ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ

Uygun olmayan davranışları azaltmak ve ortadan
kaldırmak için pek çok uygulama kullanılmaktadır.
Bu uygulamalar en ılımlıdan en az ılımlıya
doğru; ayrımlı pekiştirme (diğer davranışların
ayrımlı pekiştirilmesi, karşıt davranışların ayrımlı
pekiştirilmesi, düşük oranlı davranışların ayrımlı
pekiştirilmesi), sönme, tepkinin bedeli, mola ya da
aşırı düzeltme biçiminde yer almaktadır.

Öncüllere dayalı uygulamaların önemli bir bölümünü
güvenlik önlemleri alma oluşturmaktadır.Makas, bıçak ve yapıştırıcı gibi araçların, bireylere zarar verebilecek nesnelerin kolay ulaşılamayan yerlerde tutulması gerekir.

Alışılagelmiş etkinliklerin belli sıra ile yapılmasıdır.
Rutinler uygun olmayan davranışların ortaya
çıkmasını önleyebilmektedir.

Ayrımlı pekiştirme, uygun olmayan davranışların azaltılması için
uygun davranışların artırılması ya da sürdürülmesi sürecidir.

DDAP’ı uygulamasını planlamadan önce uygun
olmayan davranışın ve tepkiler arası sürenin belirlenmesine
dikkatedilmelidir (Cooper vd., 2007).

Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranışa ilişkin pekiştirmenin geri çekilmesi yoluyla uygun olmayan davranışın yoğunluğunun ve/veya sıklığının azaltılması sürecidir (Alberto ve Troutman, 2009; Cooper vd., 2007).

Tepkinin bedelinin davranışları azaltmak amacıyla
kullanılabilmesi için bireyin daha önce belirli sayıda
sembol pekiştireç kazanmış olması gereklidir
(Alberto ve Troutman, 2009; Cooper vd., 2007).

Örneğin yemekhanede, arkadaşına vurma, sıra almama, çatal bıçak ve tabakları fırlatma gibi uygun olmayan davranışlarından sonra bireyi, yemekhanenin bir köşesine konulmuş bir sandalyeye oturtmak, bireyi çevresinden ayırmayı gerektirmeyen mola için örnek olarak verilebilir.

Bireylerin özellikle
kendine zarar verici davranışları ve saldırgan davranışları
ile başa çıkmada etkili biçimde kullanılmaktadır
Koşullu egzersiz cezaya dayalı uygulamalardan
birisi olması nedeni ile aşırı kullanımdan
kaçınılmalıdır. (Alberto ve Troutman, 2009; Cooper
vd., 2007; Yücesoy Özkan, 2015).

İtici uyaran sunma tekniği, uygun olmayan
davranışların azaltılmasında ve ortadan kaldırılmasında
en az ılımlı olan teknikler arasında yer
alması nedeni ile kullanılmaması önerilen bir uygulamadır.

Koruyucu donanım kullanma, bireyin kendine zarar verme davranışlarını ortadan kaldırmak için kullanılacak bir uygulamadır. Uygun olmayan davranışlarının yol açacağı kötü sonuçları önlemek üzere koruyucu özel bir giysi ya da koruyucu özel bir donanım kullanılmaktadır. Örneğin, kafasını vurma davranışı olan bireye kalın bir başlık giydirmek bireyi korumak amacıyla gerçekleştirilebilecek uygulamalardandır. Doğru cevap B'dir.

Rutin oluşturma, alışılagelmiş etkinliklerin belli sıra ile yapılmasıdır. Rutinler uygun olmayan davranışların ortaya çıkmasını önleyebilmektedir. Bir etkinlik tamamlandıktan sonra hangi etkinliğin başlayacağının biliniyor olması etkinliğe katılma ve etkinliği tamamlama isteği artması nedeni ile uygun olmayan davranışın çıkma olasılığını aza indirmiş olacaktır.

Uygun olan davranışların artırılmasında olumlu-olumsuz pekiştirme, sembol pekiştirme ve izlerlik sözleşmesi tekniği uygulanırken; uygun olmayan davranışların azaltılmasında ayrımlı pekiştirme tekniği kullanılır. Doğru cevap A'dır.

UDAP sürecinde, uygun olmayan davranış söndürülürken, uygun olmayan davranışın uyuşmayan davranışının pekiştirilmesi anlamına gelmektedir. Sonuç olarak uyuşmayan davranış sıklığı arttırılırken, uygun olmayan davranış sıklığı azaltılır. Azaltılmak istenen davranış görmezden gelinirken, uyuşmayan ve uygun olan davranış pekiştirilir. Doğru cevap D'dir.

Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranışa ilişkin pekiştirmenin geri çekilmesi yoluyla uygun olmayan davranışın yoğunluğunun ve/veya sıklığının azaltılması sürecidir. Sönme, uygulayıcının bir pekiştirme biçimi olarak normal koşullar altında dikkati toplayan davranışı görmezden gelmesidir. Bir başka ifade ile davranışı ortadan kaldırmak için, çevrenin davranış üzerindeki etkisini geri çekmek ve sürdürmemektir. Doğru cevap E'dir.

Uygun olmayan davranışlarda itici uyaran geri çekildiğinde, davranışta artma meydana gelebilir. İtici uyaranı devam ettirmek uygun olmayan davranışın azalmasına ve sonrasında sönmesine yol açabilir. Örneğin, birey yatakhanede istemediği bir sorumlulukla karşılaştığında ve onu yapmayıp ağlayarak, eşyalarını dağıtıyor ise bu durumda bir yetişkin tarafından bireyden etrafı toplaması istenmesi, işini bitirince bahçeye çıkabileceği söylenmesi etrafı dağıtma davranışını azaltacak ve söndürecektir. Doğru cevap B'dir.

Tepkinin bedeli, uygun olmayan davranışı izleyen biçimde, bireyin daha önce elde ettiği belli sayıda yıldız, gülen yüz, para gibi sembollerin sistematik olarak geri alınmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Bireyi çevresinden ayırmayı gerektirmeyen mola; (a) belirli bir pekiştirecin geri çekilmesi, (b) planlanmış görmezden gelme, (c) mola sandalyesi, (d) koşullu gözlem ve (e) mola kurdelesi olmak üzere beş biçimde sınıflandırılabilir. Mola odası ise bireyi çevresinden ayıran mola uygulamalarından biridir. Doğru cevap E'dir.

Azarlama uygun olmayan davranışın ardından bireye sözel ya da sözel olmayan bir şekilde uyarıda bulunmak biçiminde gerçekleşir. Uygun olmayan davranışın ardından bireye “dur, yapma, sus, konuşma, yerine otur, kalkma!” gibi yönergeler vermek, uyarılarda bulunmak, parmağını sallamak, ya da kötü biçimde bakmak şeklindeki sözler ya da eylemler azarlama örnekleridir. Doğru cevap C'dir.