HADİS TARİHİ VE USULÜ

Soruda bahsi geçen sözü söyleyen kişi A seçeneğindeki Abdülkerim b. Ebü’l-Avcâ’dır. Abdülkerim b. Ebü’l-Avcâ (ö. 160/776), Halife Mehdî zamanında hadis uydurduğu tespit edildiği için asılmak üzereyken bu sözleri söylemiştir.

Soruda bahsi geçen hadisi uyduran kişi D seçeneğindeki Gıyâs b. İbrahim’dir. Gıyâs b. İbrahim, Halife Mehdî’nin yanına bir iş için girdiği zaman onun güvercin uçurduğunu ve yarıştırdığını görünce “Ok, deve, at ve kuş yarışlarından başkası için, yarış tertip etmek suretiyle ödül alınmaz”hadisini uydurmuştur. Halife Mehdî, bu sözden memnun olmuş ve Gıyâs b. İbrahim’e hatırı sayılır miktarda para vermiştir. Daha sonar hadisin makbul şeklinin aslında bulunmayan “kuş” kelimesini, Gıyâs b. İbrahim’in kendisinin ilave ettiğini anlayınca “Senin şu kafan varya, tam bir yalancı kafasıdır” diyerek onu huzurunda kovmuş ve hadis uydurmaya sebep olduğu için de güvercinlerin kesilmesini emretmiştir.

“el-Mevzûʻât”, E seçeneğinde adı geçen Ebu’l-Ferec İbnü’l-Cevzî’nin (ö. 597/1201) uydurma olduğu tespit edilen 1850 haberi fıkıh konularına göre bir araya getirdiği eserdir.

Haberi nakleden kişilerin o haberi bizzat kaynağından işitmeleri veya olayı kendi gözleriyle görmeleri.

Lafzi mütevatir: Bütün rivayetlerinde lafızları aynı olan yani, Hz. Peygamber’in ağzından çıktığı şekilde bize ulaşan hadislerdir.

Haberi vahid anlamına gelen Ahad hadis türünden bahsedilmektedir.

Bu nedenle Ehl-i sünnet olarak nitelenen bütün mezheplere göre haber-i vâhidle amel etmek gerekir.

Sahih ve hasen hadis için aranan şartlardan birini ya da birkaçını taşımayan hadislere zayıf hadis denir.

Zayıf hadisin çok çeşitli olmasının nedenleri arasında şunlar sayılabilir: 1. Râvînin tenkid edilmesindeki sebeplerin farklılığı 2. Senedde râvî düşmesinin az veya çok olması 3. Râvî eksikliğinin senedin değişik yerlerinde olması 4. Hadisin metnindeki kusurun onun sahihliğine zarar verme derecesindeki değişiklikler.

Cenneti kazanma hırsı dışındaki diğer sebepler hadisleri uydurma nedenleri olarak gösterilebilir.

Metinde görülen dil ve özellikle de, mana bozuklukları ile ölçüsüz ifadeler onun uydurulmuş olduğuna işaret edebilir.

Bu kitabın yazılmasının amacı mevzu hadisleri bir araya getirmektir.

Bireye sorgulamayı dayatmak uydurma hadislerin olumsuz yanlarından biri değildir.

Allah Resûlü’nün hadislerinin güvenilirlik açısından zirvesi mütevâtir hadis, en alt düzeyi ise mevzû hadistir. Aslında mevzû Hz. Peygamber adına tamamen uydurulduğu için hadis bile değildir. Şekil açısından bir sened ve metni olması ve gerçek hadismiş gibi sunulması nedeniyle böyle bir isimlendirme almıştır.

Âhâd hadis veya haber-i vâhid, mütevâtir dışındaki sahih, hasen ve zayıf bütün hadis çeşitlerini konu alır. Doğru cevap B’dir.

Tespit edilebildiği kadarıyla mütevâtirin çeşitlerinden bahseden ilk âlim İsa b. Ebân’dır (ö. 221/835). Mutezile mezhebinin kurucusu Vâsıl b. Atâ’dan (ö. 131/748) itibaren itikâdî mezheplerin tartışmalarında mütevâtir haberin kapsamı ve bilgi değeri önemli bir yer işgal etmiştir. Doğru cevap C’dir.

Lafzî mütevâtir, bütün rivayetlerinde lafızları aynı olan yani, Hz. Peygamber’in ağzından çıktığı şekilde bize ulaşan hadislerdir. Mütevâtir, mutlak olarak zikredildiğinde lafzî olan anlaşılır. Hz. Peygamber’in hadisleri içerisinde lafzî mütevâtirin ne kadar olduğu tartışmalı bir konudur. İbnü’s-Salâh’a göre lafzî mütevâtir örneği bulmak zordur. İbnü’s-Salâh bu kısma örnek olarak Hz. Peygamber’in, “Kim bilerek benim adıma yalan uydurursa cehennemdeki yerine hazırlansın” hadisini vermiştir. Doğru cevap D’dir.

Mütevâtir haber, kesin olarak doğruluğu bilinen haberdir. Dolayısıyla bir hadisin mütevâtir olması, onun Hz. Peygamber’e ait olduğu hakkında bir şüphenin bulunmaması demektir. Bu nedenle İslâm âlimlerinin çoğunluğu, mütevâtir hadisin kesin bilgi ifade ettiği görüşündedirler. Ancak mütevâtir haberin sağladığı kesin bilginin doğrudan mı (zarûrî), yoksa dolaylı mı (nazarî, kesbî) oluştuğu konusu ihtilaflıdır. Âlimlerin çoğunluğu bunun zarûrî bilgi oluşturduğunu kabul eder. Bu görüşü benimseyen âlimler, aklî melekeleri yerinde olan bir kimsenin dinî konulardaki mütevâtir haberi inkâr etmesinin kendisini küfre götüreceğini söylemişlerdir. Zira mütevâtir hadisi inkâr, Peygamber’i yalanlamak veya ona karşı gelmek demektir. Doğru cevap A’dır.

Mütevâtir hadisler konusunda ilk eser yazan Suyûtî’dir (ö. 911/1505). O, elEzhâru’l-mütenâsire fi’l-ahbâri’l-mütevâtire adındaki eserinde kendi şartlarına göre mütevâtir kabul ettiği 113 hadis zikretmiştir. Daha sonra bu kitabını Suyûtî, Katfü’l-Ezhâri’l-mütenâsire fi’l-ahbâri’l-mütevâtire ismiyle özetlemiştir. Konuyla ilgili şimdiye kadar yapılan en geniş çalışma ise Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî’nin (ö. 1345/1929) Nazmü’l-mütenâsir mine’l-hadîsi’l-mütevâtir adlı eseridir. Eserde Kettânî’nin mütevâtir saydığı 310 hadis bulunmaktadır. Kaydedilen hadislerin büyük çoğunluğunu lafzî değil, ma‘nevî mütevâtir hadisler oluşturmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Hadislerin sahih, hasen ve zayıf olarak üçlü taksimini Tirmizî gerçekleştirmiştir. Her ne kadar Tirmizî’den önce bazı âlimlerin hasen hadis ifadesini kullandıkları gerçekse de, hadis literatürüne yerleşmesi ve yaygınlık kazanması Tirmizî sayesinde olmuştur. Doğru cevap C’dir.

Zayıf hadisle amel bahsinde farklı bir görüş de şudur: Herhangi bir konuda zayıf hadisten başka delil yoksa reye tercih edilerek zayıf hadisle amel edilebilir. En fazla Ahmed b. Hanbel’e atfedilen bu görüşün diğer mezhepler içinde de uygulandığı olmuştur. Meselâ Ebû Hanîfe, kıyasa aykırı olmalarına rağmen, namazda kahkaha, hurma şırasıyla abdest, hayzın azami süresinin on gün olduğu, on dirhemden aşağı mehir olmayacağı gibi zayıf hadislerle amel etmiştir. Doğru cevap D’dir.