GENEL UYGARLIK TARİHİ

Dokuma sanayii ilk sırada gelişen sanayi kollarından biri oldu. Bu dönemde pek çok imalathane örgütlendi. İmalathaneler sanayileşmeye gidişte ilk adımı oluşturdular. Bu imalathaneler, uzak pazarlara yönelik üretim yapıyorlardı. Özellikle dokumacılık büyük gelişme gösterdi. Dokuma kumaşlara olan talep arttı. İmalathanelerde seri üretim  başladı. Kısa sürede ucuz ve standart mal üretilmeye ve bunların ticareti yapılmaya başlandı. Doğru yanıt B'dir.

16. yüzyıl başlarında Amerika Kıtası’nı fethe başlayan İspanyollar 50 yıl içinde Meksika, Orta Amerika ve Brezilya hariç Güney Amerika’ya yayılacaklardır. İspanya’nın ardından İngiltere, Hollanda ve Fransa da sömürgeci yarış içinde yerini alacaktır. Doğru yanıt D'dir.

Genel olarak 15 ve 16.yüzyıllarda Batı Avrupa devletlerinin hepsinin amacı merkezî mutlak siyasal yapılanmaya gitmekti. Düşünürler de geliştirdikleri kuramlarla, mutlak monarşiyi savunan görüşler ileri sürdüler. Aynı dönemlerde İtalya’da Niccola Machiavelli (1469-1527), İngiltere’de Thomas Hobbes (1588-1679), Fransa’da Jean Bodin (1530 1596) mutlak monarşiyi savunan kuramlar geliştirdiler. Böylece farklı ülkelerde, birbirine yakın görüşler ileri sürülmüş; hepsi de içinde bulundukları siyasal duruma çözüm olarak mutlak monarşik yönetimleri görmüşler ve bunu savunmuşlardır. Doğru yanıt D'dir.

Rönesans, İtalya’da Floransa merkezli olarak ortaya çıkmıştır. İtalya’da ortaya çıkmasının nedenleri arasında; ekonomik gelişmişlik, antik geleneğin varlığı, Bizanslı bilginlerin eski Yunan edebiyatının metinlerini buraya getirmeleri ve bunların incelenmesi ile ilk genel kitaplıkların ve edebiyat derneklerinin burada kurulması sayılabilir. Doğru yanıt E'dir.

Maniyerizm 16. yüzyılın ikinci yarısında Rönesans sanatına karşı duyulan bir tepkinin sonucunda ortaya çıkmıştır. Rönesans’ın insanı ön plana alan, sıkı bir geometriye dayanan akılcı tutumuna karşı çıkma, katı kalıpları yıkma eylemidir. Doğru yanıt C'dir.

Reform hareketini, ekonomik, sosyal ve siyasal yaşamı içine alacak şekilde genişleten Münzer oldu. Münzer, ekonomik alanda eşitlikçi bir düzen arayışı içindedir. Münzer, Tanrı Krallığı adını verdiği bir sosyal düzenden söz etmektedir. Özel mülkiyetin ve zümre farklılıklarının olmadığı bu düzenin, tüm Hristiyan dünyayı kapsamasını hedeflemişti. Doğru yanıt A'dır.

III. Murad’ın emriyle İstanbul’da açılan rasathanenin başında Suriye ve Mısırda eğitim alan Türk asıllı Takiyüddin El Raşid bulunuyordu. Takıyeddin, yeni rasat aletleri de icat etmiştir. Böylece İstanbul rasathanesinin kuruluşundan sonraki faaliyetleri, İslam astronomi çalışmalarına en ileri gelişmeyi sağlamıştır. Doğru yanıt A'dır.

Osmanlılar, çeşitli milletlerden gelen sanatkar, mühendis ve tabipleri gruplar halinde teşkilatlandırmış; sarayda Efrenciyan adıyla ayrı bir dairede toplanan bu meslek erbabının bilgi ve deneyimlerinden yararlanmıştır. Doğru yanıt B'dir.

Daha 1389’da I.Kosova Savaşında Osmanlıların top kullandığı kesin olarak bilinmektedir. Topların kullanımı, Avrupa’da feodal kalelerin yıkılması ve merkezi monarşilerin kurulmasında büyük rol oynadı.

1669’da Paris’e giden Osmanlı elçisi Süleyman Ağa ile kahve kültürü Avrupa’da moda olmuştur.

Osmanlı ordusundaki hafif süvarilerin, tımarlı sipahilerin ve hafif piyadelerin ileri manevra gücüyle sağladıkları avantajın farkına varan Avrupalılar, Osmanlıyı örnek aldılar ve askerlerinin manevra kabiliyetini arttırmak için piyadelerinde zırh kullanımını azalttılar.

Savaş sırasında askerleri cesaretlendiren ve karşı tarafın psikolojisini olumsuz etkileyen Osmanlı mehterhanesi de Avrupalıların ilgisini çekmiş; Osmanlı mehterhanesini taklit eden Avrupalılar, kendi askeri bandolarını oluşturmuşlardır.

Avrupalılar matbaayı Osmanlı'dan önce haçlı seferleri yoluyla tanımıştır. Doğru yanıt D'dir.

Kanuni Sultan Süleyman Avrupa’da en çok resmi yapılan Osmanlı padişahlarından biri oldu. Şüphesiz bu, onun Avrupa siyasetinde yarım yüzyıla yakın bir süre oynadığı etkin rol ile ilişkilidir. Özellikle Viyana kuşatması sonrasında Avrupa’da, Kanuni Süleyman’ın portreleri yaygınlaştı. Venedikli ünlü sanatçı Tiziano padişahın büst portresini yapmış; Alman ressam Albrecht Dürer de daha 1526 yılında Kanuni’nin portresini çizmişti. Doğru yanıt C'dir.

Ortaçağ’da üretim malikânelerde o malikânenin ihtiyacı kadar yapılıyordu. Dolayısıyla Ortaçağ'da kendi içine kapalı ve tüketime yönelik bir üretim vardı. Feodal toplum yapısı içinde ayrıcalıklı sınıfları oluşturan aristokratlar ve ruhbanlar, feodal üretim biçiminin devamından yanaydılar. Ayrıcalıklı ve avantajlı konumlarını sürdürmeleri buna bağlıydı. Ancak sistem içinde zamanla nüfusları artan tarımsal kökenli sınıf, geçim sıkıntısı içine girdi. Uzun yıllardır durumlarında hiçbir iyileştirmeye gidilmeyen serfler arasında genel bir memnuniyetsizlik hakim oldu. Hiçbir maddi varlığı olmayan toplumun bu alt tabakası, düzen için bir tehdit olarak algılandı. Amaç düzenin devamlılığını sağlamak olduğundan bu kitlenin Avrupa dışına çıkarılmasına karar verildi ve Haçlı Seferleri örgütlendi (1095). Bu seferler, düzen için tehlikeli görülen işsiz güçsüz, hiçbir maddi varlığı olmayan bu kitlenin tamamen Avrupa dışına atılmasını sağlamak için 200 yıl sürdü.

Görünüşte, dinsel nedenlerle başlatılan Haçlı Seferleri’nin altında yatan gerçek budur. Düzenin devamı için yok edilmeleri gereken bu insanlar yüksek dinsel ideallerle ve cennetle müjdelenerek, Müslümanlar üzerine gönderildi. Ayrıca bu seferler sırasında elde edebilecekleri kazanımlar, ruhban sınıfının amacına hizmet edecek ve saygınlığının artmasını sağlayacaktı.

Burjuvazi: Yeniçağ Batı Avrupa’sının sınıfsal yapısı içinde yükselen sınıfı oluşturan, zenginliği ticarete dayalı olan, ekonomik yapıda üstünlüğü ele geçiren ve sonrasında siyasal yapıda hak arayışları içine giren, döneme damgasını vuran bir sınıf.

İşçi Sınıfı: Yeniçağ Avrupa’sında ekonomik ve sosyal yapıda meydana gelen değişimle birlikte ortaya çıkan ve imalathanelerde iş bölümü esasına göre çalışan, ücret karşılığı emeklerini satarak geçinen yeni sınıfa verilen isim. Bu sınıfı oluşturanlar serfler ve zanaatçılardı. Dolayısıyla kendi dükkânında kendi üretim araçlarıyla üretim yapan zanaatçılar, işçi sınıfı üzerinde bir tabaka olarak yer almanın aksine işçi sınıfını oluşturan kesimlerden biri olmuştur.

Siyasal birliğini en erken sağlayan Portekiz, coğrafi keşiflere ve sömürgecilik faaliyetlerine ilk başlayan Avrupa ülkesi oldu. Ticari ilişkilerde, Akdeniz havzasının dışında kalmış olması da Portekiz’i yeni arayışlara itmiş olmalıdır. Portekiz, Afrika kıyılarına yönelik seferleri sonucunda 1442 yılında ilk Afrikalı köleleri Avrupa’ya getirecek, hatta papadan bu işin tekelini alacaktır. Köle ticareti çok kârlı bir iş olarak görülecektir. Portekiz, köle ticaretinin yanı sıra Avrupa’ya altını da getirecektir. 1497’de Vasco de Gama Afrika Kıtası’nı güneyden geçerek Hindistan’a ulaştı. Böylece Batı Avrupa ile Hindistan arasında ilk kez doğrudan ilişki sağlanmış oldu. Portekiz amacına ulaşmıştı. Sonuç olarak Portekiz, Afrika Kıtası ve Hint Okyanusu’nun kıyı ülkeleri üzerinde hâkimiyetini kurdu ve ticaret kolonileri oluşturarak sömürgeciliğe başladı.

Mutlak Monarşi: Kapitalist sistemle birlikte ortaya çıkan yeni yönetim biçimine verilen isim. Kral, burjuvazinin desteği ile feodal özerkliklere karşı iktidarını güçlendirerek, çok başlı feodal siyasal yapılanmaya son verecek ve merkezî mutlak yönetimini yerleştirecektir. Böylece değişen ekonomik yapıya uygun bir yönetim biçimi oluşturulacaktır ki bu yönetim biçimi, ilk aşamada mutlak monarşi olacaktır.

Mutlak monarşiler, feodal beylerin değil tüccar sınıfı olan burjuvazinin ön ayak olması ile oluşturulmuştur.

Aristokrat bir aileden gelen Montesquieu, aristokratik libaralizmi savunur. Yasaların Ruhu adlı eserinde, iklimler kuramı, yönetim biçimleri kuramı ve kuvvetler ayrılığı üzerinde durmuştur. Montesquieu’ya göre “kuvvet kuvveti durdurmalı” yoksa özgürlük olmaz. Onun bu görüşü Batı demokrasisinin temeli olacaktır. Devletin üç ayrı görevi olduğundan söz eder; yasaları yapmak, bunları uygulamak ve suçluları cezalandırmak. Böylece her güce bir karşı güç oluşturularak, kuvvetin kuvveti durdurması sağlanacaktı.

Voltaire, 18. yüzyıla damgasını vuran en önemli düşünürlerden biridir. Hatta 18. yüzyıl Voltaire’in Çağı olarak kabul edilmektedir. Feodal yapıya ve Katolik Kilisesine karşı çıkışlarıyla, akılcı yaklaşımı ve alaycı üslubuyla tanınan Voltaire, Fransız İhtilali’nin düşünsel yönünü hazırlayan en önemli düşünürlerden biridir. Voltaire, siyasal özgürlüğünü elde etmek isteyen burjuvazinin en etkili temsilcilerinden biri olmuştur. Özellikle düşünce özgürlüğünü sağlamak için büyük mücadele vermiştir. Şu sözleri onun düşünce ve ifade özgürlüğüne bakış açısını çok iyi yansıtmaktadır: “Söylediklerinizin hiçbirinde sizinle aynı düşüncede değilim; ancak onları söyleme hakkınızı ölünceye değin savunacağım.”

Bu alanda III. Murad’ın emriyle İstanbul’da açılan rasathaneden de söz etmek gerekmektedir. Bu rasathane İslam dünyasının en büyük rasathanesi olarak planlanmış ve zamanın en gelişmiş astronomi cihazlarıyla donatılmıştır. Bir kütüphanesi de bulunan rasathanenin başında Suriye ve Mısırda eğitim alan Türk asıllı Takiyüddin El Raşid bulunuyordu. 1573 yılında faaliyete başlayan rasathane, 1580 yılında yıkılışına kadar çalışmalarını sürdürmüştür. Takiyüddin’in rasathanesinde kullandığı aletleri, Avrupalı çağdaşı, ünlü astronom Tycho Brahe’nin 1576’da kurduğu rasathanesinde kullandığı aletlerle benzer özelliklere sahiptir. Aynı dönemde farklı coğrafyalarda benzer aletlerle rasat çalışmalarına başlanmış olması dikkat çekicidir. Batı Dünyası Batlamyus’dan (2.yy), Kopernik’e kadar (16.yy), açıların ölçülmesinde kirişleri kullanırken; Takıyeddin kirişleri değil İslam astronomi geleneğine uyarak; sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant gibi trigonometrik fonksiyonları kullanmıştır. Ayrıca güneşin apojesini, Kopernik ve Brahe’ye göre gerçeğe en yakın değerde hesaplamıştır. Takıyeddin, yeni rasat aletleri de icat etmiştir. Böylece İstanbul rasathanesinin kuruluşundan sonraki faaliyetleri, İslam astronomi çalışmalarına en ileri gelişmeyi sağlamıştır. Osmanlı biliminin zirvesini oluşturan bu çalışmalar; devlet adamları arasındaki rekabet ve kıskançlık yüzünden, dini bahaneler ileri sürülerek yıkılmıştır. Bu yıkım, Osmanlı ilim geleneğinin duraksamasının da başlangıcı olmuştur.

Kanuni Sultan Süleyman, Avrupa hükümdarlarına üstünlüğünü göstermek için Batılılar gibi bir imparatorluk tacı takmıştır. Bu padişahın ve Osmanlı'nın Avrupa'dan etkilenmesi anlamında bir örnektir. Diğer seçeneklerdeki durumlar ise Avrupa'nın Osmanlı'dan etkilenmesine dair örneklerdir.

Karayolunu güvenli görmeyen Haçlılar’ın, daha sonra seferlerini deniz yoluyla yapmayı tercih etmeleri, aynı zamanda ticaretin gelişmesini de sağladı. Önce Haçlılar’ı, arkadan hacıları taşıyan şövalyeler, gemicilik ve ticaretle uğraşır hâle geldiler. Akdeniz’e kıyısı olan ticaretin tohumunu attılar. Sonuç olarak Haçlı Seferleri denizaşırı, kıtalar arası ticareti başlatmış oldu.