ESKİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ: BİÇİM VE ÖLÇÜ

Aruza göre üç çeşit hece vardır: 1. Açık (=kısa) hece, 2. Uzun (=kapalı) hece, 3. Medli hece (=bir buçuk hece). Doğru cevap C şıkkıdır.

Medli hece (=bir buçuk hece): Aruzda bazı heceler ilki kapalı ikincisi açık olmak üzere iki hece değerinde kabul edilmiştir. Bu tür hecelere medli hece, bileşik hece ya da bir buçuk hece denir. Aruz işlemlerinde medli heceler bir kısa çizgi ve bir nokta (- .) ile gösterilir. Kısa çizgi, kapalı; nokta da açık heceyi gösterir. BU nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

Zihaf: Ölçü gereği Arapça ve Farsça hecelerdeki uzun ünlüleri kısa ünlü; medli heceleri de bir kapalı hece değerine düşürmektir. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi zihafın bir türü Arapça ve Farsça kelimelerdeki uzun ünlülerin kısa ünlü değerine düşürülmesidir. Bu zihafın en çok karşılaşılan türüdür. Bu tür zihaflar metnin edebi değerini düşürür. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Aruz vezinlerini oluşturan sekiz ana kelime vardır. Tef’ile veya cüz’ adı verilen bu kelimeler şunlardır: fe’ûlün, fâ’ilün, mefâ’îlün, müstef’ilün, fâ’ilâtün, müfâ’aletün, mütefâ’ilün, mef’ûlâtü. Bahirler kendilerini oluşturan kelimelerin hareke veya sükunlarına göre beş grupta toplanmış ve her gruba daire adı verilmiştir. Aruzda, bir mısrayı yazılmış olduğu veznin cüz’lerine (=parça) ayırmaya takti denir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Bu beyitteki “yedi” sözcüğü vezin gereği teşdîd edilerek “yeddi” hâline getirilmiş ve kelimenin iki açık hece olan ses değeri bir kapalı bir açık hece olmuştur. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi” adlı şiirinden alınan bu beytin iki mısrası arasında bir uyumsuzluk vardır. Bu uyumsuzluk birinci mısradaki hecelerin “kapalı, kapalı, açık, kapalı . . .” düzeninde; ikinci mısradaki hecelerin de “kapalı, kapalı, açık, açık . . .” düzeninde sıralanmasından; yani, mısraların dördüncü hecelerinden birinin kapalı, diğerinin açık hece olmasından kaynaklanmaktadır.

Bu beytin kalıbı ilk tefileden de anlaşıldığı gibi (ne irfandır: . - - - mefâ'îlün) mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün'dür. Doğru cevap D şıkkıdır.

Cüzleri farklı vezinler grubundadır.

Aruz vezni açık ve kapalı olarak nitelenen hecelerin önceden belirlenmiş bir düzen içerisinde tekrarlanması esasına dayanan bir şiir ölçüsüdür. Şairler, mısralarını önceden belirlenmiş bu ahenk sistemiyle uyumlu hale getirebilmek için şiirdeki sesler üzerinde bir takım değişiklikler yapmışlardır. Bazılarının şiirin ahengine katkıda bulunmakla birlikte bazıları ahenk hatası olarak Kabul edilen değişiklikler vasıl, imale, med, zihaf, tahfif ve teşdid’dir. Yukarıdaki tanımın karşılığı Vasl’dır.

Medd, aruzda bazı hecelerin asıl değerlerinden biraz daha uzun okunmasına denir. Asıl anlamı “uzatma” ya da “çekme”dir. Medli hece, “mest” ve “aşk”ta olduğu gibi çift ünsüz ile ya da “yâr” ve “dôst”ta olduğu gibi bir uzun ünlüden sonra gelen bir veya iki ünsüzle biten hecelerdir. Bu heceler aruza göre biri kapalı (=uzun) biri de kısa olmak üzere iki hece değerindedir.
Dolayısıyla med, bu tür bir hecenin aruzdaki ses değerini niteleyen bir terimdir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Tahfif’e daha çok “had”, “hatt”, “dürr” gibi sonu çift ünsüzle biten tek heceli kelimeler terkibe girdiğinde vezin gereği başvurulur.

Takti; Aruzda bir mısraı yazılmış olduğu veznin cüzlerine ayırmak aklamına gelmektedir. Doğrudan aruz ile ilgili bir terimdir.

20 aruz vezni kalıbı içinde müstef’ilün yapısının tekrarına dayanan bu kalıba müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün adı verilmektedir.

Yukarıda verilmiş beyitlerden ilki dışında hepsi “Cüzleri ikişer ikişer tekrarlanan vezinler” adı altında değerlendirilmektedir.

Açık ve kapalı hecelerin – ve . ile işaretlenmesi ile --.---..--..--şıkkındaki işaretlemenin doğru olduğu görülmektedir.

Takti şiirin veznini bulmayı ve bulunan vezne göre şiiri ahenkli olarak okumayı sağlar. Mısraı parçalara ayırarak yapılan bu işlemde aslında şiirin yazılışı değil, okunuşu esas alınır. Kelimeler bittiği yerden değil, cüzlerin ya da tef’ilelerin ayrıldığı yerden parçalanabilir.

“Per”in “perr”, “ümid”in “ümmid” yapılması gibi aheng açısından ihtiyaç duyulan bu kuralın adı Teşdid’dir.