FİLM VE VİDEO KÜLTÜRÜ

Her şey bir öykü olabilir. Bir insanın hayatı bir öyküdür, bir aşk bir öyküdür, hatta sabah uyanıp okula ya da işe gidişimiz bile bir öyküdür. Ama bunları bir başkasına anlatmaya başladığımızda yaptığımız şey öykülemedir. İşte bu çabamız sonucunda bir anlatı ortaya çıkar. Başlayıp biten, içinde karakterleri, olayları, çatışmaları olan, belli araçlar kullanılarak anlatılmış öykülere anlatı denir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Klasik bir anlatının temel öğeleri, • karakter, • çatışma, • olay örgüsüdür. Modern anlatılar, olaylardan çok düşünceleri, kavramları, karakterleri öne çıkarır. Olayların neden-sonuç ilişkisinin zayıf oluşu, açık uçlu sonlar, karakterlerle özdeşleşmemizi zorlaştıran eksiltmeler modern anlatılarda sıkça görülebilir. Modern anlatılar, klasik anlatıların kurallarını kırarak, katı yapıları gevşeterek yeni öyküleme biçimleri denerler. Ne anlatıldığından çok nasıl anlatıldığı önem kazanır.Postmodern anlatılar ise farklı türlere ait öğelerin bir arada kullanılabildiği, daha önce yapılmış filmlerden alıntıların, taklitlerin yapılabildiği, modern anlatıların ciddiliği yerine sinema sanatının oyuncu, taklitçi doğasını öne çıkaran filmlerdir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Seyirci film boyunca olayların gelişimine, karakterlerin başına gelecek olaylara, öykünün nasıl biteceğine ilişkin tahminlerde bulunur. Film, ilk başta tahmin ettiği ya da arzu ettiği gibi bitse de seyircinin sona varana dek filmi izlemesini, izlerken merak duygusunun kışkırtılmasıyla zevk almasını sağlayacak yöntemler gerekir. Bu yöntemlerden biri olan geciktirim (suspense), beklenen sona varışın ertelenmesi, olayların nasıl ilerleyeceğine ilişkin belirsizlik yaratılması anlamına gelir.

Klasik anlatılarda olaylar başlangıç, gelişme ve sonuç yapısı sergilerler. Başlangıçta öykünün sorunu, ana çatışma sergilenir. Gelişme bölümünde olaylar yoğunlaşır, çatışma güçlenir. Seyircinin tahminlerini boşa çıkaran, erteleyen ya da yanıltan olaylar geciktirim ve sürprizleri ortaya çıkarır. Geciktirim, beklenen sona varışı erteleyen olaylarla, sürpriz ise, olaylarda ters dönüşlerle seyircinin yeni tahminler yapmasını ve filmin sonunu merak etmesini sağlayan tekniklerdir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Filmin öyküsü içinde karakterin eylemleri onu güdüleyen şeyi, davranışlarının ardındaki gerçek ve gizli nedeni anlamamızı sağlar. Senaryo yazarları karakterleri yaratırken onları güdüleyen şeyi düşünmek zorundadırlar. Gerçek hayattaki gibi, her karakterin, özellikle de protagonist ve antagonistin güdülerini bilmek nasıl davranacaklarını belirlemede kolaylık sağlar. Doğru cevap D şıkkıdır.

Temel çatışmalar kahramanın mücadelesinin nedenidir. Filmin sonunda bu çatışma çözülür. Çatışma, karakterden doğar. Karakterler de kendilerini bu çatışmaların içinde ortaya koyar. Filmin öyküsünün sonunu tahmin etsek ya da bilsek bile çatışmadan kaynaklanan mücadeleyi seyretmek hoşumuza gider. Bizi ilgilendiren o çatışmayı çözüme ulaştıracak mücadeledir. Bu mücadeleye tanık olmayı severiz. Çatışmalar farklı türlerde olabilir: iç ve dış. Her iki taraf da, yani hem protagonist hem de antagonist, isteklerine ulaşmak konusunda kararlı, dayanıklı ve istekli olmalıdır ki çatışma sürsün. Doğru cevap A şıkkıdır.

• Olay örgüsü doğrusal değildir.

• Çatışmalar açık ve berrak değildir.

• Filmin sonunda çatışmalar çözülmeyebilir.

• Olayların nasıl sonuçlandığı, karakterlere ne olduğu seyircinin yorumuna bırakılabilir.

• Olayların öncesi, nedenleri konusunda seyirciye bilgi verilmez.

• Bir olay anlatılmak yerine yalnızca ima edilir. Bu olayın olduğuna ilişkin bir izlenim ediniriz. Buna eksiltme denir.

• Olaylardan çok kavramlar, düşünceler, tema öne çıkar.

Doğru eşleşme D şıkkıdır.

Postmodernizmin sinemadaki yansımaları 1980’lerde görülmeye başlanmıştır. Modern anlatılar klasik anlatı geleneklerinden uzaklaşmış, ana akım sinemanın uzlaşımlarını tekrarlamayan biçimsel ve tematik arayışlara girmişti. Doğru cevap C şıkkıdır.

Öz-düşünümsellik: Filmin, anlatma eylemini, sinema tarihine ve tekniğine özgü öğeleri sergilemesi ve açığa vurmasıdır. Klasik anlatılarda ise anlatım, yani öyküleme seyirciden gizlenir.

• Metinlerarasılık: Bir filmde başka bir filme, sanat eserine, popüler kültüre ve medya ürünlerine gönderme yapılması.

Kolaj: Birbirinden farklı biçemleri, tür kalıplarını bir arada kullanmaktır.

• Parodi: Ciddi bir eserin, belli bir öykü kalıbının, türün komikleştirilerek taklit edilmesidir.

• Eklektizm: İşe yarayabilecek yöntemleri ve öğeleri aralarındaki düşünsel, biçemsel, tarihsel ya da coğrafi farklılıkları önemsemeden bir araya getirmek.

Öykülemede klasik anlatının kurallarına uyulabildiği gibi olay örgüsüne sıkı sıkıya bağlı olmayan yapılar kurmak da mümkündür. Klasik bir anlatının temel öğeleri,
• karakter,
• çatışma,
• olay örgüsüdür.
Klasik anlatının bu temel öğeleri bir sinema filmi içinde; dramatik yapıyı oluşturur.

Klasik anlatılarda olay örgüsünün biçimi çok belirleyicidir. Olaylar doğrusal biçimde birbirlerine eklenmişlerdir. Olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkileri belirgin ve güçlüdür. Başka bir deyişle, olaylar birbirlerine neden-sonuç ilişkileriyle bağlanırlar. Karakterlerin hayatındaki düzeni bozan bir şeyler olur. Bundan sonra olup bitenler düzeni yeniden oluşturmak içindir. Her şey önceki olaylar nedeniyle ortaya çıkar. Olaylar arasındaki bağlantılar açıktır, kolay anlaşılır.

Film, ilk başta tahmin ettiği ya da arzu ettiği gibi bitse de seyircinin sona varana dek filmi izlemesini, izlerken merak duygusunun kışkırtılmasıyla zevk almasını sağlayacak yöntemler gerekir. Bu yöntemlerden biri olan geciktirim (suspense), beklenen sona varışın ertelenmesi, olayların nasıl ilerleyeceğine ilişkin belirsizlik yaratılması anlamına
gelir.

Toplumsal boyut: Karakterin ailesi, eğitim düzeyi, ekonomik durumu, mesleki
hayatı, yaşadığı ev, inançları, politik görüşü, dünyaya bakışı onun toplumsal
boyutunu oluşturan özelliklerden bazılarıdır.

Anlatıda zamanın kurgulanmasının yolları şöyle sıralanabilir:

Olay örüntüsünde tahmin edilebilirliğin azaltılması bu yollar arasında yer almamaktadır.

Modern anlatılarda;
• Olay örgüsü doğrusal değildir.
• Olaylar arasındaki nedensellik ilişkisi zayıftır.
• Anlatı öğelerinin oluşturulma ve sunulma biçimi, karakterlerin, olayların, öykünün tamamlanmamış olduğu izlenimini yaratır.
• Olayların akışıyla ilgisi olmayan başka olaylar, bölümler filmde yer alabilir.
• Karakterlerin geçmişleri, onları güdüleyen şeyler ve amaçları belirsizdir. Seyircinin onlarla özdeşleşmesi güçleşir. “Modern sinemada karakterlere yoğunlaşma psikolojik karakterleştirmeyi içermez. Modern sanat filmlerinin ilgi odağı özel bir karakterin özel bir çevreyle karşılaşmasından ziyade karakterlerin genel insani durumudur.” (Kovacs, 2010:68).
• Çatışmalar açık ve berrak değildir.
• Filmin sonunda çatışmalar çözülmeyebilir.
• Olayların nasıl sonuçlandığı, karakterlere ne olduğu seyircinin yorumuna bırakılabilir.
• Olayların öncesi, nedenleri konusunda seyirciye bilgi verilmez.
• Bir olay anlatılmak yerine yalnızca ima edilir. Bu olayın olduğuna ilişkin bir izlenim ediniriz. Buna eksiltme denir.
• Olaylardan çok kavramlar, düşünceler, tema öne çıkar.
• Seyircinin filmin anlattığı olaylardan çok nasıl anlattığı üzerinde düşünmesi istenir.

1950’li yılların sonlarına gelindiğinde özellikle Avrupa’da yaşayan sanatçıların, sanat ve düşünce ortamının katkılarıyla yeni sinema anlayışları ortaya çıkmaya başladı. Bresson, Antonioni, Bergman, Godard, Pasolini, Resnais, Tarkovski gibi modernist yönetmenler genel olarak klasik anlatının kurallarını ve geleneklerini yıkarak yeni anlatım yöntemleri aradılar. Böylece modern (çağdaş) anlatı olarak adlandırılan farklı biçimler ortaya çıktı.

Michelangelo Antonioni’nin Tutulma filmi modern anlatının özelliklerini taşır. Postmodern anlatıların bu özelliklerini; Tarsem Singh’ın Düşüş (The Fall, 2006), Jean-Pierre Jeunet’ın Amelie (Le Fabuleux Destin d’Amélie Poulain, 2001), Karel Reizs’ın filmi Fransız Teğmenin Kadını (1980), Spike Jonze’un yönettiği Tersyüz (2002) filmlerinde görmek mümkündür.

Postmodern anlatıda karşılaştığımız başlıca anlatısal yöntemleri şöyle sıralayabiliriz:
• Öz-düşünümsellik: Filmin, anlatma eylemini, sinema tarihine ve tekniğine özgü öğeleri sergilemesi ve açığa vurmasıdır. Klasik anlatılarda ise anlatım, yani öyküleme seyirciden gizlenir.
• Metinlerarasılık: Bir filmde başka bir filme, sanat eserine, popüler kültüre ve medya ürünlerine gönderme yapılması.
• Alıntılar yapma: Diğer anlatı tarzlarından, filmlerden ya da sanat eserlerinden alıntılar yapmak. O metinlerdeki kalıpları, anlatımları, biçemleri kopyalamak.
• Kolaj: Birbirinden farklı biçemleri, tür kalıplarını bir arada kullanmaktır.
• Parodi: Ciddi bir eserin, belli bir öykü kalıbının, türün komikleştirilerek taklit edilmesidir.
• Eklektizm: İşe yarayabilecek yöntemleri ve öğeleri aralarındaki düşünsel, biçemsel, tarihsel ya da coğrafi farklılıkları önemsemeden bir araya getirmek.

İşe yarayabilecek yöntemleri ve öğeleri aralarındaki düşünsel, biçemsel, tarihsel ya da coğrafi farklılıkları önemsemeden bir araya getirmek eklektizm olarak adlandırılır.

Film yapımında öyküleme sonrası anlatı ortaya çıkar.