GENEL DİLBİLİM II

Okulu yıkıp yerine park yapmışlar. → “BELİRLİ BİR OKUL”                                                                                                                                                                                        Okullar haftaya tatil olacak. → “GENEL OLARAK EĞİTİM ÖĞRETİM”                                                                                                                                                                                O nesilden okullu olmayan birisi yoktur. → “EĞİTİMLİ”                                                                                                                                                                                                “Okul” sözcüğünün yer aldığı cümleler, herhangi bir dili anadili olarak konuşan birisinin anlam hakkında neler bildiğini gösterir. Bu gösterdiği aşağıdakilerden hangisidir?

Dili, içinde yaşadığımız evren hakkında konuşmak (ve tabii ki düşünmek) üzere kullandığımız savını merkeze koyduğumuzda, sözcüklerin içinde yaşadığımız evrenle nasıl bir ilişki kurduğu konusu da sözcük anlamı tartışmasının merkezine yerleşir. Bu konuya bir yaklaşım getirebilmek amacıyla oluşturulmuş olan farklı kuramlar vardır. Bu kurama göre bir sözcüğün anlamı, en basit biçimiyle, onun dünyadaki karşılığıdır.Bu kuram aşağıdakilerden hangisidir?

Aristo’nun (MÖ 384-322) On Interpretation adlı kitabında söylediği ‘sözcüklerin, zihinsel deneyimlerin simgesi’ olduğuna ilişkin düşüncelerine kadar geri götürülebilecek bu yaklaşım John Locke’ın 17. yüzyılda ve Noam Chomsky’nin 20. yüzyılda farklı biçimlerde ortaya koyduğu öznelci (subjectivist) felsefede kendine yer bulduğu bu kuram aşağıdakilerden hangisidir?

İsviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure Genel Dilbilim Dersleri (Cours de Linguistique Generale) adlı kitabında dili tanımladığı kuram aşağıdakilerden hangisidir?

Tavuk, horoz, inek, boğa gibi sözcükler ‘hayvan’ başlığı altında toplayabileceğimiz ortak bir anlam taşır. Daha teknik bir dille, tüm bu sözcüklerin ortak özelliğinin HAYVAN olduğunu söyleyelim. Ortak HAYVAN özelliğinden başka mesela tavuk ve inek sözcüklerinin DİŞİL olma özelliği açısından ortak oldukları ve horoz ve boğa sözcüklerinin de ERİL olma özelliği açısından ortak oldukları söylenebilir. Bunu aşağıdaki kuramlardan hangisi ile açıklayabiliriz?

Fransızca  -  İngilizce                                                                                                                                                                                                                                        abajur                  < ‘abat-jour’                                                                                                                                                                                                                                                  frikik                     < ‘free-kick’                                                                                                                                                                                                                                                  gazoz                   < ‘gazeuse’                                                                                                                                                                                                                                                tişört                    < ‘T-shirt’                                                                                                                                                                                                                                                      gişe                      < ‘guichet’                                                                                                                                                                                                                                                miting                  < ‘meeting’                                                                                                                                                                                                                                                  gerçeküstücülük < surréalisme                                                                                                                                                                                                                                   morötesi              < ‘ultraviolet’                                                                                                                                                                                                               kızılötesi               < ‘infrared’                                                                                                                                                                 Her dilde yeni sözcük yaratmaya dönük çok sayıda yol bulunur. Yukarıdaki tabloda dilimize Fransızcadan ve İngilizceden girmiş sözcükler bulunmaktadır. Dilimize giren bu sözcükler aşağıdaki yollardan hangisi ile girmiştir?

Yan anlamların oluşumunda en etkili yol ‘eğretileme’lerdir. “Dağ gibi adam” dediğimiz zaman aşağıdakilerden hangisini ifade etmiş oluruz?

Eğretilemelerden ayrı olarak değerlendirilen bir diğer aktarım türüdür.  Genel olarak herhangi bir kavramın, olgu ya da olayın anlatımını doğrudan araçlarla gerçekleştirmek yerine ilişkili oldukları başka kavram, olgu ya da olaylardan yararlanma yoluna başvurur. Aksan’ın (1998:121-122) ‘ölüm’ kavramını/’ölmek’ eylemini anlatmak üzere Türkçede kullandığı örneklerine baktığımızda aşağıdakilerden hangisi anlatılmak istenir?                                                                  can vermek  -  son nefesini vermek  -  eceli gelmek    -    gözlerini yummak    -    son uykusuna yatmak     -    gözlerini (dünyaya) kapamak  -  vadesi yetmek            vadesi tamam olmak   -   öbür dünyaya gitmek

‘balık’ ses dizisinin günümüz Türkçesinde karşıladığı kavram (‘omurgalılardan, suda yaşayan, solungaçla nefes alan ve yumurtadan üreyen hayvanların genel adı’), Orhun Yazıtlarında karşımıza çıkan ‘balık’ (Kültigin, Doğu 12) ses dizisinden bambaşka bir kavrama göndermede bulunur (‘şehir’). Bu iki sözcüğün birbirinden türediğini ya da birbiriyle anlamsal bir ilişki içinde olduğunu gösteren bir kanıt yoktur. BU durum aşağıdakilerden hangisi ile ilgilidir?

“Hedefi vurdum ama ne yazık ki kaçırdım.” Cümlesi bize aşağıdakilerden hangisini anlatmaktadır?

Anlambilim çalışmaları geleneksel olarak aşağıdakilerden hangisi üzerinde yoğunlaşmaktadır?

I Biçimbilimsel

II Deneyimsel

III Sözdizimsel

IV Anlambilimsel

V Sosyobilimsel

Yukarıdakilerden hangi ölçütlerle sözcük farklı biçimlerle tanımlanabilmektedir?

Dil kuramcılarından olan Ferdinand de Saussure'un zihindeki bir kavram ve onunla eşleşen bir ses imgesinden oluşan bir birlik olarak tanımladığı kavram aşağıdakilerden hangisidir?

Genel anlamıyla sözcüklerin çağrışımlarının bir küme oluşturduğunu kabul et­mekle birlikte, önceki yaklaşımlarda çağrışımsal ağların bir yapı barındırmamasını, eleştirir.  Sonraki versiyonlarında ise bağlantılarla birlikte gerçekleşme sıklıklarının ötesinde bir rol üstlenilen ve bağlantıların kendisi bir anlam değeri taşıyacak biçimde organize edilen kuram aşağıdakilerden hangisidir?

Bir dilin etkin olarak kullanılan sözlükbirimleri ile dilin türetimsel olanakları yoluyla oluşturulabilecek yeni sözlükbirimler arasındaki temel fark aşağıdakilerden hangisidir?

Her sözcüğün çağrış­tırdığı kavramların oluşturduğu küme olarak tanımlanan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

Yan anlamların oluşumunda eğretilemelerden yararlanılmaktadır. Benzetmelerin de eğretilemenin ilk aşaması olarak değerlendirilmesi aşağıdakilerden hangisinin kazanması sürecini başlatır?

Günümüz Türkçesinde yaygınlıkla kullanılan beyaz yakalılar, mavi yakalılar, bordo bereliler kullanımları ad aktarmasının hangi yönünü belirtmektedir?

Kaygı-endişe sözcükleri arasında nasıl bir ilişki vardır?