Etkili İletişimde Konuşma ve Dinleme

İletişim temelde, herkesin farkında olduğu ancak tam olarak tanımlayamadığı bir olgudur. İletişim; bir başkası ile konuşmaktır, günlük hayatımızda yer etmiş olan televizyondur, bilgiyi yaymadır, giyiniş ya da saç biçimidir vb. başka bir deyişle bu liste sonsuza kadar uzatılabilir. Kısacası iletişim insan hayatının her alanıdır. 

İletişim insan hayatının her alanıdır görüşünden yola çıkıldığında, iletişime iki değişik bakış açısı söz konusudur. İlk bakış açısı ile yapılan yaklaşım, kaynak ile alıcının iletiyi nasıl kodladığı ve kod açımının nasıl yapıldığı ile ilgilenir. Bu yaklaşımda, etkililik ve doğruluk da iletişimde büyük önem taşır. İletişim olgusuna bu bakış açısı ile bakıldığında, iletişim bir insanın diğerinin davranışına veya düşüncelerine etki etmekte kullandığı bir süreç olarak görülür. Eğer, etki istenenden değişik ya da daha azsa, ortada iletişimsel bir hatanın olduğu öne sürülür ve hatanın nerede oluştuğunu saptayabilmek için iletişim sürecinin işleme aşamaları incelenir. İkinci yaklaşım ise, iletişimi anlamların oluşturulması ve değişimi olarak görür. Bu yaklaşım, iletilerin veya metinlerin anlam oluşturmak için insanlarla nasıl etkileşimde bulunduğuna bakar. Bu da, metinlerin insanların kültüründeki rolünü dile getirmektedir. Yanlış anlamaların iletişim hatalarının delili olmadığını; bunların kaynak ve alıcının kültürel farklılıklarından doğduğu öne sürülmektedir. Bu yaklaşıma göre, iletişim konusundaki çalışmalar bir anlamda kültür ve metinler üzerinde çalışmak anlamını taşır. Çalışmanın ana metodu ise semiotik (simgeler ve anlamlar bilimi) olarak ortaya çıkmaktadır.

“İletişim insanlığın varolmasıyla ortaya çıkan bir gereksinimdir. Geçmişi insanlık tarihiyle başlar. İlkel insanların tüm gereksinimlerini karşılamak için kullandıkları ilkel yöntemler iletişim gereksinimini karşılamak için kullanılmıştır. İlkel insanın mağara duvarına çizdiği resimler, Kızılderililerin ateş yakarak çıkardıkları duman, Afrika yerlilerinin tam tam sesiyle yapmak istedikleri, iletişimden başka bir şey değildir”

İletişim genel olarak bütün canlılarda ileti alışverişi boyutunda var olan bir olgudur. Ancak iletişimi bir insani edim olarak ele almak gerekir. “Duyusal sesler, çığlıklar, nidalar, jestler, hatta basit nişan koymalar insandan daha alt türlerden olan canlı türlerinde de görebildiğimiz, bir anlamda iletişimin alt türleridir. Duyusal sesler, çığlıklar ve nidalardan geliştirilmiş dile geçebilen tek canlı türü  insandır. ......dil ile birlikte, insan ile diğer canlılar arasındaki en önemli farklılaşma da oluşmaya başlamıştır. Canlıların genetik ile kazanabildikleri varlık- sürdürme donanımlarını, insan kendi kültürü ile kendisi yapma yeteneğine sahiptir.

Dil insanlar arasında gelişkin bir iletişime geçişi sağlar, her kuşağın çeşitli zahmet ve acılarla elde edebildiği sınama/yanılma sonucu bilgileri, becerileri ve bunları kutsayan değer, inanç ve ritüelleri bir sonraki kuşaklara aktarır (saklar). 

Kültür, her insan toplumunda var olan ortak bir olgudur. Kültür, her toplumda, maddi ihtiyaçları karşılamak üzere var olan teknik ve bu tekniğe bağlı olan insan ilişkilerini düzenleyen kurallar, gelenekler, düşünceler ve kişisel düşüncelerden oluşan insansal ilişkiler sisteminin bütününe verilen addır. 

Yapısal olarak ya da kullanılan kodlara göre iletişim Konuşma-Dinleme  ve Yazma-okuma dan oluşan  Sözel iletişim (Verbal Communication)  ve Sözsüz iletişim (Non-verbal Communication) olarak ikiye ayrılır. 

İinsanlararası iletişimi sağlayan ve anlatıma yarayan bir işaretler sistemi ve örgütüdür. Konuşma günlük eylemlerle ilgili ve bunlara ilişkin olarak başlamış ve günlük yaşam pratiğinin içinde gelişmiştir. Bununla kalmamış bir aşamada, kendi içinde katlanarak, bilinçli bir anlam kazanmış, pratik yaşamın üstünde yön verici, biçimlendirici, oluşturucu niteliklere sahip bulunduğu anlaşılmış, edebiyat, felsefe ve bilim düzeylerinde rol alarak, uygarlıkların en önemli öğesi haline gelmiştir.

Etkili bir konuşma için, insanların kendi konuşmalarını ve eksikliklerini tanıması önemlidir. Bu bağlamda kendimize şu soruları sormamamız gerekir.  
Söylediklerimi karşımdakiler kolayca anlayabiliyor mu?
Düşüncelerimi açık ve etkili bir biçimde belirtebiliyor muyum?
Sözcükleri söylerken söyleyiş ve dil yanlışları yapıyor muyum?
Sesimi duygu ve düşüncelerimi besleyecek, zenginleştirecek bir yönde kullanabiliyor muyum?
Tekdüze mi, yoksa canlı ve hareketli bir biçimde mi konuşuyorum?
El ve yüz hareketlerimi kullanırken başka deyişle konuşmamı sözsüz iletişimle desteklerken birtakım yapmacık durumlara düşüyor muyum?
Beni dinleyenlerin ilgisini dağıtacak ayrıntılardan, laf kalabalığından kaçınabiliyor muyum?
Anlattıklarımın önemine, değerine öncelikle ben inanıyor muyum?
Sözü başka alanlara kaydırıyor, amaçtan ve konudan sapıyor muyum?
Konuşma doğuştan getirilen bir yetenek değil, sonradan kazanılan bir beceri ve alışkanlık olduğundan önce düşünmek ve daha sonra da zihinde tasarladıklarımızı gerekiyorsa söylemek gerekir. Bu da iletişim açısından bakıldığında, iletişimin “tekrarlanamaz ve tersine çevrilemezlik” özelliğini yansıtır. 

Konuşmayı oluşturan etmenler; Ses, Boğumlanma (Telaffuz) ,Konuşma Dinamiği. Sözcük hazinesi ve  Biçem (uslup) dir , 

İyi bir konuşma sesinin 3 özelliği vardır; bunlar  sırasıyla, İşitilebilirlik, Akıcılık ve :Hoşa giderlik'tir. 

İnsanın insanlaşmasında baş etmen olan el/beyin diyalektiğinin doğrultusunda, doğal hayvansal seslerin, bağırtılarla çığlıkların, evrim süreci içinde, sözcük seslerine dönüşmesi olayına boğumlanma (telaffuz) denir.

Üslup, deyiş-söyleyiş özelliğidir

Konuşma dinamiği yaşamanın önkoşuludur.İnsanları konuşmaya iten nedenler duygu, düşünce, ihtiyaç ve isteklerini yanındakilere, karşısındakilere bildirmek ya da iletmek zorunluluğudur. İnsan, duygu, düşünce ve isteklerinden tümüyle yoksun olduğu ya da yoksun bırakıldığı veya belli ihtiyaçları karşılanamadığı zaman yaşamıyor demektir. yaşamayınca da konuşma diye bir sorun olmaz. 

Konuşmayı oluşturan ögeler dinleyici ve ortamdır. Toplantının Niteliği, Toplantının Programı,Toplantının Süresi ve Konu ve Konuşmacı gibi unsurlar ise ortamı nitelendiren unsurlardır. 

İyi bir konuşmanın belli başlı nitelikler şunlardır:
İyi Bir Konuşma Yıkıcı Değil Yapıcıdır
İyi Bir Konuşma, Konuşmanın Temel Öğelerini Çözümleyerek Oluşur
İyi Bir Konuşma, Dinleyicilerin İlgi ve Dikkatini Toplar
İyi Bir Konuşma Canlı Bir Dil, Hareketli Bir Üslup Gerektirir
İyi Bir Konuşma, Etkili Ses Tonu, El Yüz Hareketleriyle Geliştirilir
İyi Bir Konuşmada, Konuşmacı Ahlaksal Sorumlulukları Bulunduğunu Hatırdan çıkarmaz
İyi Bir Konuşmada, Konuşmacı Gözlem Gücünü Geliştirmiş Olmalıdır
İyi Bir Konuşma, Konuşmacının Kişiliği ile Bütünleşir
İyi Bir Konuşma, İlginç ve Değerli Konuları Kapsar
İyi Bir Konuşma, Belli Bir Amaca Yöneliktir

Konuşma başlığı daha çok durum, izleyici ve konuşmacının yeterlilikleri yoluyla belirlenir. Özellikle ikna edici konuşmalarda konu sahip olunan, değiştirilmek veya oluşturulmak istenen tutum ve inançlardan da seçilebilir.

Genel amacı belirlemede iki kategori söz konusudur; bunlar bilgilendirme ve ikna etmedir. Eğlendirme için konuşma için başka bir kategori belirlenmelidir.

Özel amaç belirlemede şu genel ilkelere uymak gerekir: Amaç cümlesini geniş zamanda ve açıklamalı olarak yazmalı, parça halde bırakmamalıdır; amacı bir soru halinde değil cümle halinde açıklamalı; amaç cümlesinde sayısal anlatımlardan kaçınmalı; amaç cümlesi tek bir bağımsız cümle ile sınırlı tutulmalıdır; amacın çok genel kalmamasına dikkat etmelidir. konuşmacı genel amac saptamasını kolaylaştırmak için kendisine su soruları soruları sormalıdır: 
Amacım görevle örtüşüyor mu?
Verilen zamanda amacıma ulaşabilir miyim?
Amaç dinleyici için uygun mu?
Amacım dinleyici için çok hafif ve saçma mı?
Amaç izleyici için çok teknik mi?

Ana fikir cümlesi konuşmacının, konuşma yapıldıktan sonra dinleyicinin aklında kalmasını istediği özet cümledir.

Konuşmacının dinleyicileri yaş, cinsiyet, grup üyeliği, dini kökeni, ırksal, etnik ve kültürel yapıları vb. görünür özellikler açılarından analiz etmesine demografik dinleyici analizi adı verilir.Bu analiz iki aşamada gerçekleşir: İzleyicilerin genel demografik özelliklerinin belirlenmesi ve belli bir konuşma ortamında bu özelliklerin dikkate alınması.

Durumsal Dinleyici Analizi genellikle demografik analizler üzerine kurulur. Bu analiz türü, dinleyicilerin o anda somut olarak elde olan görünür yapılarının analizidir. Bu özellikler, dinleyicilerin sayısal büyüklüğü, fiziksel düzenleme tarafından etkilenen tutum vedavranışlar, izleyicinin konu, konuşmacı ve olaya bağlı olarak düzenlenmesini kapsar. 

Bilgilendirici Konuşma-Bilgilendirme İçin Konuşmalar şunlardır: 
1. Objeler Hakkında Konuşma
2. Süreçler Hakkında Konuşma
3. Olaylar Hakkında Konuşma
4. Kavramlar Hakkında Konuşma

Bilgilendirici konuşma İlkeleri şunlardır. 
Dinleyicinin Çok Şey Bildiğini Sanmamak
Konuyu Doğrudan Dinleyicilerle İlintilendirmek
Çok Teknik Olmamak
Soyutlamalardan Kaçınmak
Düşünceleri Kişiselleştirmek

Özel durum konuşmaları şunlardır:
Giriş Konuşmaları
Sunuş Konuşmaları
Kabul Konuşmaları
Anma Konuşmaları
Yemek Sonrası Konuşmalar

İkna kavramı kaynağın alıcıda istendik değişiklikler oluşturmaya çalışmasıdır. Buma bağlı olarak konuşmanın özel, sık karşılaşılan ve en önemli türü olan ikna edici konuşma; belli birtakım sözel tartışmalar oluşturma, oluşturulan bu sözel tartışmaları özel ve belli dinleyicileri harekete geçirme, istendik değişimler ortaya çıkarmak amacıyla düzenleme sanatıdır.

İkna edici konuşma tanımını "convince"  yani "zor"  kavramından ayırmak için içerdiği  şu öğeler  bağlamında irdelemek gerekir:
İkna edici konuşma bir sanattır
İkna edici konuşma bir sözel tartışma oluşturma ile ilgilidir
İkna edici konuşma sözel tartışmaları özel dinleyicilerle uyumlaştırma ile il
gilidir
İkna edici konuşma amaçlı ve istendik değişimler ortaya çıkarmaya yöneliktir

İkna Edici Konuşma perspektifi vardır. Bunlar: 
1. Konuşmacı Perspektifi ; boyutlarıı konuşmacının bilgisi/uzmanlığı, güvenirliği, kişiliği, tutumları ve sosyo-kültürel ortamdır. 
2. Dinleyici perspektifidir
3. Konuşma perspektifi;Tutum Değişiminde Öğrenme Kuramı Perspektifi,İknaya Algısal Kuram Yaklaşımı, İkna Konusunda Tutarlılık Yaklaşımı konuşma perspektifi bağlamında  ele alınması gereken kuramlardır ve  tutum değişiminin değişik perspektiflerini açıklamaya yardımcı olurlar.

İkna Edici Konuşmada  karşımıza çıkan sorumluluklar şunlardır:
Konuşmacıların Söylediklerinden Doğan Sorumlulukları
Dinleyiciye Serbest Seçim İmkanı Verme Sorumluluğu
Konuşmacının Kendisini Sınırlandırma Sorumluluğu

İkna edici konuşma türleri şunlardır: 
Alıcı/hedefin bilgi düzeyinde ortaya çıkan değişme
Alıcı/hedefin tutumunda ortaya çıkan değişme
Varolan tutumun pekişmesi
Varolan tutumun değişmesi
Yeni tutum oluşması
Alıcı/hedefin açık davranışında ortaya çıkan değişme 

Dinleme sürecinin basamakları şunlardır:
İşitme
İletiye odaklanma
İdrak (anlama) ve yorumlama
Çözümleme ve değerlendirme
Cevaplama
Hatırlama

Dinleme türleri insanları nasıl dinlediğimizi belirten unsurlardır ve şöyle sıralanabilirler:
Görünüşte dinleme 
Seçerek dinleme 
Saplanmış dinleme 
Savunucu dinleme 
Tuzak Kurucu dinleme 
Yüzeysel dinleme 

Dalgın gözle bakma 
Otomatik tepki verme
Son kelimeleri yineleme
Sorulara cevap verme
Başka kişiye söyleme
Birilerine öğretebilme

Çevresel Engeller
Fizyolojik Engeller
Psikolojik Engeller
Seçici Dinleme
Olumsuz Dinleme Tutumları
Kişisel Tepkiler
Kötü güdülenme

Kişiliği ortaya koymak, basit bir dil kullanmak, açık seçik, anlaşılır yazmak, sözcük hazinesini geliştirmek etkili ve doğru yazılı iletişimin gerçekleşmesinde etkili olacaktır. 

İletişim bilimi açısından bakıldığında konuşma bir kodlama ve dinleme bir kodaçma becerisi ve işlemidir, aynı biçimde iletişimin sembolik boyutu olarak nitelendirilebilecek olan yazma bir kodlama işlemi iken okuma da bir kodaçma işlemi olarak karşımıza çıkmaktadır.