GENEL UYGARLIK TARİHİ

Ege arkeolojisinde genel olarak MÖ. 3000-1100 arasına tarihlendirilen Tunç (Bronz) Çağı, Ege’de birbirleriyle yoğun ilişkilere sahip dört ana bölgede incelenir.

Pantheon: Bir mitoloji ya da dine özgü tüm tanrıların birliği.

Girit’te Minos Uygarlığı’nın en önemli mimari ögeleri saraylardır. Knossos, Phaistos, Mallia, Kato, Zakro ve Hagia Triada en önemli saraylardır. Ancak Girit arkeolojisinin en önemli yapısı Knossos Sarayı’dır.

Eski Yunan Uygarlığı’nın kültür kronolojisi ana hatlarıyla dört ayrı dönemde incelenir: Geometrik Çağ (MÖ. 1100-700); Arkaik Çağ (MÖ. 700-480); Klasik Çağ (MÖ. 480-330); Hellenistik Çağ (MÖ. 330-30)

Yunan mitolojisinde ölümsüz tanrılar, ikincil tanrısal veya mitolojik figürler vardır. Temelde 12 tanrı ve tanrıça (Zeus: Tüm tanrıların başı ve Gök tanrısı; Hera: Evlilik ve doğum tanrıçası; Athena: Akıl, bilgelik ve savaş tanrıçası; Apollon: Müzik, şiir ve ışık tanrısı; Artemis: Avcılık, namus ve ay tanrıçası; Ares: Savaş tanrısı; Poseidon: Deniz tanrısı; Hephaistos: Ateş ve zanaatkarların tanrısı; Aphrodite: Aşk ve güzellik tanrıçası; Hestia: Aile ocağının koruyucu tanrısı; Hermes: Haber tanrısı; Demeter: Bereket tanrıçası)

Yunan tapınakları üç farklı düzende inşa edilmişlerdir. Bu düzenler Dor, İyon ve Korinth düzenleridir.

Yunan tapınakları sahip oldukları plan tipine göre Templum in Antis, Amphidistylos in Antis, Prostylos, Amphiprostylos, Peripteros,
Dipteros ve Pseudo-dipteros isimlerini alırlar.

MÖ. 5. yüzyılda, Perikles döneminde Akropolis artık siyasi önemini yitireli çok zaman olmuştur. Ancak dini ve kültürel özelliklerini arttırarak sürdürmüştür. Tamamen mermerden yapılmış Parthenon bu simgenin başıdır. Akropolis’in diğer önemli yapıları Propylaion, Athena Nike tapınağı ve Erekhtheion’dur.

Arkaik Çağ’da Yunan sanatında ilk kez doğal ölçülerde heykeller yapılmaya başlamıştır.

Pheidias, Yunan sanatında Klasik Dönem’in en büyük ustası kabul edilir. MÖ. 5. yüzyılın ikinci yarısına damgasını vurmuştur. Atinalı sanatçının idealist bir üslubu vardır. MÖ. 460-430 arası genel etkinlik dönemi olarak kabul edilir. Heykellerinde mermer, bronz ve altın-fildişi malzemeleri ustalıkla kullanmıştır. Zeus Olympos ve Athena Parthenos kült heykellerini yapması ona Agalmatopoios (Tanrı heykelleri yapan) ünvanını kazandırmıştır.

Ege arkeolojisinde genel olarak MÖ. 3000-1100 arasına tarihlendirilen Tunç (Bronz) Çağı, Ege’de birbirleriyle yoğun ilişkilere sahip dört ana bölgede incelenir: Girit Adasında Minos, Ege adalarında Kiklad (Kyklad), Kıta Yunanistan’da Miken/ Hellas adını alan uygarlıklar ile Batı Anadolu’da Çanakkale bölgesi ve etkileşim alanı içindeki Troya (Troia) kültürü, Tunç Çağı’nda Ege kültürlerini oluşturur.

Girit’te Minos Uygarlığı’nın en önemli mimari ögeleri saraylardır. Knossos, Phaistos, Mallia, Kato, Zakro ve Hagia Triada en önemli saraylardır. Ancak Girit arkeolojisinin en önemli yapısı Knossos Sarayı’dır. Kephala tepesinin düzleştirilmiş zirvesi üzerinde konumlandırılmış olan anıtsal saray, her dönemde merkezi avlu ve etrafına mekanlar eklenmesiyle planını sürdürmüştür. Sarayda 1500’ün üzerinde oda vardır. Merkez avlu doğu ve batı olmak üzere ikiye bölünmüştür. Batı kanadına dinî ve resmî devlet odaları yapılmıştır. Doğu kanadına özel odalar ve atölyeler inşa edilmiştir. Knossos Sarayı 22.000 metrekarelik bir alanı kaplamıştır.

Kiklad sanatı daha ziyade, çanak çömlek ama özellikle de genelde adak için kullanılan idoller ile kendini bulmuş plastik eserler ile öne çıkar. Profili yassı idoller, yarı plastik figürler, Gretto’lar (Pelos evresi) ve Syros figürinleri, temel malzemesi mermer olan idollerin önemli örnekleridir.

Miken şehirleri tepe yerleşmeleri (akropolis) olup, Girit adasındaki Minos mimarisinin tersine büyük ölçekli surlar ile korunmaktaydı. Tahkimli akropolisin merkezini saray yapısı oluştururdu.  Hellas kültürüne Aka/Miken Uygarlığı da denilmektedir. Kültüre ismini, Kıta Yunanistan’da Peloponnessos yarımadasının doğusunda bulunan Argolis Bölgesi’ndeki bir tepe yerleşmesi olan Mikenai şehri vermiştir. Miken ölü gömme geleneğindeki tolos (tholos) tipindeki kubbeli mezar mimarisi de saray mimarisi kadar önemli, kimi zaman daha görkemlidir. Miken Uygarlığı’nın efsanevi kral ve kahramanları, ünlü ozan Homeros’un İlyada(Iliada) ve Odise (Odysseia) isimli eserlerinde anlatılmıştır. Miken Krallığı ve hegemonyası, yaklaşık olarak 1100 yıllarında sona ermiştir. Yunanistan’ın Karanlık Çağı olarak bilinen bu dönemde daha önceden bilinen pek çok kültürel öge kaybolmuştur.

Eski Yunan Uygarlığı’nın kültür kronolojisi ana hatlarıyla dört ayrı dönemde incelenir: Geometrik Çağ (MÖ. 1100-700); Arkaik Çağ (MÖ. 700-480); Klasik Çağ (MÖ. 480-330); Hellenistik Çağ (MÖ. 330-30).

Bouleuterion Şehir devleti olan Polis’in meclis binasıdır. Boule Yunan tarihinin erken dönemlerinde kral yanında bir asilzade heyeti idi. Krallık yıkılınca idare aristokratların yani Boule’nin eline geçmiştir. Bu nedenle Tiranlık döneminde Boule gözden düşer. Demokrasi döneminde ise idare Ekklesia’nın (halk meclisi) eline geçmiştir. Demokrasi döneminde ve Yunan idare sisteminde Boule bir anlamda hükümeti temsil etmekte idi. Boule’nin toplantıları erken dönemlerde agoralarda, sonra tiyatrolarda olmuştur. Daha sonra kendi binası ortaya çıkar. Boule üyeleri kura ile seçilirler. Bir yıl görev yaparlar. Boule bayramlar hariç her gün toplanırdı.

Arkaik Çağ’da Yunan sanatında ilk kez doğal ölçülerde heykeller yapılmaya başlamıştır. Heykel sanatının başlıca temaları Kuros ve Kore heykelleridir. Dönemin heykeltıraşları, Kuros heykellerinde insan anatomisini etüt etmiş, Korelerde ise giysi ve giysi kıvrımlarının veriliş biçimini incelemiştir. İlk heykellerde kullanılan malzeme kireç taşı olup, MÖ. 6. yüzyılın ortalarından itibaren mermer ön plana çıkmıştır. Özellikle Ege’deki Paros ve Naksos adalarının mermeri popülerdir. Çoğu heykel tapınaklar (kült heykeli ve alınlık heykeltraşisi), kutsal alanlar ve mezarlıklar için yapılıyordu. Genellikle konular mitolojik idi. Arkaik Dönem’den Klasik Dönem’e geçişte duruşun değişimi çok önemlidir. Sanat eserleri bu sayede hareket kazanmıştır. Arkaik eserlerde cephesellik (frontalite) vardır. MÖ. 500 yıllarına kadar heykellerde hareket yoktur. Vücudun iki yarısı birbirine simetriktir. Klasik Çağ’da bu değişir. Heykelin ağırlığı tek bacakta toplanmaya başlar, ana eksen yayvan hale gelir ve simetriyi bozar. En önemli hareket eserin baş kısmındadır. Baş artık cepheden değil daha çok 3/4 profilden yapılır.

Roma, Tiberius nehrinin kenarında yedi tepe üzerine kurulmuş bir kenttir. Bu tepeler Palatinus, Aventinus, Caelius, Capitolinus, Esquilinus ve Viminalis’dir. Roma’nın kuruluşu MÖ. 753 kabul edilir. Kentin kuruluş mitoslarında dişi kurt tarafından emzirilen Romulus öne çıkar. Kent, Romulus tarafından Palatinus tepesinde kurulmuştur. Ayrıca Troia savaşından sonra denize açılan Troia’lı Aeneas’ın da Roma’nın soy atası olduğu inancı Roma’nın Anadolu ile olan ilişkilerinde her zaman önemli rol oynamıştır. Roma MÖ. 3. yüzyılda tüm İtalya’ya egemen hale gelmiştir

İmparator Diokletianus ile başlayan Tetrarşi Dönemi (MS. 284-324) ve son olarak Constantinus Dönemi (MS. 324-363) ile Roma imparatorluğu sona erer. Roma İmparatorluğu’nun doğudaki geleneksel sınırı Euphrates (Fırat) Irmağı’dır.

Roma Dönemi’nde Eski Yunan tiyatro planı bir takım değişikliklere uğramıştır. Tiyatronun orkestra kısmı yarım daire formunu alır. Sahne binası ile orkestra bütünleşir. Sahne alçak ve derin bir biçim alır. Özel localar tonozlu girişlerin üst kısmında konumlandırılır. Toplumun farklı sınıfları parmaklıklarla ayrılmış şekilde farklı yerlerde otururlar. Ayrıca tiyatro yapısı Eski Yunan tiyatroları gibi bir yamaca dayanmak zorunda olmadığından dış cephesi tamamı ile mimari bir form kazanmış, böylelikle mimariye bağlı plastik ile süslenebilmiştir. Aspendos tiyatrosu bütün Akdeniz’de bu türün en iyi örneğidir. Sergilenen oyunlarda da birtakım değişiklikler olmuştur. Edebi eserlerden ziyade toplum tabakalarının genel zevklerine veya heyecanlarına yönelik gösteriler öne çıkmıştır. Daha çok batı eyaletlerinde yaygın olan amfitiyatro ise tam daire veya elips planlıdır. En önemli örneği Roma’daki Colloseum’dur.