GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 8

Otizm spektrum bozuklugunun erken belirtileri: 6 ayı geçtiği hâlde başkalarına gülümsememek. 12 ayı geçtiği hâlde agulamamak, parmakla bir şeyi işaret etmemek ya da ‘bay-bay’ gibi jestleri yapmamak. 16 ayı geçtiği hâlde tek bir sözcük bile söylememek. 24 ayı geçtiği hâlde iki sözcüklük basit cümlecikler kurmamak. Hangi ayda olursa olsun gelişimde gerileme göstermek; örneğin, daha önce söylediği
bazı sözleri söylememeye başlamak.

OSB olan çocuğa sahip anne-babalar en önemli bilgi kaynağı olarak kabul edilirler. Çünkü çocuklarının karmaşık özelliklerini, çocukları üzerinde etkili olan ve olmayan müdahale yöntemlerine ilişkin fikir sahibi olurlar. Çocuğun gelişimini takip eder,
ne kadar geliştiğini, neleri öğrendiğini ya da öğrenemediğini gözlemlerler.

OSB’li bireylerde öğretim düzenlenirken ve öğretim yöntemi/sürecine karar verirken sıralanan özellikler akılda tutulmalıdır:a. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş
olan bireyler normal gelişim gösteren akranlarına kıyasla daha düşük bir hızla öğrenirler.b. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş olan bireyler öğrendikleri becerilerin kalıcılığını ve genellenmesini sağlamakta çoğunlukla başarısız olmaktadırlar.
c. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş olan bireyler ayrı ayrı öğretilen becerileri
birleştirmede sorunları vardır.

Bakıma muhtaç özürlünün özellikleri dikkate alınarak aşağıda belirtilen bakım hizmetleri sunulur.a. Kişisel bakım hizmetleri;1. Banyo yaptırılması,2. Tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması,3. Tırnaklarının kesilmesi,4. Saçlarının taranması,5. Dişlerinin temizlenmesi,6. Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi,7. El, yüz ve ayak temizliği,8. Sakal tıraşının yapılması.

Yemek yeme becerilerinin kazanılmasını etkileyen etmenleri şöyle sıralayabiliriz: Küçük kas becerilerinin gelişimindeki yetersizlikler sinir sistemi ile ilgili yetersizlikleri ağız boşluğu ve kas yapısındaki bozukluklar (tavşan dudak, yarık damak vb.) ve diyet yapılmasını gerektiren durumlar yemek yeme becerilerinin kazanılmamasına ya da geç kazanılmasına yol açmaktadır. Görme ya da işitmedeki yetersizlikler ve öğretim fırsatı sağlamayan öğretim ortamları yemek yeme becerilerini olumsuz etkileyebilir. Ayrıca yemek yeme ile bazı davranışsal sorunlar da yemek yeme becerilerinin kazanılmasını olumsuz olarak etkileyebilir. Yemek yemeyi reddetme, çok hızlı yemek yeme,yediklerini çıkarma, yemek kokusuna duyarlılık, takıntılı biçimde bazı yiyecekleri yeme davranış sorununa örnek verilebilir.

İpucu Sunma: Genel olarak uygulamacı yardımı olarak tanımlanan bu stratejiler; ipucu
sunarak OSB’li bireyin beklenilen davranışı sergilemesini sağlaması, ardından sergilenen davranışın bir sonucu olarak onu pekiştirmesini ve performansa dayalı olarak ipucunu aşamalı biçimde silikleştirmesini içermektedir. İpuçları çeşitlilik gösterebilir. Alan yazında genel olarak beş temel ipucu biçimden söz edilir: (a) sözel ipucu,(b) jestsel ipucu, (c) görsel ipucu, (d) model ipucu ve (e) fiziksel ipucu.

Video modelle öğretim gözleyerek öğrenmeyle ilgili alan yazından ortaya çıkmış bilimsel dayanaklı ve etkili bir öğretim yöntemidir. Video modelle öğretim, OSB’li bireyin kendisinden beklenilen hedef davranış ya da becerinin bir model tarafından sergilendiği videoyu izlemesini ve ardından bu davranış ya da beceriyi yerine getirmesini içermektedir.

Uzmanların yapabilecekleri sorumluluklar;OSB olan bireylerin ailelerine duygusal ve
sosyal destek sağlamak, Bakım hizmetleri konusunda bakıcı aile fertlerine yönelik rehberlik, danışmanlık ve eğitim hizmeti vermek, Ailelere okula devam eden çocuklarının yetersizlikleri odaklanmaları yerine başarıları ve yeterlilikleri üzerinde odaklanmalarını sağlayarak aile yapısını ve Organizasyonunu güçlendirmek, Gerektiğinde normal gelişim gösteren yetişkin ve bireylerin çocuklarındaki yetersizlik durumunu kabullenmeleri için çaba göstermek, Gerektiğinde yetersizliği olan çocukların bakımı, eğitimi, rehabilitasyon hizmetleri hakkında aile ya da öğretmenlere bilgi vermek.

Doğal öğretim yöntemleri farklı dil edinim düzeyindeki OSB’li bireylere özellikle dil ve sosyal etkileşim becerilerinin öğretiminde kullanılan öğretim stratejilerini barındırır.

Bireye tuvalet kontrolünü kazandırmak için ilk yapılacak iş kuruluk süresinin saptanmasıdır. Dolayısıyla cevap C.

Öğrenilen giyinme becerisinin başka ortamlarda ve başka kişilerin varlığında ve başka giysilerle yapılması becerinin genellemesini sağlayacaktır. Öğrenilen giyinme becerisinin aynı ortamda ve belli kişilerin varlığında sürdürülmesinden kaçınılmalıdır. Dolayısıyla cevap A.

Öz bakım becerilerinin öğretimine başlamadan önce öğretiminin planlanması gerekebilir. Bunun için öncelikle hangi öz bakım becerisinin öğretileceğine karar verilmesi gereklidir ve buna bağlı olarak o beceriye ilişkin “beceri analizi “ oluşturmadır. Hazırlanan beceri analizi kullanılarak çocuğun bulunduğu performans düzeyi belirlenir. Ardından çocuğun yapmadığı basamaklar gözönünde bulundurulup ona göre bir çalışma programı çıkarılmalıdır. Dolayısıyla cevap A.

Ayrık denemelerle öğretim bireyin öncül olarak belirlenen uyaranlara belirgin tepkiler vermesi ve diğer durumlarda tepki vermemesi ilkesine dayanmaktadır. Dolayısıyla cevap B

Etkinlik çizelgesi, OSB olan bireyin gününü oluşturan etkinlikleri hedeflenen sırada yerine getirmesini sağlamak amacıyla geliştiren resim ya da sözcükler dizisidir. Dolayısıyla cevap D.

Uzmanların sorumluluklarından biri ailelerin okula devam eden çocuklarının yetersizliklerine odaklanmaları yerine başarıları ve yeterlilikleri üzerinde odaklanmalarını sağlayarak aile yapısını ve organizasyonunu güçlendirmektir. Dolayısıyla cevap D.

Zihinsel yetersizlik, gelişimsel bir bozukluk olup, Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde; “zihinsel işlevler bakımından ortalamanın iki standart sapma altında farklılık gösteren, buna bağlı olarak kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde eksiklikleri ya da sınırlılıkları olan, bu özellikleri 18 yaşından önceki gelişim döneminde ortaya çıkan ve özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine ihtiyaç duyan birey” olarak tanımlanmaktadır (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği,
2012). Sınırlı ilgi ve tekrarlayan hareketler Otizm Spektrum Bozukluğunun tanımında yer alan bir bileşendir.

Ülkemizde zihinsel yetersizliği olan bireylerin zekâ bölümü puanlarının belirlenmesinde kullanılan çeşitli testler bulunmaktadır. Bu testlere göre, ortalama zekâ düzeyine sahip bireylerin zekâ bölümü puanları 70 olarak kabul edilmekte olup 70 zekâ bölümü puanının altında bir zekâ bölümü puanına sahip olmak, ortalama zekâ bölümü puanının altında olmak anlamına gelmektedir. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Uyumsal davranışlar kavramsal, sosyal ve pratik beceriler olmak üzere üç genel alanda toplanmaktadır. Alıcı dil becerileri, İfade edici dil becerileri, Para kavramları, Okuma yazma becerileri kavramsal becerilere örnektir. Bu neden doğru cevap C'dir.

Grossman (1983) tarafından zekâ testlerinden elde edilen zekâ bölümü puanlarına göre oluşturulmuş sınıflandırma sisteminde 50-55 ile 70 arası Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik, 35-40 ile 50-55 arası Orta düzeyde zihinsel yetersizlik, 20-25 ile 35-40 arası Ağır düzeyde zihinsel yetersizlik, 20-25 ile daha aşağısı Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizlik olarak sınıflandırılmıştır.

Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireylerin pek çoğu okul öncesi dönemde fark edilmeyebilirler. İlköğretime başladıklarında ve kendilerinden akademik konulardaki beklentiler artmaya başladığında, bu alanlarda yaşadıkları güçlüklerle fark edilmektedirler. Bununla birlikte özel eğitim destek hizmetlerinin sağlanması yoluyla okuma, yazma ve matematik gibi temel akademik konuları öğrenebilirler. İzleyen yıllarda bu bireylere iş meslek becerilerinin öğretimine ağırlık verilmektedir ve bu konuda desteklendiklerinde bir iş meslek sahibi olabilmektedirler. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler kendilerinden beklenilen pek çok günlük yaşam becerisini öğrenebilir ve bağımsız bir şekilde hayatlarını sürdürebilirler. Bir kısmı okul yaşantısının ardından bir daha yetersiz olarak adlandırılmazken, bir kısmı ise çok az düzeyde destek ile hayatını sürdürebilmektedir. Ancak orta düzeyde zihin yetersizliği olan bireyler ile akranları arasında fark giderek daha da artmaktadır.