GENEL UYGARLIK TARİHİ - Deneme Sınavı - 18

Kiklad sanatı daha ziyade, çanak çömlek ama özellikle de genelde adak için kullanılan idoller ile kendini bulmuş plastik eserler ile öne çıkar. Profili yassı idoller, yarı plastik figürler, Gretto’lar (Pelos evresi) ve Syros figürinleri, temel malzemesi mermer olan idollerin önemli örnekleridir.

Miken şehirleri tepe yerleşmeleri (akropolis) olup, Girit adasındaki Minos mimarisinin tersine büyük ölçekli surlar ile korunmaktaydı. Tahkimli akropolisin merkezini saray yapısı oluştururdu.  Hellas kültürüne Aka/Miken Uygarlığı da denilmektedir. Kültüre ismini, Kıta Yunanistan’da Peloponnessos yarımadasının doğusunda bulunan Argolis Bölgesi’ndeki bir tepe yerleşmesi olan Mikenai şehri vermiştir. Miken ölü gömme geleneğindeki tolos (tholos) tipindeki kubbeli mezar mimarisi de saray mimarisi kadar önemli, kimi zaman daha görkemlidir. Miken Uygarlığı’nın efsanevi kral ve kahramanları, ünlü ozan Homeros’un İlyada(Iliada) ve Odise (Odysseia) isimli eserlerinde anlatılmıştır. Miken Krallığı ve hegemonyası, yaklaşık olarak 1100 yıllarında sona ermiştir. Yunanistan’ın Karanlık Çağı olarak bilinen bu dönemde daha önceden bilinen pek çok kültürel öge kaybolmuştur.

Eski Yunan Uygarlığı’nın kültür kronolojisi ana hatlarıyla dört ayrı dönemde incelenir: Geometrik Çağ (MÖ. 1100-700); Arkaik Çağ (MÖ. 700-480); Klasik Çağ (MÖ. 480-330); Hellenistik Çağ (MÖ. 330-30).

Bouleuterion Şehir devleti olan Polis’in meclis binasıdır. Boule Yunan tarihinin erken dönemlerinde kral yanında bir asilzade heyeti idi. Krallık yıkılınca idare aristokratların yani Boule’nin eline geçmiştir. Bu nedenle Tiranlık döneminde Boule gözden düşer. Demokrasi döneminde ise idare Ekklesia’nın (halk meclisi) eline geçmiştir. Demokrasi döneminde ve Yunan idare sisteminde Boule bir anlamda hükümeti temsil etmekte idi. Boule’nin toplantıları erken dönemlerde agoralarda, sonra tiyatrolarda olmuştur. Daha sonra kendi binası ortaya çıkar. Boule üyeleri kura ile seçilirler. Bir yıl görev yaparlar. Boule bayramlar hariç her gün toplanırdı.

Arkaik Çağ’da Yunan sanatında ilk kez doğal ölçülerde heykeller yapılmaya başlamıştır. Heykel sanatının başlıca temaları Kuros ve Kore heykelleridir. Dönemin heykeltıraşları, Kuros heykellerinde insan anatomisini etüt etmiş, Korelerde ise giysi ve giysi kıvrımlarının veriliş biçimini incelemiştir. İlk heykellerde kullanılan malzeme kireç taşı olup, MÖ. 6. yüzyılın ortalarından itibaren mermer ön plana çıkmıştır. Özellikle Ege’deki Paros ve Naksos adalarının mermeri popülerdir. Çoğu heykel tapınaklar (kült heykeli ve alınlık heykeltraşisi), kutsal alanlar ve mezarlıklar için yapılıyordu. Genellikle konular mitolojik idi. Arkaik Dönem’den Klasik Dönem’e geçişte duruşun değişimi çok önemlidir. Sanat eserleri bu sayede hareket kazanmıştır. Arkaik eserlerde cephesellik (frontalite) vardır. MÖ. 500 yıllarına kadar heykellerde hareket yoktur. Vücudun iki yarısı birbirine simetriktir. Klasik Çağ’da bu değişir. Heykelin ağırlığı tek bacakta toplanmaya başlar, ana eksen yayvan hale gelir ve simetriyi bozar. En önemli hareket eserin baş kısmındadır. Baş artık cepheden değil daha çok 3/4 profilden yapılır.

Roma, Tiberius nehrinin kenarında yedi tepe üzerine kurulmuş bir kenttir. Bu tepeler Palatinus, Aventinus, Caelius, Capitolinus, Esquilinus ve Viminalis’dir. Roma’nın kuruluşu MÖ. 753 kabul edilir. Kentin kuruluş mitoslarında dişi kurt tarafından emzirilen Romulus öne çıkar. Kent, Romulus tarafından Palatinus tepesinde kurulmuştur. Ayrıca Troia savaşından sonra denize açılan Troia’lı Aeneas’ın da Roma’nın soy atası olduğu inancı Roma’nın Anadolu ile olan ilişkilerinde her zaman önemli rol oynamıştır. Roma MÖ. 3. yüzyılda tüm İtalya’ya egemen hale gelmiştir

İmparator Diokletianus ile başlayan Tetrarşi Dönemi (MS. 284-324) ve son olarak Constantinus Dönemi (MS. 324-363) ile Roma imparatorluğu sona erer. Roma İmparatorluğu’nun doğudaki geleneksel sınırı Euphrates (Fırat) Irmağı’dır.

Roma Dönemi’nde Eski Yunan tiyatro planı bir takım değişikliklere uğramıştır. Tiyatronun orkestra kısmı yarım daire formunu alır. Sahne binası ile orkestra bütünleşir. Sahne alçak ve derin bir biçim alır. Özel localar tonozlu girişlerin üst kısmında konumlandırılır. Toplumun farklı sınıfları parmaklıklarla ayrılmış şekilde farklı yerlerde otururlar. Ayrıca tiyatro yapısı Eski Yunan tiyatroları gibi bir yamaca dayanmak zorunda olmadığından dış cephesi tamamı ile mimari bir form kazanmış, böylelikle mimariye bağlı plastik ile süslenebilmiştir. Aspendos tiyatrosu bütün Akdeniz’de bu türün en iyi örneğidir. Sergilenen oyunlarda da birtakım değişiklikler olmuştur. Edebi eserlerden ziyade toplum tabakalarının genel zevklerine veya heyecanlarına yönelik gösteriler öne çıkmıştır. Daha çok batı eyaletlerinde yaygın olan amfitiyatro ise tam daire veya elips planlıdır. En önemli örneği Roma’daki Colloseum’dur.

Hitit Devleti

Neolitik Çağ (Cilalı Taş Çağı, Yeni Taş Çağı) (MÖ. 10.000- 5.500) Neolitik Çağ’ın en önemli özelliğini, insanoğlunun sadece avcılık ve toplayıcılıkla sürdürdüğü tüketici yaşamı bırakarak, üretici bir yaşama geçişi olarak tanımlayabiliriz. İnsanlar bu çağda yerleşik düzene geçmişler, ilk köyler kurulmuş, bitki türleri evcilleştirilerek tarım yapılmaya başlanmış, hayvanlar evcilleştirilmiş, ilk ticari faaliyetler başlamış, elle şekillendirilen pişmiş toprak çanak çömlekler üretilmeye başlamıştır. Ancak Neolitik Çağ’ın başlarında (MÖ. 10.000-7.000 yılları arasında) henüz yukarıda saydığımız yeniliklerden pişmiş toprak çanak çömlek üretimi başlamamıştır. Bu nedenle bu döneme Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ (Aseramik Neolitik Çağ) adı verilir. MÖ. 7.000-5.500 yılları arasındaki döneme de Çanak Çömlekli Neolitik Çağ adı verilir. Bugüne kadar yapılan çalışmalar Anadolu’da Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’ın Güneydoğu Anadolu ve Orta Anadolu olmak üzere iki büyük kültür grubuna ayrıldığını göstermiştir. Güneydoğu Anadolu’da Hallan Çemi (Batman), Çayönü (Diyarbakır), Nevali Çori (Urfa) ve Göbekli Tepe (Urfa) yerleşmeleri Çanak Çömleksiz (Aseramik) Neolitik Çağ yerleşmelerinin en önemlilerini oluşturmaktadır. Doğuda Tuz Gölü ile batıda Beyşehir Gölü arasında kalan Orta Anadolu bölgesindeki önemli yerleşmeler ise Aşıklı Höyük, Musular (Aksaray), Canhasan III (Karaman), Suberde (Konya) ve Hacılar (Burdur)’dır. Batman ili Kozluk ilçesi yakınlarında yer alan Hallan Çemi Höyüğü Anadolu’nun bugüne kadar saptanmış en eski köyüdür. Burada konutlar, 4-6 m çapındaki, toprağa açılmış yuvarlak çukurlar içine inşa edilmiştir. Yapıların duvarları kumtaşı levhalarla örülmüş ve belirli aralıklarla yerleştirilen ahşap dikmelerle desteklenmiştir. Damın dal-çamur örgü tekniğinde yapıldığı düşünülmektedir. Henüz besin ekonomisine geçmeyen halk, geçimini avcılık ve toplayıcılıkla sağlıyordu. Obsidyen ve çakmak taşı aletlerin yanı sıra ele geçen havan, havaneli ve ezgi taşı örnekleri tahılların öğütülmüş olduğuna işaret etmektedir. Bezemeli taş çanaklar, boncuklar ve kemik olta iğneleri diğer önemli buluntu grubunu oluş- turmaktadır. Bu dönemin bir diğer önemli merkezi olan Çayönü, Diyarbakır’ın Ergani ilçesi yakınlarında yer almaktadır. Neolitik Çağ’ın tüm evrelerinin saptandığı bu yerleşmenin sakinleri başlangıcından itibaren tarımı biliyor, buğday ekimi yapıyordu. Nevali Çori ve Göbekli Tepe yerleşmeleri, kabartma bezemeli stel ve yontularla süslü törensel ve dinsel işlevli kutsal yapılarıyla dikkat çekmektedir. Yö- resel farklılıklara rağmen, Güneydoğu Anadolu’daki merkezler arasında bir kültür birliğinin varlığı önemlidir.

Sanat Hitit sanatı, tek bir halkın değil, devleti oluşturan farklı etnik grupların ve devletin yakın ilişki kurduğu çevre kültürlerin etkisi altında oluşmuş bir bileşimdir. Yapılan çalışmalara göre Hitit sanatı, Hatti, Hurri, Luvi, Mezopotamya ve Mısır sanatının bir sentezi olarak yorumlanabilir. Hitit mimarisine damgasını vuran anıtsallık, Hitit sanatında büyük plastik ve kaya kabartmalarında kendini göstermektedir. Hitit yazılı belgelerinde büyük boy heykellerden söz edilmektedir. Bo- ğazköy ve Alacahöyük’teki sfenks heykelleri bunlara ait güzel örneklerdir. Doğal geçitler ya da tatlı su kaynaklarının yakınına yapılmış olan kaya anıtları, Hitit sanatının günümüze ulaşan en çarpıcı örnekleri olup Hitit İmparatorluğu’nun egemen gücünü simgelemektedir. Bu anıtların en tanınmışları Beyşehir yakınlarındaki Eflatunpınar ve Fasıllar, Adana yakınlarında Ceyhan Irmağı kıyısında Sirkeli, Kayseri yakınlarında Taşçı, Hemite, Gezbel, Fraktin, İmamkulu, Konya’da Hatip, Ankara yakınlarında Gavurkale ve İzmir yakınlarında Karabel’dir. Kilden yapılmış plastik eserler ise Hitit sanatının dikkat çeken küçük el sanatları örnekleridir. Bunların en ünlülerini Boğazköy’de bulunmuş olan Fırtına tanrısının kutsal boğaları oluşturmaktadır. Hitit sanatında mühürlerin de önemli bir yeri vardır. Kullanılan mühür biçimlerinde Anadolu ve Mezopotamya’nın ustaca bileşimini görmek mümkündür. Anadolu’da yaygın olarak kullanılan damga mü- hürler, Mezopotamya’da ve Kuzey Suriye’de görülen silindir mühürler ayrı ayrı ele geçtiği gibi, bazen iki mühür tipinin aynı mühürde birleştirildiği de görülmektedir.

Lidya kralı Alyattes

Batı Roma İmparatorluğu MS. 476 yılında son imparatoru Romulus Augustus’un tahtı Visigot Kralı Odoacer’e terk etmesi ile yıkılmıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

410’da Visigotlar, Alaric (370-410)’in komutasında Roma idaresine karşı ayaklanarak başkent Roma’yı yağmalamıştır. Doğru cevap D'dir.

Scriptorium, manastırlarda el yazmalarının kopya edildiği bölüme verilen isimdir. Doğru cevap C'dir.

Roma Galya’sında hakim olan Sal Franklarının başındaki Childeric’in oğlu Clovis’in MS. 486’da Frank egemenliğini güçlendirmesi Roma Galya’sında ilk Frank hanedanı olan Merovenjlerin yönetimini başlatır. Clovis’in Fransa’nın kurucusu ve Fransız krallarının atası kabul edilmesinin nedeni budur. Doğru cevap B'dir.

IX. Louis, hanedana ait topraklarda serfliği lağvetti. Uyruklarına üst mahkemelere başvuru hakkı verdi. Ortaçağ ölçülerine göre eşitlikçi bir vergi sistemi oluşturdu. Bu yüzden de Fransızlar, krallarını adalet kavramıyla özdeşleştirmeye başlamıştır. Doğru cevap E'dir.

Hümanizmin babası kabul edilen Francesco Petrarca (1307-1374), tüm mesaisini edebî mektup ve şiirlere hasretmiştir. Doğru cevap A'dır.

Katakomb, ilk hristiyanlar’ın ölülerini gömmek amacıyla yeraltına oydukları mezarlara verilen addır. Doğru cevap B'dir.

VI. Leon (886-912), Justinianus’un hukukî içtihatlarının eski Yunanca özetlerini yaptırdı. Bundan Basiliki (İmparatorluk Kanunları) adı verilen yeni bir kanun külliyatı doğmuştur. Doğru cevap C'dir.