GELENEKSEL ENERJİ KAYNAKLARI

Ham petrol temelde farklı oranlarında hidrojen ve oksijen içeren hidrokarbonlardan oluşan bir sıvı karışımıdır. Bunun yanında az miktarda kükürt, oksijen ve azot içeren organik bileşikler ve vanadyum, nikel, demir ve bakır gibi metallerde içerebilir. Bu durumda doğru cevap D seçeneğidir.

Alkilleşme süreci rafinerilerde hafif olefin ve izobütanın çok daha değerli benzin bileşiklerine dönüştürülmesinde kullanılan önemli bir süreçtir. Hafif olefinler katalitik parçalayıcılarda üretilirler. Alkilasyon izoparafin (genellikle izobütan) ve bir olefinin (propilen, bütilen) katalizör varlığında çok kontrollü sıcaklık ve basınç altında yüksek oktanlı alkilat üretim sürecidir. Sonuçta oktan sayısı yüksek benzin elde edilmektedir. Bu benzine alkilat benzini adı verilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ham petrolün işlenmesi sonucu ortaya çıkan ürünlerden etilen gaz; nafta, kerosen ve yağlama yağları ise sıvı ürünlerdir. Petrol koku ise katı üründür. Doğru cevap D seçeneğidir.

Rafinerilerin teknik derecelendirilmesinde kullanılan bir gösterge olan Nelson Kompleksite Endeksi’ne göre İzmit 7,78, İzmir 7,66, Kırıkkale 6,32, Batman ise 1,83 düzeyinde sıralanır. Bu durumda doğru cevap A seçeneğidir.

Akışkanların akıcılıkları ya da bir diğer deyişle akmaya karşı gösterdikleri direnç viskozite olarak tanımlanır.

Ham petrol bünyesinde bulunan kaynama noktası düşük olan uçucu hidrokarbon bileşikler normal koşullarda dahi kolayca buharlaşabilmektedir. Ham petrolün ve petrol ürünlerinin depolanması sırasında buharlaşma nedeniyle kayıplar meydana gelir. Bu kayıplar hem rafinerideki kütle denkliği hem de çevrenin korunması açısından önemlidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Damıtma sıvı karışımlarda, karmaşık, değişken birleşimleri oluşturan ögeleri, özellikleri belirli ürünlere ayırmak olarak tanımlanmaktadır. Damıtma sıvı karışımlarından saf sıvıların elde edilmesi amacıyla kullanılan bir süreçtir ve ayırma işlemi sıvıların farklı kaynama noktalarına sahip olması esasına dayanır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Atmosferik damıtma kolonunun üst kısmından gaz ürünler alınır. Bu bölümde sıcaklık 29°C civarındadır ve ürünler bütan ve hafif ürünlerin karışımıdır. Bu bölümden alınan kısımdan benzin elde edildiğinden, ham benzin olarak da adlandırılır. Orta bölümden ise gaz yağı, jet yakıtı, hafif dizel ve ağır dizel üretilecek kısım elde edilir. Doğru cevap E seçeceğidir.

Hidrojenleme süreçleri olefinlerin doyurulması, kükürtlü, azotlu bileşiklerin, koku, renk ve yapışkan özellikli yapıların giderilmesi için kullanılır. Bu amaçla besleme akımı hidrojen ile karıştırılarak ısıtılır ve katalitik reaktöre beslenir. Reaktörden çıkan ürün soğutularak hidrojen, safsızlıklar ve yüksek kaliteli ürün ayrılır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ham petrolünün kalitesi düşük ve kükürt içeriği yüksek olduğunda geleneksel distilasyon süreçlerinden elde edilen ürünlerin verimi de düşük olmaktadır. Bu nedenle ham petrolün varili başına daha fazla miktarda ürün elde etmeyi sağlayacak yeni süreçlere ihtiyaç duyulmuştur. Vakum distilasyonu bileşenlerin uçuculuklarına göre ayırma sağlayan verimli bir süreçtir. Bileşiklerin düşük basınç altında (vakum) kaynama sıcaklıklarının düşürülebileceği bilinmektedir. Böylece daha düşük sıcaklıklarda ağır hidrokarbonların parçalanması veya bozunması gerçekleşmeden ürün elde etmek mümkün olmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

GİRİŞ
Ham petrolün arıtılması hayatımızda önemli bir rol oynar. Çoğu ulaşım araçları, benzin,
dizel ve jet yakıtı gibi ham petrolün rafine edilmesi ile elde edilen ürünleri kullanır. Yirminci yüzyılın başlarından itibaren petrol, uzun yıllar enerji ve kimyasal ham madde kaynağı
olarak kullanılan kömürün yerini almaya başlamıştır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Edwin L. Drake petrolün de tuz arama yöntemiyle yeraltından çıkarabileceğini düşünerek
ham petrolü yeraltından çıkartan ilk kişidir.

Doğru cevap B şıkkıdır.

• Rafineri Yakıt gazı, metan (CH4), etan (C2H6), hafif hidrokarbonlar, hidrojen içeren bir gaz karışımı olup az miktarlarda CO ve H2S da içerebilir. Rafineri gaz sisteminde üretilir ve bileşimi rafineri işlemlerine bağlı olarak değişebilir. Rafinerilerde buhar elde etmek veya ısıtma amaçlı kazan ve fırınlarda yakıt olarak kullanılır.
• Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) (liquified petroleum gas), ham petrolün rafinerilerde arıtılması sırasında ya da doğal gazın ayrıştırılması ile elde edilir. Taşınım sırasında kolaylık sağlaması için, bu gazlar basınç altında sıvılaştırılır. Sıvılaştırılmış petrol gazı, etan, etilen, propan, propilen, butan, bütilen, izobutan karışımıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Alfa metil naftalin ise düşük tutuşma kalitesine sahiptir ve bu nedenle
setan sayısı 0 kabul edilir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Batman Rafinerisi ülkemizde ilk kurulan rafineridir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 1955 yılında kurulmuştur. Bu rafineride genel olarak Batman petrolleri işlenmektedir. Ülkemizin en düşük kapasiteli petrol işleme tesisidir. Daha sonra 1960 yılında kurulan İstanbul Petrol Rafinerisi AŞ (İPRAŞ) tarafından, Marmara bölgesinde İzmit Körfezi’nin Tütünçiftlik bölgesinde İzmit rafinerisi yaptırılmış, 1961 yılında 1,0 milyon ton/yıl olan ham petrol işleme kapasitesi 1982 yılında 11,5 milyon ton/yıl olmuştur. İzmir rafinerisi Türkiye’nin giderek artan petrol ürünleri ihtiyacının karşılanabilmesi amacıyla, Ege bölgesinde 1972 yılında kurulmuştur. Kırıkkale rafinerisi 1986 yılında ülkemizin Orta Anadolu bölgesinde işletmeye alınmıştır.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Ham Petrol Rafinasyonu İşlem Basamakları

Ham petrol -> Depolama -> Ön Isıtma -> Tuz Giderme -> Ön Isıtma -> Ham Petrol Pamıtma -> Rafineri Süreçleri

Rafinerinin hafif ve uçucu ürünleri atmosferik damıtma kolonunun üst kısmından alınan
fraksiyonun dört ünitede ayrıştırılması ile elde edilir. Bunlar
• Bütan ayırıcı
• Propan ayırıcı
• Etan ayırıcı ve
• Nafta parçalayıcıdır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Reforming süreci temelde üç bölümde incelenebilir. İlk bölümde ısıtılan gaz reaksiyonların gerçekleştiği katalizör üzerine gönderilir. İkinci kısım ise reaktörden çıkan gaz ve sıvının ayrıldığı bölümdür. Buradan alınan gaz sıkıştırılarak ilk kısma geri gönderilir. Üçüncü kısımda ise ayılan sıvının istenen buhar basıncında tutulması sağlanır. Süreçte ürün isteğine bağlı olarak değişiklikler yapılabilir ancak bu değişiklikler genellikle kullanılan katalizörün değiştirilmesi ile gerçekleştirilir.

Doğru  cevap B şıkkıdır.

Ürünler                                                 Özellikleri                                               Verim 

Kuru gaz +H2S                                  H2S giderilmelidir                                         3-5
(C1+C2+C3+H2)
                                                   
LPG                               Petrokimyasal ham madde olarak kullanılabilir.                   8-20
Benzin                          Temel üründür ve oktan sayısı oldukça yüksektir.                35-60
Hafif yağ                    Aromatik bileşiklerce zengindir, kükürt içeriği
                                                           yüksektir.                                                 12-20
Ağır yağ+çamur                Aromatik bileşiklerce oldukça zengindir.                          10-15
Kok                                            Rejeneratörde kullanılır.                                        3-5

Doğru cevap C şıkkıdır.

2010 yılında gerçekleşen petrol tüketiminin %57’sinin ulaşım sektöründen kaynaklandığı belirtilmekte, ulaşım sektörünün petrol talebi içerisindeki payının 2035 yılında da %60 düzeyinde olacağı öngörülmektedir.

Doğru cevap A şıkkıdır.