Fotoğrafın Yaygınlaşması

18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren güçlü bir şekilde etkisini gösteren, insanlık tarihinin en büyük toplumsal dönüşümlerinden birisi olarak değerlendirilen Sanayi Devrimi, makinelerin ve kitlesel seri üretimin egemen olduğu yeni bir dünya düzenini zorunlu kılmıştır. Bu dönemin görsel dünyası ise makineleşme kültürünün doğal bir sonucu olarak fotoğraf makinesi tarafından inşa edilmiştir ve 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren mekanik bir araçla (fotoğraf makinesi) ve çeşitli yöntemlerle (helyografi, dagerotip, kalotip, vb.) ışığa duyarlılaştırılmış bir yüzey üzerinde oluşturulan tüm görüntülere “fotoğraf ” adı verilmiştir. Diğer tüm görsel iletişim araçlarından farklı bir niteliğe sahip olan fotoğraf, zamanla geleneksel resmetme tekniklerinin yerini alarak modern çağın ideal bir aracı
hâline gelmiştir. Çizime ilişkin bir el becerisine gereksinim duymayan, mekanik olarak çoğaltılabilen ve görünür gerçekliğin en ufak ayrıntılarına varıncaya dek kopyalanabilmesini sağlayan bu mucizevî buluş, kısa sürede yaygınlaşarak toplumsal yaşamın merkezi unsurlarından birisine dönüşmüştür.

Çizime ilişkin bir el becerisine ihtiyaç duyulmaksızın, görüntülerin en ufak ayrıntılarına varıncaya dek, mekanik bir araçla kopyalanabilmesini sağlayan yöntemin temel ilkeleri, 19. yüzyılın ikinci yarısına gelmeden belirlenmiştir. Birçok kişi tarafından farklı yöntemlerle oluşturulan bu görüntüler ise “fotoğraf” olarak adlandırılmıştır. Tüm bu görüntülerin ortak noktası, duyarlı bir yüzey üzerine ışık yansıtılmasıyla mekanik bir şekilde oluşmuş, görünür gerçekliğin kopyaları olmalarıdır.

Fakat insanlık asıl değişimi, Niépce’in yardımıyla fakat farklı bir yöntem üzerine 1826’da araştırmalarına başlayan, teatral doğa manzaraları sanatçısı, Paris Diaroma’sının yöneticisi Louis-Jacques-Mandé Daguerre’in geliştirdiği ve son biçimini 1837’de alan yönteminin üretim sırları, 19 Ağustos 1839 yılında Fransız devleti tarafından insanlığa armağan edildiği zaman yaşamıştır.

Portre: Bir kişinin yüzünün onun kimliğini gösterecek şekilde resim, fotoğraf vb. yöntemlerle yapılmış tasviridir.

Ama dagerotip, en hızlı ve kalıcı başarısını doğu sahilinde açılan ilk ticari atölyeleriyle Amerika Birleşik Devletleri’nde göstermiştir.

Otoportre: Bir kişinin kendi portresini oluşturması.

Kendisine yeterli desteğin verilmediğini ve insanların Daguerre’in yöntemini onunkine tercih etmiş olduklarını düşünen Bayard, bu endişelerini tarihin ilk mizansene dayalı otoportresi olan olarak bilinen “Boğulmuş Bir Adam Olarak Otoportresi”ne (Le Noyé) dönüştürmüştür.

Botaniğe tutkun bir bilim insanı olarak 1834-35 yıllarında bitkilerin “fotojenik desen”lerini çıkarttığı çalışmalarıyla bilim dünyasına giriş yapan Talbot, 1840 yılının Ekim ayında karısının portrelerini
çektiği ve 1841 yılının başlarında birçok patentle korumaya aldığı Kalotip yöntemini kamuoyuna duyurmuştur.

Hemen hemen tüm fotoğraf tarihinin üzerine kurulu olduğu negatif-pozitif ilkesini somutlaştıran bu yöntem, fotoğrafçılığı çoğul baskı devrine sokmuştur. Çekim yapıldıktan sonra banyo edilerek gizli görüntü olmaktan çıkarılan negatif bir görüntüden, artık birçok pozitif görüntü elde edilebilmektedir. Üstelik negatifin pozladıktan sonra saklanabilme ve daha sonra basılabilme avantajı vardır. Talbot’un yönteminin bu özelliği, dagerotip’in varsayılan avantajlarına meydan okumuştur.
Biraz bulanık, ara tonları zayıf, kontrast, çizgilerden çok kütlelerden oluşan görüntüler veren kendi yönteminin dagerotip görüntülerinin biçimsel mükemmelliğine sahip olmadığını itiraf eden Talbot, yine de İngiliz metodunun görüntüleri kopyalamak için daha iyi bir yöntem olduğu konusunda ısrar etmiştir. Fakat dagerotipi büyük bir merak, hayranlık ve korkuyla izleyen dünya, Talbot’un büyük başarısını ancak birkaç yıl sonra fark edebilmiştir. Kâğıt negatierin soluk pozitieri, bir süre bakır levhaların keskin görünüşlerinin gölgesinde kalmıştır. Ama Niepce ve Bayard’ın yapamadığını Talbot başarmış, onun sonsuz sayıda çoğaltılabilen pozitif kopyaları (Kalotip), biricik olan bakır levhaların dagerotip hükümdarlığına son vermiştir.

Talbot’un Kalotip yöntemi en parlak gelişimini, kullanım haklarının serbest olduğu İskoçya’da, tarih ressamı olan David Octavius Hill ile Edinburgh’da bir portre atölyesi sahibi olan Robert Adamson’ın gerçekleştirdiği ortak çalışmalarda göstermiştir.

Carte-de-visite: Üzerinde fotoğrafın da yer aldığı bir tür kimlik kartı. Fransızca, kartvizit anlamına gelen Carte-De-Visite sözcüklerinin ilk harflerinden oluşan CDV olarak da bilinir.

1854 yılında patentini André Adolphe Eugène Disdéri’nin (1819-1889) almış olduğu ve günümüzde kullanılan kartvizitlerin ilk örneği olarak kabul edilen “Carte-de-visite” adındaki yeni bir fotoğraf yöntemi, portre piyasasında devrim yaratmıştır.

Zaman zaman “portre-kart” ya da “şüphesiz kartlar” olarak da anılan bu yöntem ile, aynı duyarkat (kolodyumlu negatif plaka) üzerinde -fotoğraf makinesinin üzerinde bulunan objektif sayısı kadar- dört, altı veya daha fazla çekim birden yapılabilmektedir. Küçük ebatlarda sonuçlar veren bu çekimler (3,75X5,25 cm, 5,7X9 cm, vb.), arka yüzeyinde modelin adının ve adresinin bulunduğu biraz daha büyük boyutlardaki (6,5X11,5 cm, 6,3X10,2 cm, vb.) kartlar üzerine yapıştırılmıştır. Fotoğraarın boyutları küçüldüğü için, maliyetleri ve dolayısıyla da fiyatları düşmüştür. Ayrıca fotoğrafçıların satışları ve kâr oranları yükselmiştir. Böylelikle fotoğraf çok daha büyük bir alıcı kitlesiyle buluşmuştur.

Mozaik Kart: Kesilmiş portre fotoğraflarının karışık ve keyfi bir düzenleme içerisinde bir yüzeye yapıştırılıp yeniden fotoğraflanarak tek bir görüntü hâline getirilmesidir.

İlk fotoğraflarından başlayarak çekimlerinde belirleyici bir unsur olan titizlikle üzerinde durduğu aydınlatma yönteminin (stüdyolarda yapay ışığa yüzyılın sonuna gelinceye kadar nadiren başvurulmuştur) yanısıra, Nadar’ın modelini birinci plana alan tavrı, onun portrelerinin en önemli özelliğini oluşturmuştur. Üslubundaki sadelikle beraber modelinin duruşuna, fakat özellikle de yüz
ifadelerine fazlasıyla önem vermesi, portresini çekmete olduğu kişinin kendi kimliğini fotoğrafında daha baskın bir şekilde yansıtabilmesini sağlamıştır. Böylelikle kişinin karakteristik özelliklerini çok daha görünür kılmıştır. Nadar’ın fotoğraf tarihinin erken dönemlerinde gerçekleştirmiş olduğu bu özgün yaklaşımı, çağının en önemli şahsiyetlerinin de konu alındığı, yüzlerce portreyi içeren koleksiyonunda kolaylıkla görülebilmektedir.

Nadar aynı zamanda, 1858’de havadan yeryüzünü, Paris kanalizasyon şebekesini ve 1861’de de yapay ışığı kullanarak Paris’in altında bulunan oda mezarlarını fotoğraflayan ilk kişi olmuştur

Fotoğrafın doğanın bir aynası olarak görülmesi bilimsel uygulamanın ideallerinde yankısını bulmuştur. Bilim ve tıp ile beraber objektif doğruluğu elinde tutma iddiasını paylaşan fotoğrafın, “son derece inandırıcı ve doğrudan” bir kanıt olarak sosyoloji, antropoloji, psikoloji, kriminoloji, arkeoloji, astronomi, anatomi ve biyoloji gibi farklı bilimsel projelerin konularını benimseyip, onları temsil etmeye girişmesi oldukça normal karşılanmıştır. Fotoğraf askerî ve polisiye alanlarda da sıklıkla kullanılmıştır. Cilt hastalıkları, savaş yaraları ve cerrahi müdahalelerin yanı sıra güneş tutulmaları da belgelenmeye başlanmıştır.

Fakat diğer yandan Alphonse Bertillon (1853-1914) gibi bazı kişiler bu duruma farklı açılardan yaklaşmışlardır. Bertillon görevli olarak çalıştığı karakolda, suçluların kimlik tespitlerini yapmak amacıyla onların yüz ölçümlerini almış ve bunlar üzerine belli bir standart geliştirmiştir. 1880’lerde Bertillon’un geliştirmiş olduğu bu (antropometrik) sistemle birlikte, sanık fotoğraarının çekilmesi standart bir ilke hâline gelmiştir.

1865 yılında Alexander Gardner (1821-1882) adında İskoçyalı bir fotoğrafçı suçlu portrelerine bambaşka bir anlam kazandırmıştır. Amacı, ne suçlu olan kişilerin yüzlerini ortak bir noktada buluşturmaya yönelik bir sınıandırmada bulunmak, ne de bu suçluya ilişkin bir kimlik belirleme dosyası oluşturmaktır. Gardner, Bayard’ın kendisinden yirmibeş yıl önce yaptığı gibi de ölüme ilişkin muzip bir sahne sergilememiş, aksine onu katı gerçeklik içerisine sürükleyerek, insanlığın “gerçek” bir drama tanıklık etmesini sağlamıştır.

George Eastman (1854-1932) bu sorunu fark etmiştir. Böylece 1880’li yıllarda başladığı üretimlerinde önce kâğıt, daha sonra da modern fotoğrafçılığın başlangıcına işaret eden selüloid tabanlı rulo filmi geliştirmiştir.