HALK MASALLARI - Deneme Sınavı - 10

“Motif bir masaldaki en küçük unsur olup bu unsur gelenekte sürekli bir varoluş gücüne sahiptir. Bu güce sahip olabilmek için bu unsur görülmemiş ve çarpıcı bir özelliğe sahip olmak zorundadır” (Ekici, 1998: 30-31).

Sakaoğlu formelleri şu şekilde sınıflandırmıştır:
A. Başlangıç (Giriş) Formelleri
1. Sade Giriş Formelleri
2. Tekerlemeli Giriş Formelleri
B. Bağlayış (Geçiş) Formelleri
C. Benzer Durumlarda Kullanılan Formeller
D. Bitiş Formelleri
E. Çeşitli Formel Unsurlar (Sakaoğlu, 2010: 124-125).

Sayı Formeli
Saim Sakaoğlu Masal Araştırmaları adlı kitabında formelleri incelerken “Çeşitli Formel Unsurlar” başlığı altında masal anlatıcısının masalın muhtelif yerlerine sayı bildiren formelleri eklemek suretiyle ifadeye kuvvet kazandırmak istediğini ifade etmiş ve örnek olarak “3 kız kardeş, 7 başlı dev, 40 katır 40 satır, 7 gün 7 gece” formellerini vermiştir (Sakaoğlu, 2010: 125).

Arketip
Carl Gustav Jung Dört Arketip adlı kitabında arketipi daha antik çağda bile kullanılan ve Platon’un “idea”sıyla eşanlamlı bir kavram olarak tanımlamaktadır (Jung, 2012: 18). Jung, günümüzde insanın diğer canlılardan farklı olmadığını, her hayvan gibi onun da önceden biçimlenmiş, türüne uygun bir psike’ye sahip olduğunu üstelik de keskin gözlemlerin de ortaya koyduğu üzere, belirgin ailevi özellikler taşıdığı varsayımından yola çıkmak durumunda olduğumuzu ifade etmiştir. Jung psişik olan her şeyin önceden biçimlenmiş olduğu için psikenin tek tek işlevlerinin özellikle de bilinçdışı eğilimlerden kaynaklananların da önceden biçimlenmiş olduğuna değinmiştir. Bunların en önemlisinin ise yaratıcı fantezi olduğunu belirtmiş ve ‘ilkimgeler’in fantezi ürünlerinde görünür hâle geldiğini ve arketip kavramının özel uygulama alanını da burada bulduğunu dile getirmiştir. Jung ayrıca arketiplerin yalnızca gelenek, dil ve göçlerle yaygınlaşmadığın; her zaman ve her yerde herhangi bir dış etkenden bağımsız olarak kendiliğinden yeniden ortaya çıkabileceklerini de ifade etmiştir (Jung, 2012: 20). Jung’ın bahsettiği dört arketip ise şunlardır:
1. Anne Arketipinin Psikolojik Yönleri
2. Yeniden Doğuş Üzerine
3. Masallarda Ruhun Fenomenolojisi Üzerine
4. Hilebaz Figürünün Psikolojisi Üzerine (Jung, 2012: 17-137).

“Olrik’in “kural” olarak belirlediği ve biyolojiden kaynaklanması dolayısıyla antropologlar tarafından “süperorganik”
kavramıyla da adlandırılan ve metnin, doğal varlıklar gibi kendine özgü bir yapısallığının
esas olduğunu savunup metin dışı unsurları göz ardı etmesi nedeniyle de eleştirilen epik
yasalar şunlardır:
1. Giriş ve Bitiş Kuralı
2. Yineleme Kuralı
3. Üçler Kuralı
4. Bir Sahnede İki Kuralı
5. Zıtlık Kuralı
6. İkizler Kuralı
7. İlk ve Son Durumun Önemi Kuralı
8. Anlatının Her Zaman Tek Bir Çizgi Üzerinde Olma Kuralı
9. Kalıplaştırma Kuralı
10. Büyük Tablo Sahneleri Kuralı
11. Anlatı Mantığı Kuralı

12. Tek Entrika Kuralı
13. Epik Birlik Kuralı
14. İdeal Epik Birlik Kuralı
15. Dikkati Baş Kahraman Üzerine Toplama Kuralı” (Ekici, 2010: 65-67).

Pançatantra
Panchatantra’nın ortaya çıkış tarihi bilinmemekle birlikte M.Ö. 200’lü yıllarda yazıya geçirildiği düşünülmektedir. ‘Fabl’ tarzında masal içeren bu kitabın Vişnu Şarman adlı bir bilgin tarafından yazıldığı düşünülmekte ve Hindistan krallarından birinin üç oğlunu ahlâki ve siyasi konularda bilinçlendirmesi için bu bilgini görevlendirdiğini ve onun da bu masalları yazdığı söylenmektedir.

Binbir Gündüz Masalları
Saim Sakaoğlu Masal Araştırmaları adlı kitabının “İran Masalları” bölümünde incelediği Binbir Gündüz Masalları‘nın (Elfü’n-Nehar ve’n-Nehar) âdeta Binbir Gece Masalları‘na nazire olarak yazıldığını ve erkeklerin sadakatsizliğinin günler boyunca anlatıldığını belirtmiştir. Bu külliyatın ilk Türkçe çevirisinin Ahmed Raşid tarafından yapıldığını ve Fransızca’dan dört cilt olarak yaptığı çeviriyi 1867-1871 yılları arasında yayımladığını dile getiren Sakaoğlu, diğer bir çevirisinin ise Fransızca’dan Ahmed Hami ve üç arkadaşı tarafından 1873 yılında yapıldığını belirtmiştir (Sakaoğlu, 2010: 18).

Hikâye
Şükrü Elçin Halk Edebiyatına Giriş adlı kitabında Arap dilinde başlangıçta “kıssa” ve “rivâyet” olarak düşünülen, sonraları eğlendirmek maksadı ile taklit manasında kullanılan hikâyeyi, gerçek veya hayalî birtakım vak’aların, maceraların hususî bir üslupla, sözle nakil ve tekrarı olarak tanımlamıştır (Elçin, 1986: 444).

Vladimir Propp, masalları yapı özelliklerine göre inceleyerek masallarda sabit ve değişken unsurları ortaya çıkarmıştır. Masalların sabit unsurları şahısların
gerçekleştirdikleri aksiyonlardır. Propp, bu aksiyonlara “fonksiyon” adını vermiştir. 31 adet fonksiyon tespit eden Propp, metodunu masalda asli unsur olarak gördüğü fonksiyonlar üzerine kurmuş ve buna yardımcı dört grup unsur tespit etmiştir. Propp masallarda, fonksiyonlarda ve diğer elementlerde üç kere
tekrara sık sık rastlandığından bahsetmiştir. O, bir masalın birden fazla hareketten oluşabileceğini, bir metni incelerken evvela hareket sayısının belirlenmesinin gerekliliğini ve bir hareketin doğrudan doğruya bir diğerini takip edebileceği gibi birbirine karışabileceğini de söylemiştir.

Umay Günay, Elazığ Masalları ve Propp Metodu adlı çalışmasında “masal” kelimesinin Arapça “mesel” kelimesinin anlamının ve söylenişinin değişmesinden türediği bilgisinin Türkçe ve Osmanlıca sözlüklerde yer aldığını aktarır ve “mesel” kelimesinin “halk dilinde yaygın ve benimsenen öğüt” anlamına geldiğini söyler.

Rus biçim bilimci Vladimir Propp, masal tanımı konusunda farklı bir yol izlemiştir. Propp, masalların doğrudan bir tanımını vermeden önce inceleme kısmına ağırlık verir. Mehmet Rifat, Propp’un Masalın Biçim Bilimi adlı eserine yazdığı önsözde “V. Propp, işlevleri ve kişileri belirledikten sonra, masalın birbirini izleyen iki tanımını verir. Birinci tanım işlevlerin dizilişine göre yapılan tanımdır; ikinci tanımsa masalın yedi kişiden oluşan bir taslağı izlediğini belirtir” demiştir.

Stith Thompson’a göre motif, eskiden beri yaşama kabiliyetine sahip, masalın en küçük unsurudur. Masallardaki temel motiflerden bazıları yasak, sihir, aldatma, ödül-ceza, talihin tersine çevrilmesi, kader ve olağanüstülüklerdir.

Azerbaycanlılar masalı "nağıl" sözcüğü ile adlandırmıştır.

Sözlü kültüre ait yaratımların, çevresel ve sosyal dinamiklere göre daima değişmesi; masalların her dönemde farklı türler altında incelemeye tabi tutulması; masal ve anlatıcıların dünya üstündeki hareketliliği, masalı açıklayan standart bir tanım yapmayı zorlaştıran nedenlerdir. Masalların destan ve halk hikâyelerine göre daha kısa oluşu, tanım yapmayı zorlaştıran bir neden değildir.

Masalların, olağanüstü özelliklere sahip anonim anlatılar olması, şekil değil içerik özelliklerindendir.

Masallardaki formellerin, tekerleme ve kalıp söz biçiminde olmaları, masalların içerik özellikleri değil; şekil özelliklerinden biridir.

Umay Günay Elazığ Masalları ve Propp Metodu adlı eserinde “masal” kelimesinin Arapça “mesel” kelimesinin anlamının ve söylenişinin değişmesinden türediği bilgisini vermiş ve Türkçe ve Osmanlıca sözlüklerde yer aldığını aktarmıştır. Doğru cevap D'dir.

Söz konusu özellikler insanlara atfedilmiştir.

Naki Tezel masal terimi yerine öz Türkçe karşılığı olarak ödkünç/ötkünç teriminin kullanılmasını önermiştir. Tezel, Uygurca’da öd’ün, öğüt; ödkünç’ün ise öğüt verici ad, öğüt verici hikâye, ahlak dersi veren alegorik eser anlamına geldiğini ifade etmiştir. Doğru cevap C'dir.

Türk masallarında periler çok güzel ve olağanüstü güçleri olan insan şeklinde tasvir edilmektedir. Perilerin her şekle girme yetenekleri olmakla beraber, en çok güvercin biçimiyle masallarda yer alırlar.