HAYVAN BESLEME

Kanatlı kümes hayvanları yumurtlama döneminin başlarında büyümelerini sürdürürler. Yumurta tavukları, kuluçkadan çıktıktan yaklaşık 20 hafta sonra yumurtlamaya başladıkları halde, büyümeleri 30-34. haftaya kadar devam eder. Bu nedenle yumurtlama döneminin başlangıcındaki kanatlı kümes hayvanları için enerji gereksinimi belirlenirken, canlı ağırlık artışı için sarf edilen enerjinin de dikkate alınması gerekir. Yumurtlama döneminde enerji gereksinimini belirleyen en önemli faktör yumurta üretimidir. Çünkü yumurta ile her gün önemli miktarda enerji dışarı atılır.

Hayvansal organizmanın gereksinimini karşılayacak düzeyde sentezlenen amino asitlere esensiyel olmayan amino asitler (organizmada sentezlenen, endogen) adı verilmektedir. Bu amino asitler; alanin tirosin, aspartik asit, sistin, hidroksi prolin amino asitleridir. Bu amino asitlerin dışındaki bazı amino asitler ise hayvansal organizmada gereksinimi karşılayacak düzeyde sentezlenememektedirler. Organizmada yeterince sentezlenemeyen bu amino asitlere esensiyel amino asitler (organizmada sentezlenemeyen, egzogen) adı verilmektedir. Bu amino asitler; lisin, triptofan, histidin, fenilalanin, arginin, lösin, izolösin, tironin, metiyonin, valin amino asitleridir. Bazı amino asitler ise yarı esensiyel amino asitler olarak bilinirler. Yarı esensiyel amino asitler hayvanın yaşaması için mutlaka gerekli olmayıp daha ziyade optimum büyüme için gereklidirler. Bunlar ise; glisin, serin, glutamik asit ve prolin amino asitleridir.

z elementlerin aşırı tüketilmeleri durumunda toksik etkileri ortaya çıkmakta ve organizmada çeşitli metabolik aksaklıklara neden olabilmektedirler. Civa, kurşun, bakır, çinko, kalay, kadmiyum, mangan, molibden, selenyum ve krom toksik etkileri görülen elementlerdir.

Vitamin Gereksinimi Hayvansal organizmada yaşamın aksaksız sürdürülmesi için harcanan vitaminlere ek olarak, büyüme ve yumurta üretimini sağlamak amacıyla da vitamin kullanılmaktadır. Vitaminler, organizmada sentezlenemediklerinden yaşamın sürdürülmesi, büyümenin gerçekleştirilmesi ve yumurta üretimi için harcanan vitaminlerin yemler ile hayvanlara sunulması zorunludur. Vitaminler, yağda çözünen vitaminler ve suda çözünen vitaminler olmak üzere iki grupta toplanmaktadırlar. Yağda çözünenler; vitamin A, D, E ve K’dir. Suda çözünenler; vitamin B1 (thiamin), B2 (riboflavin), B6 (pridoksin), B12 (siyanokobalamin), niasin, biotin, folik asit, pantotonik asit ve vitamin C (askorbik asit)’dir. Bu vitaminler dışında vitamin benzeri kimi etkicil maddeler de vardır. Bunlar; inositol, vitamin T, vitamin F ve flavonoid’lerdir.

Su Gereksinimi Kanatlı kümes hayvanlarının su gereksinimi yani tüketilen su miktarı, hayvanların yaşı, canlı ağırlığı, verim durumu, çevre sıcaklığı, tüketilen yem miktarı ve yemin bileşimi gibi faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Kanatlı kümes hayvanları gübre, idrar, akciğer, deri ve ürettikleri ürünler ile kaybettikleri suyu vücutlarına almak zorundadırlar. Yem tüketimi dolayısıyla tüketilen kuru madde miktarı arttıkça su tüketimi artar. Yine organizmadan böbrekler ile atılması gereken metabolik artıklar, örneğin ürik asit arttıkça veya tuzun (NaCl) fazla tüketilmesi, idrarla olan su kaybını arttıracağıdan dolayı su tüketimi de artar. Hava sıcaklığının yükseldiği dönemlerde soğuk su verilmesi hayvanların sıcak stresinden korunması için yararlıdır. Kanatlı kümes hayvanlarına içirilecek su, kendi tüketebileceğimiz nitelikte temiz, renksiz ve kokusuz olmalıdır. Organik ve inorganik zehirli maddelerle ve hastalık etmenleriyle bulaşmış olmamalıdır. İçme suyu % 1.5’dan fazla mineral madde içermemelidir. Kanatlı kümes hayvanlarının içme sularında arsenik, kurşun ve civa gibi metaller bulunmamalı, flour düzeyi 3 mg/l’den fazla olmamalıdır. Sudaki tuz düzeyi 4000 ppm’in üzerine çıkmamalıdır. Tuzlu su hayvanların tüketim isteğini azaltır ve ishale neden olabilir.

Etlik piliçlerin canlı ağırlık artışları, damızlık hayvan materyaline ve hayvanlara uygulanan çevre koşullarına göre değişmektedir. Bu nedenle büyüme hızı yüksek genotipler kullanılmalı ve hayvanların isteklerine uygun çevre koşulları sağlanmalıdır. Etlik piliç üretiminde kesim ağırlığı ortalama 2000 g dolayındadır. Bu canlı ağırlığa 35-42 günde ve ortalama 3.5-4 kg yem tüketimi ile ulaşılabilmektedir.

Et tipi damızlıklar çok iştahlı hatta obur oldukları için serbest yemleme koşullarında gereksinimlerinden daha fazla yem tüketirler ve eşeysel olgunluktaki canlı ağırlıkları ile ergin ağırlıkları yükselir. Bu nedenle bu hayvanların erken yaştan itibaren canlı ağırlıkları kontrol altına alınarak büyütülmeleri gerekmektedir. Bu hayvanlara büyüme dönemi boyunca sınırlı yemleme programları uygulanmak zorundadır. En yaygın uygulama gün aşırı yemleme programıdır. Bu programa göre hayvanlara belli miktar yem iki günde bir verilir.

Et tipi damızlıkların % 85-88 düzeyinde yumurta üretimiyle pik verimine ulaşması beklenmektedir. Pik verimine ulaşıldıktan sonra yumurta üretimi bir süre bu düzeyde sürer sonra azalmaya başlar. Günümüzde ticari işletmelerde kullanılan yüksek verimli genotiplerde, yumurta veriminin % 80’e düşmesi, 39-40 haftalık yaşlarda gerçekleşmektedir. Bu yaştan itibaren tüketilen günlük yem miktarı azaltılmaya başlanmalıdır. Bu dönemde büyüme tamamlanmış ve yumurta üretimi düşmeye başlamıştır. Bu nedenle besin maddeleri gereksinimleri azalmaya başlar ve yem sınırlamasına geçilir. Yem tüketiminin sınırlanması besin maddeleri gereksinimlerinin eksiksiz karşılanması temeline dayanmalıdır. Gereksinimlerin üzerinde yem tüketilirse canlı ağırlık artışına bağlı olarak yağlanmanın ortaya çıkması yumurta veriminde ani düşmelere yol açabilir. Pik döneminden sonra uygulanacak yem kısıtlaması, esas itibariyle canlı ağırlığın kontrol altında tutulmasını sağlamalıdır. Günümüzde yaygın olarak kullanılan et tipi damızlık tavukların yumurtlama dönemi sonunda 3.5 kg canlı ağırlığı aşmamaları önerilmektedir. Yem sınırlamasının şiddeti bu hedef ağırlığa göre düzenlenmelidir.

Günümüzde et üretimi amacıyla kültür ırkı büyük ve küçük boy hindiler kullanılmaktadır. Büyük boy hindiler için kesim yaşı, erkeklerde 20-24. hafta, dişilerde ise 16-17. haftalar arasındadır.