HABER YAZMA TEKNİKLERİ

Okunurluk ve anlaşılabilirlik denetimi: Haber, çok sayıda kişinin anlayabileceği bir metin olmalıdır. Bu nedenle haberde geçen rakamlar, bilimsel bilgiler, istatistiksel sonuçlar basitleştirilerek, okuyucuların anlayabileceği biçime dönüştürülmelidir. Denetim aşamasında bu bilgilerin yeterince anlaşılır olup olmadığı tekrar düşünülmelidir. Cümleler olabildiğince kısa ve sözcükler olabildiğince kolay okunabilir olmalıdır.

Hukuk: Genel anlamda, toplumu yöneten, düzenleyen kurallar (yasalar) sistemidir. Hukuk kuralları eylemleri doğru ya da yanlış şeklinde sınıflandırırken, etik kurallar hangi eylemlerin iyi olduğunu söyler.

Bir başka “öz denetim” kurumu ise “ombudsmanlık” olarak anılır. “Vatandaş koruyucusu” karşılığındaki bu sözcük, İsveççe kökenlidir. İsveç örneğinden yola çıkarak, ABD’de uygulama alanı bulan basındaki ombudsmanın görevi, okuyuculardan gelen yayın içeriklerine ilişkin şikâyetleri, yayın organının yetkililerine bildirmek ve bunların tekrarlanmasını önlemektir. Eş deyişle çalıştığı gazetenin gözlemciliğini ve eleştirmenliğini yapmaktır. Bu uygulama ilk kez Lousville Courrier Journal ve Louisville Times’ta (ABD) gerçekleştirilmiştir.

Gazetecinin temel görevleri ve ilkeleri:
1. Halkın bilgi edinme hakkı uyarınca, gazeteci, kendi açısından sonuçları ne olursa olsun, gerçeklere ve doğrulara saygı duymak ve uymak zorundadır.
2. Gazeteci; bilgi ve haber alma, yorum yapma ve eleştirme özgürlüklerini ne pahasına olursa olsun savunur.
3. Gazeteci; başta barış, demokrasi ve insan hakları olmak üzere, insanlığın evrensel değerlerini, çok sesliliği, farklılıklara saygıyı savunur. Milliyet, ırk, etnisite, cinsiyet, dil, din, sınıf ve felsefi inanç ayrımcılığı yapmadan tüm ulusların, tüm halkların ve tüm bireylerin haklarını ve saygınlığını tanır. İnsanlar, topluluklar ve uluslar arasında nefreti, düşmanlığı körükleyici yayından kaçınır. Bir ulusun, bir topluluğun ve bireylerin kültürel değerlerini ve inançlarını (veya inançsızlığını) doğrudan saldırı konusu yapamaz. Gazeteci; her türden şiddeti haklı gösterici, özendirici ve kışkırtan yayın yapamaz.
4. Gazeteci; kaynağını bilmediği bilgi ve haberleri yayımlamaz; kaynak açık olmadığında, yayımlamaya karar verdiği durumlarda da kamuoyuna gerekli uyarıları yapmak zorundadır.
5. Gazeteci; temel bilgileri yok edemez, görmezlikten gelemez ve metinlerle belgeleri değiştiremez, tahrif edemez. Yanlış, yanıltıcı ve tahrif edilmiş yayın malzemesi kullanmaktan uzak durur.
6. Gazeteci, bilgi, haber, fotoğraf, görüntü, ses, belge elde etmek için yanıltıcı yöntemler kullanamaz.
7. Gazeteci, kamuya mal olmuş bir şahsiyet bile olsa, halkın haber alma, bilgilenme hakkıyla doğrudan bağlantılı olmayan hiçbir amaç için, izin verilmedikçe özel yaşamın gizliliği ilkesini ihlal edemez.
8. Gazeteci, yayımlanmış her yanlışı en kısa sürede düzeltmekle yükümlüdür. Gazeteci, istismar edilmemesi, kötüye kullanılmaması ve kabul edilebilir boyutlar ile biçimde yapılması kaydıyla, cevap hakkına saygılı olmalıdır.
9. Gazeteci, kendisine güvenilerek verilmiş bilgilerin, belgelerin kaynaklarını, kendileri izin vermediği sürece, mesleki gizlilik ilkesi uyarınca, hiçbir şekilde açıklamaz.
10. Gazeteci, çalıntı, iftira, hakaret, lekeleme, saptırma, manipülasyon, söylenti, dedikodu ve dayanaksız suçlamalardan kesinlikle uzak durur.
11. Gazeteci, bir bilginin, haberin yayını ya da yayımlanmaması karşılığı hiçbir maddi veya manevi avantajın peşinde olamaz. Gazeteci, devlet başkanından milletvekiline, iş adamından bürokratına kadar haber kaynağı olarak da kabul edilen kişi ve kurumlarla iletişimini ve ilişkisini meslek ilkelerini gözeterek yürütür.
12. Gazeteci, mesleğini, reklamcılıkla, halkla ilişkilerle veya propagandacılıkla karıştıramaz. İlan - reklam kaynaklarından herhangi bir telkin, tavsiye alamaz, maddi çıkar sağlayamaz.
13. Gazeteci, hangi konuda olursa olsun, elde ettiği bilgileri geniş biçimde yayın konusu yapmadan kendi yararına kullanamaz. Mesleğini, ne şekilde olursa olsun, (yasaların ve yönetmeliklerin kendisine tanıdığı hakların dışında) ayrıcalıklar kazanmak amacıyla kullanamaz.
14. Gazeteci, her ne amaçla olursa olsun, tehdit ve şantaj gibi yollara başvurmaz. Gazeteci bu şekilde baskılara da karşı koyar

15. Gazeteci her türlü baskıyı reddeder ve çalıştığı basın - yayın organındaki yöneticileri dışında kimseden işiyle ilgili talimat alamaz.
16. Gazeteci sıfatını taşımayı hak eden herkes meslek ilkelerine en yüksek seviyede uymayı taahhüt eder. Ülkesindeki yasalara saygılı olmakla birlikte, hükümet ve benzeri kurumların müdahalelerine kapalıdır. Mesleki olarak yalnızca meslektaşlarının ve kamuoyunun değerlendirmeleri ile bağımsız yargı organlarının kararlarını dikkate alır.
17. Gazeteci, devleti yönetenlerin belirlediği ulusal ve uluslararası politikalar konularında önyargılara değil, halkın haber alma hakkına dayanır. Onu mesleğin temel ilkeleri ve özgürlükçü demokrasi kaygıları yönlendirir.

Amerika Birleşik Devletleri’nde Profesyonel Gazeteciler Derneğinin (Association of Professional Journalist) 1996 yılında kabul etmiştir.

1. İlk okuma

2. Yazım yanlışlarının denetimi

3. Okunurluk ve anlaşılabilirlik denetimi

4. Fazlalıkların denetimi

5. Eksik bilgi denetimi

6. Yanlış bilgi denetimi

7. Yorumsuzluk/tarafsızlık denetimi

8. Etik ve hukuk kurallarına uygunluk denetimi

9. Son okuma

10. Geri bildirimin takip edilmesi

Etik: Töre bilim demektir. Ahlak kurallarını ve bunların nitelikleriyle uygulamalarını konu alan bilim dalının adıdır. Ahlak alanında düşünme, felsefe yapma sürecinin insana kazandırmış olduğu bir etkinliktir. Konusu ahlaktır ve sorunsalı, ahlakın açıklanması ve buna bağlı ilkelerin belirlenmesidir

Paparazi: Ünlülerin kendilerinden habersiz çekilmiş, onları güç durumda bırakacak netilikteki fotoğrafları; bu tür fotoğrafların yayımlanması; bu fotoğrafı çeken kimse

Meslek etiği anlamında kimi örnekler vermek gerekirse; örneğin gizli kamera kullanımı konusunda Amerikan Profesyonel Gazeteciler Derneğinin açıklamasında hangi koşullarda gizli kamera kullanılabileceği şöyle ifade edilmektedir:
• Elde edilecek bilgi çok büyük bir öneme sahipse, yaşamsal bir kamu çıkarı söz konusuysa ya da halkı önemli bir zarardan koruyacaksa,
• Bu bilgiyi elde edebilmek için diğer tüm haber toplama yöntemleri kullanılmışsa ve başarısızlığa uğranılmışsa,
• Bilginin açığa çıkarılmasıyla önlenen zarar, bu yöntemle verilen zarardan daha büyükse gizli kamera kullanılmasına izin verilebilir (Aktaran: İrvan, 2003).

Haber, çok sayıda kişinin anlaya- bileceği bir metin olmalıdır. Bu nedenle haberde geçen rakamlar, bilimsel bilgiler, istatistiksel sonuçlar basitleştirilerek, okuyucuların anlayabileceği biçime dönüştürülmelidir. Denetim aşamasında bu bilgilerin yeterince anlaşılır olup olmadığı tekrar düşünülmelidir. Cümleler olabildiğince kısa ve sözcükler olabildiğince kolay okunabilir olmalıdır. Cevap B şıkkıdır.

Bu son aşama haberin gerçekliğinin ve doğruluğunun kontrolü anlamında önem taşır. Çünkü habercilikte asıl olan gerçeklik ve doğruluktur. Yanlış anlaşılmanın önüne geçmek de habercinin sorumluluğundadır. Bunun için haberlerin yayından önce mutlaka tekrar tekrar okunması ve gözden geçirilmesi gereklidir.

Ahlak kurallarını ve bunların nitelikleriyle uygulamalarını konu alan bilim dalının adıdır. Ahlak alanında düşünme, felsefe yapma sürecinin insana kazandırmış olduğu bir etkinliktir. Konusu ahlaktır ve sorunsalı, ahlakın açıklanması ve buna bağlı ilkelerin belirlenmesidir. Töre bilim demektir.

Ödevci ahlak anlayışına göre, ahlaki eylemde önemli olan hedef ya da amaçlanandır. Bu nedenle hiçbir amaç, kullanılan etik dışı bir aracı haklılaştıramaz. Ahlaksal eylemde, eylemi ortaya koyan kişinin bu eylemden maddi ya da manevi bir kazancının olmaması şartı aranır. Kişi salt olarak iyiyi hedeflemekle yükümlüdür.

Ombudsmanlık bir öz denetim kurumudur. “Vatandaş koruyucusu” karşılığındaki bu sözcük, İsveççe kökenlidir. İsveç örneğinden yola çıkarak, ABD’de uygulama alanı bulan basındaki ombudsmanın görevi, okuyuculardan gelen yayın içeriklerine ilişkin şikâyetleri, yayın organının yetkililerine bildirmek ve bunların tekrarlanmasını önlemektir. Eş deyişle çalıştığı gazetenin gözlemciliğini ve eleştirmenliğini yapmaktır.

Profesyonel Gazeteciler Derneği üyeleri, kamuyu aydınlatmanın, adaletin önceli ve demokrasinin temeli olduğuna inanırlar. Gazetecinin görevi, gerçeği arayarak ve olaylarla sorunlar hakkında adil ve kapsamlı açıklamalar sağlayarak bu amacı gerçekleştirmektir. Tüm medyalardaki ve özel nitelikli yayın organlarındaki vicdanlı gazeteciler, kusursuz ve dürüst davranarak kamuya hizmet etmeye çabalarlar. Derneğin üyeleri etik davranışa bağlılığı paylaşırlar. Etik ilkeleri arasında yayın kurumunun çıkarlarını korumak yer almaz.

Paparazi ünlülerin kendilerinden habersiz çekilmiş, onları güç durumda bırakacak nitelikteki fotoğrafları; bu tür fotoğrafların yayımlanması; bu fotoğrafı çeken kimsedir. Gazeteciler çoğu zaman “kamunun bilme hakkı” adına “özel yaşamın gizliliği hakkını” göz ardı ederler. Dolayısıyla ikisinin arasındaki çizginin ne olması gerektiği konusu her zaman tartışma yaratır.

Elde edilecek bilgi çok büyük bir öneme sahipse, yaşamsal bir kamu çıkarı söz konusuysa ya da halkı önemli bir zarardan koruyacaksa; bu bilgiyi elde edebilmek için diğer tüm haber toplama yöntemleri kullanılmışsa ve başarısızlığa uğranılmışsa; bilginin açığa çıkarılmasıyla önlenen zarar, bu yöntemle verilen zarardan daha büyükse gizli kamera kullanılmasına izin verilebilir. Bir başbakanın terör örgütü ile görüşmesi kamu yararının ön plana çıkması sebebiyle gizli kamera ile kaydedilebilir.

Beklenmedik ve ani bir biçimde gelişen, çeşitli biçimlerde yaşamın gündelik akışını kesintiye uğratma ve var olan toplumsal düzeni sarsma potansiyeli taşıyan olay ya da olaylar dizisi kriz durumları olarak adlandırılır. Savaş, terör, saldırı, hastalık, ekonomik bunalım, siyasal çalkantı, doğal afet ya da kaza gibi kriz durumları, daha titiz habercilik uygulamalarını gerekli kılar. Kriz durumlarında kamu yararı ve insani değerler doğrultusunda kamu kuruluşlarının da etkin bir şekilde girişimde bulunması, haberciler için gerekli olan bilgi akışının doğru bir şekilde yönetilmesi ve kamuyla olabildiğince kesintisiz bir iletişim içinde bulunulması beklenilir

Arapça kökenli “tashih” sözcüğü, “düzeltme, düzelti” anlamına gelmektedir. Haber metinlerinin düzeltilmesine, doğrultulmasına “tashih etme” denilmektedir.

Bir haber denetim ve doğrulama aşamasına girdiğinde güvenilirlik testi uygulanmamaktadır.