Çalışma İlişkileri

Kanunda işçi, “bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişi” olarak tanımlanmıştır.

İş Kanunu'nda yapılan işçi ve işveren tanımlardan yola çıktığımızda, İş Kanunu anlamında işçi ve işveren sayılmak için taraflar arasındaki hukuki ilişkinin mutlaka iş sözleşmesine dayanması gereklidir.

İş Kanunu’nda iş sözleşmesinin de tanımına yer verilmiştir. Buna göre iş sözleşmesi, “bir tarafın (işçi) bağımlı olarak işgörmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir”

Kanunda yapılan iş sözleşmesi tanımından yola çıktığımız zaman iş sözleşmesinin işgörme, ücret ve bağımlılık şeklinde üç unsuru bulunmaktadır.

İş sözleşmesini diğer sözleşmelerden ayıran en önemli unsur, bağımlılıktır. İşçi, iş sözleşmesinden doğan bağımlılık unsuru gereğince çalışmasını işverenin talimatına bağlı olarak ve onun gözetim ve denetimi altında yapar.

Hukuki ilişkinin iş sözleşmesine dayanması durumunda ev endüstrisinde çalışanlar 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olacaklar, hukuki ilişkinin eser sözleşmesine dayanması durumunda ise 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden önce yürürlükte bulunan 818 sayılı Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiş olan eser sözleşmesine ilişkin hükümlere tabi olacaklardı.

İş Kanunu’nda işçileri koruyan daha çok sayıda düzenlemenin olması nedeniyle İş Kanunu’na tabi olmak çalışanlar açısından istenilen durumdur.

Evde çalışmada, iş sözleşmesinin asli unsuru olan bağımlılık unsuru ve denetimin çok zayıf olması, bu çalışmanın iş sözleşmesine dayalı olduğunun kabul edilmesini zorlaştırmaktadır. İşveren, yapılan işin kalitesinden memnun olmadığında evde çalışanlara bir daha iş vermeyecektir. Oysa işverenle alt işveren arasında eser sözleşmesi çerçevesinde yapılan işlerde, alt işverenin yaptığı işin asıl işveren tarafından beğenilmemesi halinde bu durum ücrette indirime neden olacaktır.

Borçlar Kanunu m.322’ye göre, “İşçi, parça üzerine yahut götürü çalışıp da iş sahibinin nezareti altında bulunmazsa işlenen madde ve işin akit mucibince icrası noktasında mes’uliyeti hakkında istisna akdine dair hükümler kıyasen tatbik olunur”.

TBK m.461’de yapılan tanıma göre evde hizmet sözleşmesi, “işverenin verdiği işi, işçinin kendi evinde veya belirleyeceği başka bir yerde, bizzat veya aile bireyleriyle birlikte bir ücret karşılığında görmeyi üstlendiği sözleşmedir”.

İnsanlar, hayatları boyunca bazen gelirlerinde azalmaya bazen giderlerinde artışa bazen de her ikisine de yol açan çeşitli risklerle karşılaşırlar. İnsanlar, hem kendilerini hem de ailelerini hayat içinde karşılaşacakları bu risklere karşı koruyabilmek, geleceklerini güvence altına alabilmek için çeşitli yöntemlere başvurma ihtiyacı hissetmişler ve bu şekilde insanların geleceklerini güvence altına alma ihtiyacı “sosyal güvenlik” fikrinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Sosyal güvenlik sistemi, kendi içinde primli rejim ve primsiz rejim olarak ikiye ayrılmaktadır. Primli rejimde, ilgililerden alınan primlerle sosyal güvenlik sisteminin finansmanı sağlanmaktadır. Primsiz rejimde ise ilgililer prim ödeyerek sosyal güvenlik sisteminin finansmanına katılmamakta, sadece devlet bütçesinden sağlanan yardımlarla sosyal güvenlik sistemi finanse edilmekte ve ilgilere yardımlar yapılmaktadır.

5510 sayılı Kanun m.4’de kısa ve uzun vadeli sigorta kolları açısından sigortalı sayılanlar sıralanmıştır. Buna göre,

• Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar,

• Hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar,

•  Kamu idarelerinde çalışanlar sigortalı sayılırlar.

Ev endüstrisinde işveren tarafından verilen işleri yapan çalışanlar, 5510 sayılı Kanunda m.4/I, a’da düzenlenmiş olan hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar kapsamında sigortalı sayılacaklar ve Kanunda onlara yönelik olarak yapılmış düzenlemelerden yararlanacaklardır.

Sigortalılığın hangi durumlarda sona ereceği 5510 sayılı Kanun m.9’da düzenlenmiştir. Buna göre, kısa ve uzun vadeli sigorta kolları bakımından sigortalılık,

a. Kanun m.4/, a kapsamındaki sigortalıların hizmet akdinin sona erdiği tarihten,

b. Kanun m.4/I, b kapsamındaki sigortalıların gelir vergisinden muaf olan ancak esnaf ve sanatkarlar sicili kaydına istinaden m.4/I, b kapsamında sigortalı sayılanlardan bu sigortalılıklarının devamı sırasında hizmet akdi ile çalışanların çalışmaya başladığı tarihten bir gün öncesinden itibaren sona erer.

Kanun m.7’ye göre sigorta hak ve yükümlülükleri m.4/I

a. (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için çalışmaya başladıkları tarihten,

b. (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar vergi mükellefiyetlerinin başladığı tarihten ve gelir vergisinden muaf olanlar esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı oldukları tarihten itibaren başlar.

İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için Türkiye’de ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmek iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşlarından 5510 sayılı Kanununa tabi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak, kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak, 18 yaşını doldurmuş bulunmak ve isteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuruda bulunmak gereklidir.

İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle işinde geçici bir süre için çalışamayacağı hekim raporu ile saptanan sigortalıya, çalışamadığı (istirahatli olduğu) her gün için Kurum tarafından yapılan parasal yardıma, geçici işgöremezlik ödeneği adı verilmektedir.

Sürekli işgöremezlik geliri, sigortalının mesleğinde kazanma gücünün kaybı oranına göre hesaplanır. Sigortalı, meslekte kazanma gücünü %100 oranında kaybetmişse sürekli tam işgöremezlik, %10’dan %100’e kadar olan bir oranda kaybetmişse sürekli kısmi işgöremezlik hali söz konusudur.

5510 sayılı Kanun dördüncü bölümde “Uzun Vadeli Sigorta Hükümleri” başlığı altında yaşlılık, malullük ve ölüm sigortasına ilişkin hükümler yer almaktadır.

Primsiz rejimin temel özelliği, yardımlardan yararlananlar sosyal güvenlik sistemine prim ödeyerek katkıda bulunmamakta, sistemin finansmanı devlet bütçesinden karşılanmaktadır.