HAVACILIK TERMİNOLOJİSİ

Ülkemizdeki havalimanlarının sınıflandırılması, yetkili sivil havacılık otoritesi olan Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından ICAO’nun havalimanları için yayımlamış olduğu referans kodlarını temel alarak yönetmeliklere göre yapılmaktadır.

Hedef Varış İşaretleri (Destination Signs): Varış işaretlerinde sarı renkli arka plan üzerinde siyah renkli yazılar ve oklar bulunur. Bu işaretler, pistler, terminaller, kargo alanları ve sivil havacılık alanları gibi yerlerin tespiti hakkında bilgi sağlar.

Bu işaretçi ışığın renklerindeki kombinasyon o havalimanının türünü belirlemeye yardımcı olmaktadır.
En yaygın işaretçilerden bazıları şunlardır:
1. Şayet yanıp sönen beyaz ve yeşil ışık varsa, bu karada konumlanmış olan sivil bir havalimanını gösterir.
2. Şayet yanıp sönen beyaz ve sarı ışık varsa, bu suda konumlanmış olan sivil bir havalimanını gösterir.
3. Şayet yanıp sönen beyaz, sarı ve yeşil ışık varsa, bu bir heliportu (Helikopter pistini) gösterir.
4. Şayet yanıp sönen bir yeşil ışıkla birlikte hızlıca değişen beyaz ışık varsa, bu askerî bir havalimanını tanımlamaktadır

Mania: Uçakların yer hareketleri için kullanılan yüzeylerde bulunan veya uçuştaki uçağın korunması için belirlenmiş yüzeyleri aşan bütün geçici, sabit ya da seyyar cisimler ya da bunların bir kısmını ifade eden terimdir.

Hassas olmayan yaklaşma pisti: Görüş mesafesinin minimum 1000 metre olduğu iniş operasyonlarına yönelik, A tipi bir aletli yaklaşma operasyonuna uygun olan ve de görsel ve görsel olmayan yardımcıların hizmet verdiği bir pisti ifade eden
teknik terimdir.

ICAO tarafından yayımlanan Annex 14’ e göre havalimanlarının kara tarafı elemanları arasında; Terminal Binası (Terminal Building), Transit ve transfer yolcu alanları, gümrük ve pasaport alanları, yolcu ile hava aracı bağlantısı, yolcuların bagajlarının işlem noktaları, Yolcu ihtiyaçları için tesisler, yolcu bekleme salonları, güvenlik ve kontrol noktaları ve terminal binasına ulaşım yolları, Kargo Hizmetleri Binası (Cargo Terminal), kargo binaları, kargo kontrol tesisleri, kargo terminal park alanları ve kargo alanına ulaşım yolları, Havalimanına ulaşım için kullanılan iç yollar, araç park yerleri ve yolcuların indirilmesi ve bindirilmesi için belirlenen noktalar bulunmaktadır.

Bu genel sınıflandırmaya ek olarak Türkiye’de havalimanı terminal binalarında da bir sınıflandırma söz konusudur. FAA benzeri bu sınıflandırmada terminal binaları; yolcu kapasiteleri ve kullanım amaçlarına göre 4 farklı grupta sınıflandırılmıştır:
• A Grubu Havaalanları: Havaalanı işletmecisi dışında Yap İşlet Devret Modeli kapsamında ya da diğer bir şekilde işletilen, yıllık terminal yolcu kapasitesi 3.000.000 ve üzerinde olan havaalanlarıdır.
• B Grubu Havaalanları: Havaalanı işletmecisi dışında Yap İşlet Devret Modeli kapsamında ya da diğer bir şekilde işletilen, yıllık yolcu kapasitesi 2.999.999’ a kadar olan havaalanlarıdır.
• C Grubu Havaalanları: Genel Protokol kapsamında sivil-askerî müşterek olarak kullanılan yolcu terminalleri ile diğer sivil tesis ve hizmetleri içeren  havaalanlarıdır.
• D Grubu Havaalanları: T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından özel amaçlar için işletilmesi uygun görülen terminalleri içeren havaalanlarıdır.

AB Mekânsal Planlama Enstitüsü (The Institute of Spatial Planning – IRPUD) 581 uluslararası havalimanlarını ulaşım sistemindeki rollerini dikkate alarak sınıflandırmıştır. Avrupa Komisyonunun yayımlamış olduğu yönetmelik ile IRPUD, havalimanlarını temel işlevlerine göre 4 gruba ayırmıştır:
• Uluslararası havalimanları,
• Bölgesel havalimanları,
• Yerel havalimanları,
• Diğer havalimanları.

AB Mekânsal Planlama Enstitüsü (The Institute of Spatial Planning – IRPUD)

İkinci parametrede havalimanını kullanabilecek en büyük uçağa ait “Kanat açıklığı ve ana iniş takımının tekerlek dış kenarları arasındaki mesafe” belirleyici özelliktir. Burada A’ dan F’ ye kadar 6 adet harf yer almaktadır. Uçağın kanat açıklığı ve tekerleklerinin dış kenarları arasındaki mesafeye göre referans kodda bir harf tanımlaması bulunmaktadır . 52 metre hariç olmak üzere, 36 metre ile 52 metre aralığında ise bu aracın kod numarası D dir.

Avrupa Toplulukları (European Communities) EC 1358/2003 sayılı mevzuat kapsamında gereği AB içerisinde yapılacak istatistik çalışmaları için havalimanları yolcu kapasitelerine bağlı olarak 4 kategoriye ayrılmıştır: • Kategori 0: Yıllık 15.000 yolcuya kadar hizmet veren havalimanları, • Kategori 1: Yıllık 15.000 - 150.000 arası yolcuya hizmet veren havalimanları, • Kategori 2: Yıllık 150.000 - 1.500.000 arası yolcuya hizmet veren havalimanları, • Kategori 3: Yıllık 1.500.000’den fazla yolcuya hizmet veren havalimanları şeklinde ayrılmıştır.

Küçük havaalanları: Referans kod sistemine göre kod numarası 1, 2 ve kod harfi A, B, C olarak belirlenen referans saha uzunluğu 1200 metreden az olan havaalanlarıdır. Bu havaalanlarına yapılacak olan iniş ve kalkışlar havayolu işletmecisi ve kaptan pilotun yetki ve sorumluluğundadır.

Havalimanları için kullanılan 4 harfli kodda yer alan, • İlk harf, havalimanının dünya üzerinde bulunduğu bölgeyi simgelemektedir. • İkinci harf ülkeyi belirtmek için kullanılır. • Son iki harf ise o ülkedeki havaalanını göstermektedir.

Trafik Şemaları: Trafik şemaları kontrol kulesi olmayan havalimanlarında trafik düzeni ile ilgili bilgi sağlamak için dairesel görsel gösterge sistemi tasarlanmıştır. Genellikle pilotlara havada ve yerde maksimum görüş sağlayan ve sistemin diğer unsurları için merkezî bir konum sağlar. Şemada şu bilgiler yer alır: rüzgâr yönü göstergeleri, iniş yönü göstergeler, iniş pisti göstergeleri ve trafik düzeni göstergeleri.

İşaretçi ışığın renklerindeki kombinasyon o havalimanının türünü belirlemeye yardımcı olmaktadır. En yaygın işaretçilerden bazıları şunlardır: 1. Şayet yanıp sönen beyaz ve yeşil ışık varsa, bu karada konumlanmış olan sivil bir havalimanını gösterir. 2. Şayet yanıp sönen beyaz ve sarı ışık varsa, bu suda konumlanmış olan sivil bir havalimanını gösterir. 3. Şayet yanıp sönen beyaz, sarı ve yeşil ışık varsa, bu bir heliportu (Helikopter pistini) gösterir. 4. Şayet yanıp sönen bir yeşil ışıkla birlikte hızlıca değişen beyaz ışık varsa, bu askerî bir havalimanını tanımlamaktadır.

Hassas olmayan yaklaşma pisti: Görüş mesafesinin minimum 1000 metre olduğu iniş operasyonlarına yönelik, A tipi bir aletli yaklaşma operasyonuna uygun olan ve de görsel ve görsel olmayan yardımcıların hizmet verdiği bir pisti ifade eden teknik terimdir.

Pist Sonu Tanımlayıcı Işıklar (Runway End Identifier Lights - REIL): Pist sonu tanımlayıcı ışıkları (REIL), belirli bir pistin yaklaşma ucunun hızlı ve pozitif bir şekilde tanımlanmasını sağlamak için birçok havalimanında bulunmaktadır. Sistem, pist eşiğinin her iki tarafında yanal olarak yerleştirilmiş bir çift senkronize yanıp sönen ışıktan oluşur. REIL’ ler, yaklaşma alanına bakacak şekilde çok yönlü ya da tek yönlü olabilir.

Mania: Uçakların yer hareketleri için kullanılan yüzeylerde bulunan veya uçuştaki uçağın korunması için belirlenmiş yüzeyleri aşan bütün geçici, sabit ya da seyyar cisimler ya da bunların bir kısmını ifade eden terimdir.

ICAO kodları uçuş planlaması ve diğer hava trafik hizmetlerinde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Benzer nedenlerden dolayı ticari anlaşmalarda, biletleme, bagaj ve rezervasyon işlemlerinde Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (International Air Transport Association - IATA) tarafından yayınlanmış olan ve 3 harften oluşan havalimanı kodları da kullanılmaktadır. Örneğin, Eskişehir Hasan Polatkan Havalimanının IATA kodu: AOE’dir. Özellikle yeni hizmete açılan havalimanlarının tanımlanması ve tekrarlanmış kodların önlenmesi için havalimanı kodları IATA tarafından “Airline Coding Directory” dokümanı ile yılda 3 kez yayımlanmaktadır. III. ve IV. seçeneklerdeki bilgiler yanlıştır.

Ülkemizde “Havalimanı” terimi terminolojik olarak 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’nda “Karada ve su üzerinde hava araçlarının kalkması ve inmesi için özel olarak hazırlanmış, hava araçlarının bakım ve diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına, yolcu ve yük alınmasına ve verilmesine elverişli tesisleri bulunan yerlerdir.” şeklinde yer almaktadır.