GENEL EKONOMİ

Paranın ekonomik etkinliği arttırma etkisi, malın malla değiştirildiği trampa (takas) ekonomisinin geçerli olduğu dönemler ile günümüz para ekonomisi dönemi karşılaştırıldığında belirgin olarak ortaya çıkmaktadır. Bu farkı düşünen bir canlı olan insanoğlu bugünlere getirmiştir

Günlük hayatta, uzaklığı kilometre, ağırlığı gram ya da miligram cinsinden ölçebildiğimiz gibi, farklı mal ve hizmetlerin değerlerini de para cinsinden ölçebilmekteyiz. Bu işlevin önemi, mal sayısı ve çeşitliliğinin artması ile giderek büyümüştür. Paranın, hesap birimi olarak kullanılmadığı durumda, bir malın diğer mallar cinsinden çok sayıda fiyatının belirlenmesi gerekirdi

Mal para sistemi olarak ifade edilen söz konusu sistem, binlerce yıl kabul görmüştür. Bu sistemde piyasaya sürülen resmî paranın üzerinde yazan değer ile madenin kendi değeri aynı idi. Bu yüzden kıymetli madenler de taş, pirinç, deri parçası gibi diğer değişim araçları ile birlikte, mal para grubuna dâhildirler.

Madeni para (bozuk para): Bir ülkede dolaşımda olan kâğıt paranın çok çok düşük bir yüzdesi oranında (binde 1-2), hatta çoğu zaman para tanımında ihmal edilebilir düzeyde, çıkarılan paralardır. Bu paralar üzerinde yazan değer ile madenin değeri eşdeğerdir. Sadece alışverişleri kolaylaştırmak üzere basılırlar.

Merkez Bankası bankalara, kendilerine yatan paraların bir kısmını ihtiyat oranı (munzam karşılık ya da kanuni karşılık) olarak ayırmalarını emreder. Bu oran Merkez Bankasınca belirlenir.

Para benzerleri, bireylerin ve firmaların genelde âtıl paralarını değerlendirmek için kullandıkları vadeli mevduatlar, devlet tahvilleri, özel sektör tahvilleri, yatırım fonları gibi araçlardır. Bu araçların likiditesi (yani paraya çevrilebilme hızı) oldukça yüksek olduğundan karar birimleri tarafından sıkça tercih edilirler.

M1 = Dolaşımdaki Para + Vadesiz Mevduat (Türk Lirası, Yabancı Para)

Keynes’in, ekonomideki toplam para arzından kastı, para otoritelerince piyasaya sürülmüş olan kâğıt para, bozukluk para ve kaydi paranın toplamıdır. Mevcut olan bu para miktarının toplamı para stoku kavramıyla ifade edilmektedir.

İktisat bilim adamları, para arzındaki (para miktarındaki) artışların, fiyatlar genel düzeyini nasıl etkileyebileceği konularında teoriler ortaya atmışlardır. Klasik iktisatçılar durumu miktar teorisiyle, Keynesyenler gelir ve harcama teorisiyle ve monetaristler ise modern miktar teorisi ile açıklamaya çalışmışlardır.

Zorunlu rezerv oranı, para arzını kontrol altında bulundurmak amacıyla bankaların kredi olarak kullandırabilecekleri rezervlerinin daraltılması ya da genişletilmesine yönelik uygulanan bir araçtır. Zorunlu rezervler, mevduat bankalarının toplamış oldukları mevduatların belli bir oranının Merkez Bankası nezdinde bir hesaba yatırdıkları kısmını ifade eder.

Paranın bir değişim aracı olma işlevi, günlük hayatımızda bütün ekonomik faaliyetlerde, kısaca her türlü alışveriş işleminde kullanılmasını ifade etmektedir. Para bu işlevi ile mal ve hizmetlerin el değiştirmesi sırasında harcanan zaman kaybını or­tadan kaldırarak ekonomik etkinliği artırıcı etkide bulunur.

Son bir gelişme olarak da “e-para” denilen elekt­ronik para kavramı ile tanıştık. Bu sistem, internet üzerinden dünya genelinde yapılan alışverişlerde, kredi kartı bilgilerini alıcı veya satıcılarla paylaş­maksızın, ödeme yapma ve ödeme almayı sağlayan güvenli bir ödeme yöntemi olarak görülmektedir.

Banka parası olarak da adlandırılan kaydi para yukarıda bahsedilenler gibi bir para çeşididir. Ancak ekonomik olarak bu paranın yaratılması oldukça büyük önem arz etmektedir. Çünkü kaydi para yaratıl­ması süreci ve kullanılması ülkelerin makroekonomik problemler yaşamasında ve de bu sorunların çözü­münde önemli rol oynar.

Bankalarca, vadesiz mevduat hesaplarına bağlı olarak kullandırılan çeklerin, hesaptan ödeme kartları ve kredi kartlarının birer ödeme aracı olarak kullanılması, banka hesaplarındaki paraların, aynı banka ve diğer banka hesapları arasında kolayca transfer edilebilmeleri, bankaların kaydi para oluşturabilmelerine imkân sağlar.

Spekülasyon amaçlı para talebi, bireylerin ve firma­ların malların ve menkul değerlerin zaman içerisin­deki fiyat değişimlerinden kazanç sağlama ve yatırım fırsatlarından yararlanmaya yönelik olarak bulundur­mak istedikleri para miktarıdır.

Keynes’in, ekonomideki toplam para arzından kas­tı, para otoritelerince piyasaya sürülmüş olan kâğıt para, bozukluk para ve kaydi paranın toplamıdır.

Şekil 6.3’te para talebinin belirli bir faiz oranında yatay eksene paralel çizildiğine dikkat ediniz. Bunun nedeni faiz oranlarının belirli bir düzeyin altına ineme­yeceği gerçeğidir. Çünkü bankaların bir fon toplama maliyeti vardır. Bu nedenle de faiz oranı asgari bu mali­yetler düzeyine düşebilir. Burada bankaların fon toplam maliyeti i3 düzeyinde kabul edilmiştir.

Miktar teorisinde Cambridge yaklaşımı

Reeskont yeniden iskonto ettirme anlamına gelir. Gerçek ve tüzel kişilerin bankalara iskonto ettirdiği vadesi gelmemiş sentlerin, bankalar tarafından merkez bankasına yenden iskonto ettirilmesine reeskont işlemi, bu işlem sırasında uygulanan faiz oranına ise reeskont oranı denir. Reeskont oranının düşürülmesi para arzını artırır, yükseltilmesi ise para arzını azaltır.

Bankaların Merkez Bankasında bulundurdukları mevduat (borç alma) ve kullandıkları kredi (borç ver­me) işlemleri için gecelik faiz oranlarının belirlenmesi ile uygulanan bir politikadır.