GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 1

Bazen de koruyucu aile tutumları, zihinsel yetersizliği olan bireylerin bazı becerileri öğrenmelerini
engellemektedir. Özellikle küçük yaşlarda başta anneler olmak üzere, bireylerin bakımlarından sorumlu kişiler tarafından sunulan bakım hizmetleri, aile
üyelerine çok zor gelmemekte, tam tersine anneler
çocuklarının bakımları ile ilgilenmekten memnun
olmaktadırlar. Ancak zihinsel yetersizliğin eşlik ettiği durumlarda anneler, çocuklarına karşı daha
fazla koruyucu bir tutum içinde olabilmektedirler.
Örneğin, çocuğunun ağlamasını ya da herhangi bir
konuda zorlanmasını istemedikleri için, tüm bakım
gereksinimlerini karşılayan aile üyeleri olabilmektedir. Çocuğu büyüdüğü ve aslında yapabileceği
hâlde, kıyafetlerinin annesi tarafından giydirilmesi,
yemeğinin annesi tarafından yedirilmesi gibi durumlar, çocukların öğrenme fırsatlarını engellemektedir.

Bir becerinin nasıl yerine getirileceğini uygulamacının önce kendisinin yaparak öğretim sunduğu bireye göstermesine model ipucu adı verilir.

Sabit Kaşık, yiyeceğin kaşıkla bireyin ağzına
değdirilmesi ve birey ağzını açıp yiyeceği alana
kadar geri çekilmemesidir. Buradan aslında bireyin yiyeceği reddetme davranışı görmezden gelinmektedir. Diğer bir ifadeyle, daha önce bahsettiğimiz nedenlere bağlı olarak, bireyin istediğini elde
etmesine izin verilmemiş olur ve ne olursa olsun
yiyeceğini yiyene kadar beslenme sürecinin devam
edeceğinin ve bunda kararlı olunduğunun anlaşılması amaçlanır.

Okul öncesi dönemde gözlenen özellikler:
• Başkalarının kendisine dokunmasından kaçınmak
• Kendini diğer insanlardan soyutlamak
• Başkalarının mimiklerini taklit etmemek
• Anne-babasının kendisine gülümsemesine
karşılık gülümseme davranışı göstermemek
• Günlük yaşamda konuşarak iletişim kurmamak
• Başkalarının söylediklerini anında ya da gecikmeli olarak papağan konuşması biçiminde tekrarlamak
• Kendisine adıyla seslenildiğinde hiçbir tepki vermemek
• Etrafındakilerin sıklıkla kullandığı bay-bay
yapma ya da öpücük verme gibi jestleri kullanmamak
• Kanat çırpma ya da parmak ucunda koşturma gibi tekrarlı davranışlar sergilemek
• Oyuncaklarla sıra dışı biçimlerde etkileşmek
• Rutinlere aşırı bağlılık göstermek
• Beslenmede aşırı seçici olmak
• Sıklıkla öfke nöbetleri geçirmek
• Bazı seslerden, ışıklardan vb. aşırı rahatsız
olmak

Bir uygulamanın etkililiğinin gösterilebilmesi
için bir başka deyişle, bir uygulamanın hedeflenen
değişikliğe neden olduğunu söyleyebilmek için bu
uygulamanın başka uygulamalara ya da kontrollere kıyasla daha olumlu sonuçlar verdiğini gösteren
deneysel araştırma sonuçlarına gereksinim vardır.
Herhangi bir uygulamayla elde edilen ya da edilmesi olası değişiklikler arasında neden sonuç ilişkisi kurabilmek için bu ilişkinin deneysel olarak
ortaya konması gerekir.
OSB alanında da bir uygulamanın ne düzeyde
bilimsel dayanağa sahip olduğu, o uygulamaya ilişkin yapılan araştırmaların özelliklerine ve sonuçlarına bağlıdır. Bilimsel nitelikli uygulama yeterli bilimsel dayanağa sahip uygulamadır.

deneyimlerinin birçoğunu etraflarında gerçekleşen sosyal olaylardan elde ederler. Yetersizliği olan
çocuklar ise sahip oldukları, gelişimsel özellikleri
nedeniyle günlük yaşam içerisinde etraflarında gerçekleşen olayları öğrenme fırsatına çeviremezler.
Bu nedenle bu tür özellikler gösteren çocukların
bağımsız bir yaşam için gereksinim duydukları birçok beceri ve kavramı kazanabilmeleri için etkili
öğretim programlarının geliştirilmesine gereksinim
duymaktadırlar. OSB’li bireylerde öğretim düzenlenirken ve öğretim yöntemi/sürecine karar verirken sıralanan özellikler akılda tutulmalıdır:
a. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş
olan bireyler normal gelişim gösteren akranlarına kıyasla daha düşük bir hızla öğrenirler.
b. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş
olan bireyler öğrendikleri becerilerin kalıcılığını ve genellenmesini sağlamakta çoğunlukla başarısız olmaktadırlar.
c. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş
olan bireyler ayrı ayrı öğretilen becerileri
birleştirmede sorunları vardır.
OSB olan bireylerde bakım sağlayacak kişiler işlevsel beceri öğretimini hedeflemelidir. Alanyazında OSB olan bireylere etkili öğretim sunma konusunda çok sayıda öğretim stratejisi ve uygulaması
vardır

İpucu Sunma: Genel olarak uygulamacı
yardımı olarak tanımlanan bu stratejiler; ipucu
sunarak OSB’li bireyin beklenilen davranışı sergilemesini sağlaması, ardından sergilenen davranışın bir sonucu olarak onu pekiştirmesini ve
performansa dayalı olarak ipucunu aşamalı biçimde silikleştirmesini içermektedir. İpuçları çeşitlilik gösterebilir. Alan yazında genel olarak beş
temel ipucu biçimden söz edilir: (a) sözel ipucu,
(b) jestsel ipucu, (c) görsel ipucu, (d) model ipucu
ve (e) fiziksel ipucu. OSB’li bireyin gelişim düzeyine ve gereksinimlerine dayalı olarak tek bir
ipucu kullanılacağı gibi birkaç ipucu çeşidi bir
arada sunulabilir. Bu noktada önemli olan bireyin gereksinim düzeyine, öğrenme biçimine ve
tercihlerine dayalı olarak en etkili bireysel ipucunu belirleyebilmektir.

Öz bakım becerileri hem kendi aralarında hem
de kendi içlerinde gelişimsel bir sıra izlerler. Örneğin, çocuklar giyinmeden önce soyunmayı öğrenirler. Kaşık kullanmadan önce elle yemeyi öğrenirler.
Küçük nesneleri tutma kaldırma becerisi elle yeme
becerisi için ön koşuldur. Her bir beceri kendi içinde basamaklandırılarak analiz edilebilir.
Beceri analizi ileri ve tersine zincirleme yoluyla
analiz edilebilir. İleri zincirleme yöntemi ile yaparken
becerinin basamakları yapılış sırasına göre önce yapılan basamaktan sonra yapılan basamağa doğru sıralanır. Tersine zincirleme yoluyla beceri analizi yapılırken ise, becerinin basamakları yapılış sırasına en son
yapılandan en önce yapılan basamağa doğru sıralanır.