GENEL UYGARLIK TARİHİ

Yeniçağ Avrupa'sında gelişme gösteren bir diğer sanayi kolu maden sanayiidir.
Madenlerin işletilmesi sermayenin daha da artmasını sağladı. Maden sanayiinin
gelişmesi ile ateşli silahlar kullanılmaya başlandı. Feodal beylerin son sığınakları
olan kaleleri top ve tüfeklerle yerle bir edildi. Böylece feodal toplum yapısı büyük
bir değişime uğradı. Ayrıca ateşli silahlar, Batı Avrupa Devletlerinin yeni coğrafyalara yayılmasına ve sömürgecilik faaliyetlerine imkan sağladı.

Siyasal birliğini en erken sağlayan Portekiz, coğrafi keşiflere ve sömürgecilik faaliyetlerine ilk başlayan Avrupa ülkesi oldu. Ticari ilişkilerde, Akdeniz havzasının dışında kalmış olması da Portekiz’i yeni arayışlara itmiş olmalıdır. Portekiz, Afrika kıyılarına yönelik seferleri sonucunda 1442 yılında ilk Afrikalı köleleri Avrupa’ya getirecek, hatta papadan bu işin tekelini alacaktır. Köle ticareti çok kârlı bir iş olarak görülecektir. Portekiz, köle ticaretinin yanı sıra Avrupa’ya altını da getirecektir. 1497’de Vasco de Gama Afrika Kıtası’nı güneyden geçerek Hindistan’a ulaştı. Böylece Batı Avrupa ile Hindistan arasında ilk kez doğrudan ilişki sağlanmış oldu. Portekiz amacına ulaşmıştı. Sonuç olarak Portekiz, Afrika Kıtası ve Hint Okyanusu’nun kıyı ülkeleri üzerinde hâkimiyetini kurdu ve ticaret kolonileri oluşturarak sömürgeciliğe başladı.

Coğrafi keşiflerle birlikte 1540’lardan itibaren sömürgelerden köle emeği ile ucuza elde edilen değerli madenler, Avrupa’ya taşınmaya başlandı. Özellikle Aztek ve İnka uygarlıklarına ait hazineler ile Meksika ile Peru’dan getirilen çok miktarda altın ve gümüş, değerli madenlerin fiyatının düşmesine ve malların fiyatlarının yükselmesine yol açtı. Bu fiyat artışı öyle boyutlara ulaştı ki bazı yerlerde fiyatlar 4 kat arttı. Fiyatlarda meydana gelen bu yükselişe Fiyat Devrimi denildi. Fiyat Devrimi ile birlikte küçük üretici iflas ederken, burjuvazi giderek güçlendi.Buna karşılık ücretlerde bir değişiklik olmadı. Bu da sosyal yapıda, sınıflar arasında uçurumların oluşmasına ve kapitalist sınıfın oluşumunun hızlanmasına yol açtı.

Mutlak monarşilerin oluşum sürecinde, burjuvazi ve krallar arasında karşılıklı çıkarlara dayalı, geçici bir iş birliği yapıldı. Bu iş birliği feodal güçlere karşı idi. Böylece mutlak monarşilerin kurulması ile değişen ekonomik yapıya uygun bir siyasal yapılanma sağlanmış oldu. Ancak Avrupa’daki devletler bu değişimin farklı evrelerini yaşıyorlardı.

Hümanizm, İtalya’da antik dönem yazarlarının eserlerine ilgi duyan, bu eserleri araştırarak genel kütüphaneler, edebiyat dernekleri kuran fikir adamlarının bir araya gelerek görüş alışverişinde bulunmaları sonucu ortaya çıktı. Bu araştırmacı yazarlara hümanist denildi. Önce antik dönem eserlerini incelediler, sonra kendi eserlerini verdiler. Böylece hümanizm akımı, edebî eserlerle başladı. İtalya’da ortaya çıktı ve kısa süre içinde İtalya dışına yayıldı.

15. ve 16. yüzyılda Avrupa’da edebiyat ve güzel sanatlar alanındaki yeniliklerin ve sanat anlayışının tümüne Rönesans denir. Rönesans, Ortaçağ kültürü ve sanatının reddedilmesi ve antik dönem sanat ve kültürünün yeniden diriltilmesi anlayışından dolayı Yeniden Doğuş olarak nitelendirilmiştir. Bu, genel olarak Ortaçağ’ın, Karanlık Çağ olarak kabul edilme yanlış anlayışından kaynaklanmaktadır. Oysa Ortaçağ’ın da kendine özgü bir sanat ve kültür anlayışı vardır. Bu dönem sanat anlayışının reddedilmesinin altında başka nedenler yatmaktadır. Esas olan, egemen sınıfın kendi kültürünü yaratma çabasıdır.

Rönesans, 15.yüzyıldan 17.yüzyıla kadar olan dönemi kapsar. Bu dönem, düşüncede akılcı ve bilimci, sanatta da akılcı ve gerçekçi eğilimlerin görüldüğü bir dönemdir. Rönesans, İtalya’da Floransa merkezli olarak ortaya çıkmıştır. İtalya’da ortaya çıkmasının nedenleri arasında; ekonomik gelişmişlik, antik geleneğin varlığı, Bizanslı bilginlerin eski Yunan edebiyatının metinlerini buraya getirmeleri ve bunların incelenmesi ile ilk genel kitaplıkların ve edebiyat derneklerinin burada kurulması sayılabilir.

"C" seçeneği bu nedenler arasında yer almaz.

Maniyerizm: 16. yüzyılın ikinci yarısında Rönesans sanatına karşı duyulan bir tepkinin sonucunda ortaya çıkmıştır. Rönesans’ın insanı ön plana alan, sıkı bir geometriye dayanan akılcı tutumuna karşı çıkma, katı kalıpları yıkma eylemidir.

İngilizler de Akdeniz’de güvenli bir ticaret yapabilmek için Osmanlı devleti ile iyi
bir ilişki kurmaya çalışmıştır. Çünkü İspanyol donanmalarına karşı kendilerini koruyacak tek güç olarak Osmanlı Devletini görüyorlardı. Nitekim İngiltere Kraliçesi Elizabeth, Sultan III. Murad’a gönderdiği mektubunda İngiliz tüccarlarının ticaretine izin verildiği takdirde İngilizlerin Osmanlılara sadık bir dost olarak kalacağını ifade ediyordu. Anlaşıldığı üzere Akdeniz’de söz sahibi olan Osmanlılar, İspanyollara karşı yardımı ve desteği aranan bir güç olarak görülmüşlerdir. Böylece İngiltere ile de ticari ve siyasi ilişkiler kurulmaya başlanmış, 1583’te İngilizlere serbest ticaret izni veren anlaşma imzalanmıştır.

Aydınlanma felsefesinin ilkeleri: Bilim Akıl: Akılcılık, Laiklik Mutluluk Özgürlük Hukuk

Coğrafi keşiflerden önce, Afrika ve Asya’dan gelen ticari mallar İslam ülkelerinin içinden geçerek, Avrupa’ya taşınmıştır. Bu ticareti İslam dünyasının tüccarları yaptığı için vadeli satış, senetle mal teslimi gibi uygulamalar da ilk olarak İslam coğrafyasında ortaya çıkmış ve buradan, önce İtalya kent devletlerine, sonra da diğer Avrupa devletlerine yayılmıştır. Batıda bu işlemler, bankacılık sistemi içinde daha da geliştirilmiştir. Arap rakamları, barut ve pusula da Doğu’nun Batı’ya armağanları arasında sayılır. Haritaların yapılması, limanların tespiti, Hint Okyanusu’ndaki akıntılar, rüzgarlar, yıldızlar, yön tespiti ile ilgili bilgi ve deneyimler Arap coğrafyacıları aracılığıyla Batı’ya aktarılmıştır.

III. Murad’ın emriyle İstanbul’da açılan rasathanenin başında bulunan Takiyüddin El Raşid Batı Dünyası Batlamyus’dan (2.yy), Kopernik’e kadar (16.yy), açıların ölçülmesinde kirişleri kullanırken; Takıyeddin kirişler yerine İslam astronomi geleneğine uyarak; sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant gibi trigonometrik fonksiyonları kullanmıştır. Ayrıca güneşin apojesini, Kopernik ve Brahe’ye göre gerçeğe en yakın hesaplamıştır. Takıyeddin, yeni rasat aletleri de icat etmiştir. Böylece İstanbul rasathanesinin kuruluşundan sonraki faaliyetleri, İslam astronomi çalışmalarına en ileri gelişmeyi sağlamıştır.

Deniz coğrafyası konusunda çalışan Seydi Ali Reis El Muhit adlı eserinde uzun deniz seyahatlerini, Hint Okyanusundaki gözlemlerini astronomi ve coğrafi bilgilerini Türkçe kaleme almıştır. 16.yüzyılda kaleme alınan, Muhammed b.Emir el-Suudi el Niksari’nin Tarih-i Hind-i Garbi adlı eserinde ise Amerika’dan ve coğrafi keşiflerden bahsetmektedir. İspanyol ve İtalyan kaynaklardan yararlanılarak yazılan eserde Kolomb, Balboa, Magellan, Cortes ve Pizarro’nun keşiflerini anlatmıştır.

Osmanlı’nın Avrupa kültüründeki etkileri: 1482’den başlayarak 16.yüzyıl sonlarına kadar, Avrupa saraylarını ziyaret eden Osmanlı elçilerinin kıyafetleri ve davranışları büyük ilgi uyandırmış, bu ülkelerde bir Türk modasını başlatmıştır. Dokuma, desen ve boyama tekniği bakımından Avrupa ipekli ve pamuklu sanayisinde Osmanlı izlerini vardır. Nitekim 1700’lerden sonra pamuklu kumaş kullanımının artması ve halka inmesiyle, Avrupa devletleri Doğu mamullerini taklit eden bir pamuklu sanayi oluşturmuştur. Osmanlı kültürü Avrupalıların sosyal yaşamını da etkilemiş ve Avrupalılar taklit yoluyla Osmanlıdan kahvehane kültürünü almıştır. 18.yüzyılda kahvehaneler Avrupa şehirlerinin vazgeçilmez bir sosyal kurumu haline gelmiştir. Osmanlıların 16 yüzyıldaki askeri zaferleri, Avrupalıları derinden etkiledi ve onları Osmanlı ordusu ve savaş yöntemi hakkında araştırmalar yapmaya itmiştir. Osmanlı ordusunun manevra kabiliyeti, yüksek askeri gücü Avrupalıları etkilemiştir. Bunu Osmanlı ordusundaki hafif süvarilerin, tımarlı sipahilerin ve hafif piyadelerin ileri manevra gücüyle sağladıklarını fark ederek piyadelerinde zırh kullanımını azaltmışlardır. Osmanlı mehterhanesini taklit ederek kendi askeri bandolarını oluşturmuşlardır.

Kent kökenli burjuvazi 15 yüzyıldan itibaren denizaşırı ticareti yönlendirerek hızla zenginleşmiştir. Amerika'nın keşfi ve diğer coğrafi keşifler yeni pazar arayan bu girişimcilerin yönlendirmeleri ile gerçekleşirken, zenginliği sınırlı olan toprak egemenliğine bağlı aristokrasinin gücü gerilemiştir.

Çok sayıda imalathane kurulmasıyla dokuma sanayi ilk ön plana çıkan sanayi dalı oldu.

Siyasal birliği en erken sağlayan Avrupa ülkesi olan Portekiz, coğrafi keşiflere de ilk başlayan Avruğa ülkesidir.

1497’de Vasco de Gama Afrika Kıtası’nı güneyden geçerek Hindistan’a ulaştı. Böylece Batı Avrupa ile Hindistan arasında ilk kez doğrudan ilişki sağlanmış oldu.

İspanyolların Amerika'yı tanımaya ve sömürmeye yönelik seferleri arasında Meksika’daki Aztek Uygarlığı’na son veren (1521) Fernandez Cortez (1485-1547) ile Peru’daki İnka Uygarlığı’na son veren (1532) Francisco Pizarro (1541)’nun seferleri hiç unutulmayacaktır.

Cooğrafi keşiflerle birlikte 1540’lardan itibaren sömürgelerden köle emeği ile ucuza elde edilen değerli madenler, Avrupa’ya taşınmaya başlandı. Özellikle Aztek ve İnka uygarlıklarına ait hazineler ile Meksika ile Peru’dan getirilen çok miktarda altın ve gümüş, değerli madenlerin fiyatının düşlmesine ve malların fiyatlarının yükselmesine yol açtı. Bu fiyat artışı öyle boyutlara ulaştı ki bazı yerlerde fiyatlar 4 kat arttı. Fiyatlarda meydana gelen bu yükselişe Fiyat Devrimi denildi. Fiyat Devrimi ile birlikte küçük üretici iflas ederken, burjuvazi giderek güçlendi.