’na (MÖ 1200 - 950 yılları)
tarihlenen kalıntılar, ilk Frig göçmenlerinin MÖ 11. yüzyıla doğru Polatlı yakınlarında daha sonra başkentleri olacak olan Yassıhöyük’e (Gordion) ulaştıklarını gösterir.

MÖ 717-709 yılları arasında Doğu, Güney ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Geç Hitit Beyliklerinden Kargamışlı Pisiris, Taballı Ambaris, Atunalı Matti ve Urartu kralı I. Rusa ile yakın ilişkiler kurmuştu. Mita - Midas, Assurlu çağdaşı kral II. Sargon’a (MÖ 721-705) karşı bu bölgede bir güç birliği oluşturmuş, etki alanını Kilikya’nın kuzeyine, Toroslara kadar genişletmişti.

Ünlü Amasyalı coğrafyacı Strabon (MÖ 64 - MS 24) ise Midas döneminde Frig ülkesinin göçebe Kimmer boyları tarafından istila edildiğini ve Midas’ın bu felaket karşısında boğa
kanı içerek yaşamına son verdiğini anlatır.

Friglerin Hint-Avrupa karakterli, Trak ve Eski Yunanca ile ilişkili dilleri vardı. Gordion’da saptanan Frig diliyle yazılmış en erken yazıtlar MÖ sekizinci yüzyıl başlarına tarihlenir. Fenike alfabesinden alınmış, Eski Yunan, Lidya ve Likya alfabesine benzeyen Frig alfabesi 19 harften oluşmaktaydı.

Boustrophedon Eskiçağ’da yazıtlarda kullanılan yazı stillerinden biridir. Eski Yunancada öküz dönüşü anlamına gelmektedir. Bu sisteme göre yazının bir satırı soldan sağa, sonraki satırı sağdan sola yazılıyordu.

Megaron Batı Anadolu ve Ege dünyasında MÖ.3. bin yıldan itibaren kullanılan, önde, dar
kısa taraflarında bar giriş holü ve arkada ocaklı büyük bir salondan oluşan dikdörtgen
planlı yapılardır.

Dağlık Frigya Bölgesi’ndeki Frig yerleşmeleri vadileri sınırlandıran yüksek, kayalık platolar üzerine kurulmuş olan kalelerden oluşmaktadır. Kalelerde olasılıkla yönetici sınıf oturmaktaydı. Halk ise kalelerin eteklerinde köy niteliğindeki yerleşmelerde yaşıyor olmalıydı. Frig kaleleri, hem bulundukları vadiye hem de vadiye ulaşan yollara hâkim stratejik noktalarda konumlanmıştır. Eskişehir’in güneyinde Yazılıkaya/ Midas Kenti, Pişmiş Kale, Akpara Kale, Kümbet Asar Kale, Yapıldak Asarkaya Frig kalelerinin en özgün örneklerini oluşturur.

Tanrıça Matar, Frig toplumu için yaşamın kaynağı, doğanın, doğurganlığın, bereketin kendisidir

Fibula, tunç, altın ya da gümüşten yapılmış, giysi uçlarını tutturmaya yarayan veya süs amaçlı kullanılan bir tür çengelli iğne olarak bilinir.