FİLM VE VİDEO KÜLTÜRÜ - Deneme Sınavı - 4

Öz-düşünümsellik: Filmin, anlatma eylemini, sinema tarihine ve tekniğine özgü öğeleri sergilemesi ve açığa vurmasıdır. Klasik anlatılarda ise anlatım, yani öyküleme seyirciden gizlenir.

• Metinlerarasılık: Bir filmde başka bir filme, sanat eserine, popüler kültüre ve medya ürünlerine gönderme yapılması.

Kolaj: Birbirinden farklı biçemleri, tür kalıplarını bir arada kullanmaktır.

• Parodi: Ciddi bir eserin, belli bir öykü kalıbının, türün komikleştirilerek taklit edilmesidir.

• Eklektizm: İşe yarayabilecek yöntemleri ve öğeleri aralarındaki düşünsel, biçemsel, tarihsel ya da coğrafi farklılıkları önemsemeden bir araya getirmek.

Sinema tarihiyle ilgili kitaplarda, Birinci Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde Fuat Uzkınay tarafından çekilen Ayestefanos’daki Rus Abidesi’nin Yıkılışı (1914) adlı belgeselin Osmanlı döneminde çekilen ilk film olduğundan söz edilmektedir.

Türkiye’de sinemanın başlangıcı yeterli bir biçimde belgelenmemiştir. İlk gösterimlerin İzmir ve Selanik gibi, imparatorluğun Avrupa ile ilişkisi açısından önemli merkezlerinden
birinde yapılmış olması da muhtemeldir. Cumhuriyetin kurulduğu 1923’e kadar yerli kurmaca film sayısı yalnızca sekizdir ve ilk yerli yapım şirketi olan Kemal Film 1922’de kurulmuştur. Türkiye sinemasında canlanma İkinci Dünya Savaşı sonrasında gerçekleşmiştir.

Yeşilçam’ın işleyişindeki en belirleyici unsur yıldız oyunculardır. Filmlerin türleri ve hikâye örgüleri onlara göre belirlenir. Türkiye’nin farklı bölgelerindeki sinema salonlarına film dağıtımı işini gerçekleştiren bölge dağıtımcılarının, İstanbul’daki yapım şirketlerine, belli bir yıldız oyuncunun başrolünde yer aldığı, o yıldızın perdedeki kimliğine uygun konu ve tür siparişlerine dayalı filmlerin çekildiği bir işleyişe dayalı olan Yeşilçam sineması, kendine bir kitle seyircisi yaratmıştır.

Çekilen filimlerin nitelik açısından yetersizleşmesi, televizyonun yaygınlaşması, siyasal ve ekonomik alanlarda yaşanan olumsuzluklar Yeşilçam filmlerine olan ilgiyi azaltmıştır.

Eşkiya filminin gişe başarısı 1980’li yıllardan itibaren üretim ve seyirci sayısı bakımından büyük çöküş yaşayan Türk sinemasının kaderini değiştiren bir dönüm noktasıdır. 31 hafta gösterimde kalarak 2.426.570 kişi tarafından izlenmiş ve sinema mevsiminin gişede en başarılı on film listesinin başına yerleşmiştir.

Sanat filmi, sinemamız için görece yeni bir kavramdır. Yılmaz Güney politik sinemanın dünya çapında kabul görmüş, gelmiş geçmiş en iyi yönetmenleri arasında sayılır. 1980’lerde “sanat sineması” için giderek daha elverişli bir ortam oluşmaya başlamıştır. Kültür bakanlığı yardımı, Eurimages desteği, çeşitli sponsorluklar ve kolay erişilebilir yeni sinema teknolojileri sayesinde son dönemde artan sayıda genç sinemacı sektöre katılmıştır. Yerli sinema, ülke içindeki bu güçlü konumuna karşılık, dış pazar potansiyelinin sınırlı ve ortakyapım sayının az olması nedeniyle uluslararası ilişkilerinde yetersiz kalmıştır.

Deli Yürek: Bumerang, Asmalı Konak ve 335 bin kişi tarafından izlenen Hababam Sınıfı Askerde adlı yerli yapımlar Almaya'da salon başına en çok kazanan filmler olmuştur. Bu başarı, Türkiye’de film endüstrisinin ayakta kalabilmesine ve var olan canlı ortamın sürmesine de katkıda bulunmuştur.

Akın’ın Berlin Film Festivali’nde “en iyi film” ödülüne değer görülen Duvara Karşı (Gegen die Wand, 2004) adlı filmi kendisine dünya ölçeğinde ün kazandırmıştır. Filmlerinde mekân olarak hem Almanya’yı hem de Türkiye’yi kullanan Fatih Akın’ın sineması, Hollywood, Avrupa, Uzak Doğu ve Yeşilçam filmlerinden esinler taşımakta, Batı ve Türk popüler müziklerinden yararlanmakta, etnik kimlik ve çokkültürlülük gibi temalara değinmekte, güldürü ve melodram gibi türleri bir araya getirmekte ve belki de bu nedenlerle geniş bir ilgiyle karşılanmaktadır.

Göçmenlerle ilgili basmakalıp yaklaşımları reddeden filmler kimlik olgusuna ilişkin tartışmaları gündeme getirmişlerdir. Filmleri dünyanın birçok yerinde ilgiyle karşılanan Fatih Akın bu sinemanın önde gelen yaratıcılarından biri sayılmaktadır.

Öykülemede klasik anlatının kurallarına uyulabildiği gibi olay örgüsüne sıkı sıkıya bağlı olmayan yapılar kurmak da mümkündür. Klasik bir anlatının temel öğeleri,
• karakter,
• çatışma,
• olay örgüsüdür.
Klasik anlatının bu temel öğeleri bir sinema filmi içinde; dramatik yapıyı oluşturur.

Klasik anlatılarda olay örgüsünün biçimi çok belirleyicidir. Olaylar doğrusal biçimde birbirlerine eklenmişlerdir. Olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkileri belirgin ve güçlüdür. Başka bir deyişle, olaylar birbirlerine neden-sonuç ilişkileriyle bağlanırlar. Karakterlerin hayatındaki düzeni bozan bir şeyler olur. Bundan sonra olup bitenler düzeni yeniden oluşturmak içindir. Her şey önceki olaylar nedeniyle ortaya çıkar. Olaylar arasındaki bağlantılar açıktır, kolay anlaşılır.

Film, ilk başta tahmin ettiği ya da arzu ettiği gibi bitse de seyircinin sona varana dek filmi izlemesini, izlerken merak duygusunun kışkırtılmasıyla zevk almasını sağlayacak yöntemler gerekir. Bu yöntemlerden biri olan geciktirim (suspense), beklenen sona varışın ertelenmesi, olayların nasıl ilerleyeceğine ilişkin belirsizlik yaratılması anlamına
gelir.

Toplumsal boyut: Karakterin ailesi, eğitim düzeyi, ekonomik durumu, mesleki
hayatı, yaşadığı ev, inançları, politik görüşü, dünyaya bakışı onun toplumsal
boyutunu oluşturan özelliklerden bazılarıdır.

Anlatıda zamanın kurgulanmasının yolları şöyle sıralanabilir:

Olay örüntüsünde tahmin edilebilirliğin azaltılması bu yollar arasında yer almamaktadır.

Modern anlatılarda;
• Olay örgüsü doğrusal değildir.
• Olaylar arasındaki nedensellik ilişkisi zayıftır.
• Anlatı öğelerinin oluşturulma ve sunulma biçimi, karakterlerin, olayların, öykünün tamamlanmamış olduğu izlenimini yaratır.
• Olayların akışıyla ilgisi olmayan başka olaylar, bölümler filmde yer alabilir.
• Karakterlerin geçmişleri, onları güdüleyen şeyler ve amaçları belirsizdir. Seyircinin onlarla özdeşleşmesi güçleşir. “Modern sinemada karakterlere yoğunlaşma psikolojik karakterleştirmeyi içermez. Modern sanat filmlerinin ilgi odağı özel bir karakterin özel bir çevreyle karşılaşmasından ziyade karakterlerin genel insani durumudur.” (Kovacs, 2010:68).
• Çatışmalar açık ve berrak değildir.
• Filmin sonunda çatışmalar çözülmeyebilir.
• Olayların nasıl sonuçlandığı, karakterlere ne olduğu seyircinin yorumuna bırakılabilir.
• Olayların öncesi, nedenleri konusunda seyirciye bilgi verilmez.
• Bir olay anlatılmak yerine yalnızca ima edilir. Bu olayın olduğuna ilişkin bir izlenim ediniriz. Buna eksiltme denir.
• Olaylardan çok kavramlar, düşünceler, tema öne çıkar.
• Seyircinin filmin anlattığı olaylardan çok nasıl anlattığı üzerinde düşünmesi istenir.

1950’li yılların sonlarına gelindiğinde özellikle Avrupa’da yaşayan sanatçıların, sanat ve düşünce ortamının katkılarıyla yeni sinema anlayışları ortaya çıkmaya başladı. Bresson, Antonioni, Bergman, Godard, Pasolini, Resnais, Tarkovski gibi modernist yönetmenler genel olarak klasik anlatının kurallarını ve geleneklerini yıkarak yeni anlatım yöntemleri aradılar. Böylece modern (çağdaş) anlatı olarak adlandırılan farklı biçimler ortaya çıktı.

Michelangelo Antonioni’nin Tutulma filmi modern anlatının özelliklerini taşır. Postmodern anlatıların bu özelliklerini; Tarsem Singh’ın Düşüş (The Fall, 2006), Jean-Pierre Jeunet’ın Amelie (Le Fabuleux Destin d’Amélie Poulain, 2001), Karel Reizs’ın filmi Fransız Teğmenin Kadını (1980), Spike Jonze’un yönettiği Tersyüz (2002) filmlerinde görmek mümkündür.

Postmodern anlatıda karşılaştığımız başlıca anlatısal yöntemleri şöyle sıralayabiliriz:
• Öz-düşünümsellik: Filmin, anlatma eylemini, sinema tarihine ve tekniğine özgü öğeleri sergilemesi ve açığa vurmasıdır. Klasik anlatılarda ise anlatım, yani öyküleme seyirciden gizlenir.
• Metinlerarasılık: Bir filmde başka bir filme, sanat eserine, popüler kültüre ve medya ürünlerine gönderme yapılması.
• Alıntılar yapma: Diğer anlatı tarzlarından, filmlerden ya da sanat eserlerinden alıntılar yapmak. O metinlerdeki kalıpları, anlatımları, biçemleri kopyalamak.
• Kolaj: Birbirinden farklı biçemleri, tür kalıplarını bir arada kullanmaktır.
• Parodi: Ciddi bir eserin, belli bir öykü kalıbının, türün komikleştirilerek taklit edilmesidir.
• Eklektizm: İşe yarayabilecek yöntemleri ve öğeleri aralarındaki düşünsel, biçemsel, tarihsel ya da coğrafi farklılıkları önemsemeden bir araya getirmek.

İşe yarayabilecek yöntemleri ve öğeleri aralarındaki düşünsel, biçemsel, tarihsel ya da coğrafi farklılıkları önemsemeden bir araya getirmek eklektizm olarak adlandırılır.