ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 9

Uygulamacının, çalıştığı bireyin davranışlarını sürekli gözleyerek gerektiğinde davranış yönetimi için yapılması gereken stratejileri kullanıyor ve dikkatini sürekli bireye ve bireyin sergilediği davranışlara yönlendirerek istikrarlı biçimde davranışlara müdahale ediyorsa, uygulamacı davranışı kontrol altında tutma özelliğini kullanıyordur. Bu nedenle doğru yanıt B seçeneğidir.

Uygulamacı, birey davranışı doğru şekilde yerine getirdiğinde sözel olarak “Harika” deyip gülümseyerek doğru davranışı onaylıyor; birey davranışı hatalı yaptığında ise bu davranışı düzeltici tepkiler veriyorsa, uygulamacı geribildirim sunma özelliğini kullanıyordur. Bu nedenle doğru yanıt E seçeneğidir.

Bir çalışmanın birey ya da bireyler için öncelikli öneme sahip davranışları sosyal olarak anlamlı bir şekilde incelemesi, uygulamalılıktır. Değiştirilmesi planlanan davranışın gözlenebilir ve ölçülebilir terimlerle ifade edilmesi, böylece davranışın kaydedilmesinin kolaylaşması ve güvenirliğin artması, davranışsallıktır. Davranışın gerçeklemesi ya da gerçekleşmemesinin çevresel koşullarla ilişkili olması analitikliktir. Uygulamacının nasıl bir uygulama süreci yürüttüğünü detaylı olarak açıklaması böylece aynı uygulama sürecinin bir başkası tarafından da kolaylıkla anlaşılabilir ve yinelenebilir olması, teknolojikliktir. Bir uygulamanın davranışta istendik ölçüde bir değişiklik yaratması ise etkililiktir. Dolayısıyla, soruda sorulan özellik uygulamalı davranış analizinin davranışsallık özelliğidir ve doğru yanıt B seçeneğidir.

Bir çalışmanın birey ya da bireyler için öncelikli öneme sahip davranışları sosyal olarak anlamlı bir şekilde incelemesi, uygulamalılıktır. Değiştirilmesi planlanan davranışın gözlenebilir ve ölçülebilir terimlerle ifade edilmesi, böylece davranışın kaydedilmesinin kolaylaşması ve güvenirliğin artması, davranışsallıktır. Davranışın gerçeklemesi ya da gerçekleşmemesinin çevresel koşullarla ilişkili olması analitikliktir. Uygulamacının nasıl bir uygulama süreci yürüttüğünü detaylı olarak açıklaması böylece aynı uygulama sürecinin bir başkası tarafından da kolaylıkla anlaşılabilir ve yinelenebilir olması, teknolojikliktir. Bir uygulamanın davranışta istendik ölçüde bir değişiklik yaratması ise etkililiktir. Dolayısıyla, soruda sorulan özellik uygulamalı davranış analizinin analitiklik özelliğidir ve doğru yanıt D seçeneğidir.

Uygulamalı davranış analizinin basamakları; (a) hedef davranışı belirleme ve tanımlama, (b) öğretimsel amaçları belirleme, (c) hedef davranışı ölçme ve kaydetme, (d) performans düzeyini belirleme, (e) uygulamayı planlama ve gerçekleştirme, (f) davranış değişikliğini kaydetme ve (g) uyarlama yapma ve uygulamanın etkililiğini değerlendirme şeklindedir. Bu nedenle, hedef davranışı belirleme ve tanımlama basamağından sonra öğretimsel amaçları belirleme basamağına geçilir. BU nedenle doğru yanıt A seçeneğidir.

Uyarana bağlı olarak gelişen eylem, tepkidir. Davranışın ardından sunulan ve davranışın ileride yapılma olasılığını artıran olay ya da durumlara pekiştirme denir. Bireyin tepkisinden önce davranışın gerçekleşme olasılığını artırmak için planlı olarak sunulan yardım, ipucudur. Bir tepkiye neden olan nesne ya da olaylara uyaran adı verilir. Önceden pekiştirilen bir davranışın artık pekiştirilmemesi ise, sönmedir. Bir çocuk elleri kirlendiğinde ellerini yıkıyorsa, bu örnekteki “ellerin kirlenmesi” el yıkama eylemine neden olan bir durum olduğu için uyarandır ve doğru yanıt D seçeneğidir.

Davranışın ardından sunulan ve davranışın ileride yapılma olasılığını artıran olay ya da durumlara pekiştirme denir. Bireyin tepkisinden önce davranışın gerçekleşme olasılığını artırmak için planlı olarak sunulan yardım, ipucudur. Bir davranışın ardından ortama itici ve hoşa gitmeyen bir uyaran eklenmesi ya da ortamdan hoşa giden bir uyaran geri çekilmesiyle davranışın ileride yapılma olasılığını azaltan olay ya da durumlara ceza denir. Önceden pekiştirilen bir davranışın artık pekiştirilmemesine sönme adı verilir. Davranışı izleyen durumda ortamdan bir itici uyaranın kalkması ve böylece davranışın ileride görülme olasılığının artması ise olumsuz pekiştirmedir. Verilen örnekteki anne, önceleri ağladığında çocuğuna istediği yiyeceği vermesine rağmen, daha sonra ağladığında bile istediği yiyeceği vermemekte, başka bir anlatımla önceden pekiştirdiği ağlama davranışını artık pekiştirmemektedir. Buna doğru yanıt, E seçeneğindeki sönmedir.

Bireyin yaş grubunu, fiziksel ve psikolojik özelliklerini göz önünde bulundurmak, davranış yönetimi öncesinde davranışa neden olan etmenleri gözlemlemek, bireyin kişiliği yerine davranışlarına odaklanmak, davranışlara verilecek tepkilerde tutarlı olmak v beklentileri gerçekçi düzeylerde oluşturmak bakım personeline etkili davranış yönetiminde sunulabilecek önerilerdendir. Bu durumda C seçeneğinde verilen bireyin davranışları yerine kişiliğine odaklanmak seçeneği yanlıştır, aksine bakım personeli kişilik yerine davranışlarına odaklanmalıdır.

Seçeneklerde sunulan sorulan meyveyi gösterme, sorulara yanıt verme, “selam” deme ve parmak kaldırma başlangıcı ve bitişi belirli olan tek basamaklı davranışlar iken, bulaşık yıkama birden fazla davranışın bir araya gelmesiyle oluşan zincirleme bir davranıştır. Bu nedenle doğru yanıt D seçeneğidir.

Bireyin kendisine ve çevresine zarar veren ve sosyal çevrede kabul edilmeyen davranışlar, ortadan kaldırılmak istenen davranışlar; bireyin performansında olmasına rağmen yeterli düzeyde sergilenmeyen davranışlar, arttırılmak istenen davranışlar; bireyin performansında olmasına rağmen çok fazla şekilde sergilenen davranışlar, azaltılmak istenen davranışlar; bireyin performansında olmayan ve bireyin nasıl sergileneceğini bilmediği davranışlar, yeni davranışlar; bireyde arttırılmak, azaltılmak, kazandırılmak ya da değiştirilmek istenen davranışlar ise hedef davranışlardır. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

Davranışın öncesinde, davranış sırasında ve davranış sonrasında ne olduğuna ilişkin bir davranış örüntüsü ortaya çıkaran, ayrıca davranışların ve söylemlerin sırasını belirlemeye yarayan davranış değerlendirme tekniği anekdot kaydıdır. İstenmeyen davranışa neden olan etmenlerin belirlenmesinde ortamda oluşan davranışın öncülünün, davranışın gerçekleşme biçiminin ve sonucunun nasıl olduğunun ayrıntılı biçimde betimlenmesiyle gerçekleştirilen ve şekilde görülen davranış değerlendirme tekniğine öncül-davranış-sonuç kaydı, başka bir ifadeyle ÖDS kaydı denir. Bu nedenle doğru yanıt B seçeneğidir. Akademik, bilişsel, sosyal, psikomotor ve öz bakım gibi beceri alanlarında çeşitli soruların ve maddelerin yer aldığı ve bunların doğrudan bireye uygulandığı davranış değerlendirme tekniği, standart testtir. Bireyin güçlü-zayıf yanları, ilgileri veya tercihleri gibi pek çok konuda sözlü ya da yazılı olarak bireye yönelik bilgi toplanan davranış değerlendirme tekniği görüşmedir. “Evet-Hayır”, “X”, “+”, “-” ve “✓” gibi sözcük ya da işaretlerin kullanılmasıyla, bireyin halihazırda sahip olduğu ya da sergilemediği davranışların belirlendiği davranış değerlendirme tekniği ise kontrol listesidir. Dolayısıyla doğru yanıt B seçeneğindeki öncül-davranış-sonuç kaydıdır.

Davranışın öncesinde, davranış sırasında ve davranış sonrasında ne olduğuna ilişkin bir davranış örüntüsü ortaya çıkaran, ayrıca davranışların ve söylemlerin sırasını belirlemeye yarayan davranış değerlendirme tekniği anekdot kaydıdır. İstenmeyen davranışa neden olan etmenlerin belirlenmesinde ortamda oluşan davranışın öncülünün, davranışın gerçekleşme biçiminin ve sonucunun nasıl olduğunun ayrıntılı biçimde betimlenmesiyle gerçekleştirilen ve şekilde görülen davranış değerlendirme tekniğine öncül-davranış-sonuç kaydı, başka bir ifadeyle ÖDS kaydı denir. Bu nedenle doğru yanıt B seçeneğidir. Akademik, bilişsel, sosyal, psikomotor ve öz bakım gibi beceri alanlarında çeşitli soruların ve maddelerin yer aldığı ve bunların doğrudan bireye uygulandığı davranış değerlendirme tekniği, standart testtir. Bireyin güçlü-zayıf yanları, ilgileri veya tercihleri gibi pek çok konuda sözlü ya da yazılı olarak bireye yönelik bilgi toplanan davranış değerlendirme tekniği görüşmedir. “Evet-Hayır”, “X”, “+”, “-” ve “✓” gibi sözcük ya da işaretlerin kullanılmasıyla, bireyin halihazırda sahip olduğu ya da sergilemediği davranışların belirlendiği davranış değerlendirme tekniği ise kontrol listesidir. Dolayısıyla doğru yanıt E seçeneğindeki kontrol listesidir.

Bireyde değiştirilmesi hedeflenen davranışın, günlük yaşamda, ev, okul, pazar ya da market gibi toplumsal alanlarda sıklıkla kullanıyor ve kendisine fayda sağlıyor olması, davranışın işlevsel olmasıdır. Dolayısıyla, yalnız başına yaşayan ve bakıma gereksinimi olan bir bireye serbest zamanını değerlendirebilmesi amacıyla televizyon kumandasını kullanmayı öğretmek, onun günlük yaşamda kullanabileceği ve kendisine fayda sağlayabilecek bir davranış olduğundan, bu örnekte, öncelikli hedef davranışın belirlenmesinde dikkat edilmesi gerekenlerden davranışın işlevsel olması üzerinde durulmaktadır ve doğru yanıt C seçeneğidir.

Seçeneklerde yer verilen yaramazlık yapma, saygısız davranma, rahat durmama ve saldırgan davranışlar sergileme gözlenebilir davranışlar değildir. Örneğin yaramazlık yapma; birine vurma, kötü söz söyleme ya da çevresindekileri dağıtma anlamına mı gelmektedir belli değildir. Oysa elindeki nesneyi karşısındakine fırlatma, gözlenebilir bir davranıştır ve herkes tarafından aynı ya da benzer şekilde tasavvur edilmekte, görülmektedir. Diğer dört seçenekteki davranış gözlenebilir olmamasına karşın, son seçenekteki davranış gözlenebilir olduğundan, doğru yanıt E seçeneğidir.

“Ceyda, 12 kez yerinden kalkar.” örneğinde hedef davranışın gerçekleşme sıklığı; “Ceyda, bir ders boyunca ortalama 12 kez yerinden kalkar” örneğinde hedef davranışın gerçekleşme oranı; “Ceyda, yerinden kalkıp 12 dakika boyunca gezinir.” örneğinde hedef davranışın gerçekleşme süresi; “Ceyda, öğretmen kalkmasını söyledikten 10 saniye sonra yerinden kalkar.” örneğinde bekleme süresi; “Ceyda, ders boyunca ortalama 2 dakika bir yerinden kalkar.” örneğinde iki davranış arasındaki süre ölçülür. Dolayısıyla soruda davranışın bir ders boyunca (örn., 40-45 dakika) gerçekleşme oranı verildiğinden, doğru yanıt B seçeneğidir.

“Kemal, sabah okula geldiğinde karşılaştığı kişilere ‘Günaydın’ diyerek selam verir” örneğindeki davranışsal amacın; öğrenci (Kemal), koşul (sabah okula geldiğinde karşılaştığı kişilere) ve davranış (‘Günaydın’ diyerek selam verir) ögeleri örnekte yer almaktadır. Bağlam, davranışın oluşacağı yeri ve zamanı ifade eden durumdur ve davranışsal amacın zorunlu ögelerinden değildir. Örnekteki davranışsal amaçta eksik olan öge ise, süre, sayı ya da doğru gerçekleştirilme yüzdesi gibi davranışın ne düzeyde gerçekleştirileceğini ifade eden ölçüt ögesidir.

Bireyin daha önce sergilemediği bir davranışı doğru biçimde sergileyebilir hale gelmesi, öğrenmenin edinim aşamasını; bireyin edindiği bir davranışı olağan hızında ve doğru bir şekilde sergilemeyi öğrenmesi öğrenmenin akıcılık aşamasını; bireyin edindiği davranışı öğretim süreci sonlandırıldıktan sonra da sergilemeye devam etmesi, öğrenmenin kalıcılık/süreklilik aşamasını; bireyin edindiği davranışı öğretim koşulları dışındaki araç-gereçlerle, ortamlarda ve kişilerin varlığında da sürdürmesi ise, öğrenmenin genelleme aşamasını tanımlamaktadır. Dolayısıyla doğru yanıt, edinim aşamasının yer aldığı A seçeneğidir.

Hedef davranışa ilişkin veri toplama aynı zamanda hedef davranışa ilişkin bilgi toplama, hedef davranışı ölçme, hedef davranışı kaydetme ve hedef davranışı izleme sürecidir. Bu kavramların tümü, hedef davranışa ilişkin veri toplamayla eş anlamlı olarak kullanılabilir. Oysa hedef davranışı belirleme süreci, etkili davranış yönetim sürecinin ilk basamağıdır ve veri toplama basamağından önce gerçekleştirilir. E seçeneğinde verilen “Hedef davranışı belirleme sürecidir.” ifadesi doğru olmadığından, yanıt E seçeneğidir.

Gerçekleştirilen uygulamanın etkili olup olmadığını ortaya koymak, uygulamacının mesleki performansını belirlemek, uygulamaya ilişkin bilgileri diğer kişi ve kurumlarla paylaşmak, bireyin uygulamalardan sağlayacağını yararı artırmak ve bilimsel dayanaklı ya da umut vadeden uygulamalar için daha fazla bilimsel kanıt sağlamak, hedef davranışa ilişkin veri toplama nedenleridir. Buna karşın bir davranışın hedef davranış olup olmadığını belirlemek, hedef davranışa ilişkin veri toplamadan önce gerçekleştirilecek bir adımdır ve veri toplama nedenlerinden biri değildir. Bu nedenle doğru yanıt, bir davranışın hedef davranış olup olmadığını belirlemek ifadesinin yer aldığı A seçeneğidir.

Hedef davranışa ilişkin müdahale uygulanmaya devam ederken hedef davranışa ilişkin veri toplanmaya devam edilmesi, hedef davranışa ilişkin müdahale tamamlandıktan sonra hedef davranışın halen sergilenip sergilenmediğini belirlemek üzere hafta bir veri toplanması, hedef davranışa ilişkin müdahale tamamlandıktan sonra hedef davranışın farklı ortam ve bağlamlarda sergilenip sergilenmediğini belirlemek üzere genelleme verisi toplanması ve hedef davranışa ilişkin toplanan verilerin karar alma sürecinde kullanılabilmesi için elde edilen ham verilerin yüzde ya da orana dönüştürülmesi veri toplama sürecinde dikkat edilmesi gereken huşulardandır. Buna karşın hedef davranışa ilişkin ne zaman veri toplanacağına ve ne kadar süreyle veri toplanacağına karar verilmesi ise veri toplama sürecinden önce dikkat edilmesi gereken hususlardan biridir. Dolayısıyla doğru yanıt B seçeneğidir.