HİZMETLER EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 12

Gerçek kişilerin dolaşımını etkileyen önlemler

1. Piyasaya girişi etkileyenler
i) Vizeler, Oturma izinleri, Çalışma İzinleri
ii) Lisans izinleri
2. Milli muameleyi etkileyenler

• İnsan hakları ve yaşam koşulları üzerinde uygulanan kısıtlamalar
• Bağımlı aile fertlerine yönelik kısıtlamalar
• Yurtdışında çalışan işçilerin tasarruflarının transferlerine ilişkin kısıtlamalar
• Yabancı hizmet sunucularına getirilen vergiler
• Yabancı işçilerin yararlandığı yararların kısıtlanması
• İşyerinde yabancı işçilere karşı ayrımcı muamele
• Yerel kamu ihaleleri ve teşvikler üzerindeki kısıtlamalar

3. Diğer önlemler
• Yurda geri göndermeye ilişkin kurallar
• Kültürel engeller

Merkezi Ürün Sınıflandırması (CPC) iktisadi faaliyetleri değil ürünleri dikkate almakta olup 600’den fazla hizmet ürünü saymaktadır. ISIC’e göre daha yeni olan bu sınıflandırma üzerinde de bir görüş birliği yoktur. GATT-Uruguay Görüşmeleri sırasında hizmetlerin belirlenmesinde bu sınıflandırmadan yararlanılmıştır. Dünya Ticaret Örgütü tarafından kullanılan Hizmet Ticareti Genel Anlaşması hizmet sınıflandırması da GATT’ın sınıflandırmasına dayanmaktadır.

Dünya Ticaret Örgütü sistemi yasal açıdan ele alındığında mal ticareti, hizmet ticareti ve fikrî hakların korunması alanlarını kapsadığı görülür. Aslında bu sistemin nihai hedefi esas olarak malların, hizmetlerin ve sermayenin tam olarak serbestleşmesidir. DTÖ kuralları da hükûmetlerin bu alanlarda gerçekleştireceği serbestleştirmenin nasıl olacağını gösteren yasal çerçeve ve uygulamalar bütünüdür. Bu durumda günümüzde uygulamada serbestleştirmenin kavramsal içeriği ve yöntemini kısaca incelemekte yarar vardır.
1980’li ve 1990’lı yıllar iktisadi serbestleştirme programlarının tüm dünyada uygulandığı yıllardır. Bu programlar ABD ve İngiltere gibi gelişmiş ülkelerdeki kontrol ve düzenlemelerin kaldırılmasını içeren deregülasyon ve özelleştirme programlarından Çin ve Orta ve Doğu Avrupa’da uygulandığı şekilde olduğu gibi açık piyasa reformlarına kadar değişmektedir. Latin Amerika ülkeleri de benzer liberal iktisadi reformlara başvurmuşlardır. 1980’li yıllardan itibaren diğer gelişmekte olan ülkelerin çoğu da piyasanın serbestleştirilmesi akımına katılmıştır. Bu katılımın kaynağında kuşkusuz önemli bir korku yatmaktadır. O da gelişmekte olan ülkelerin günümüzde küreselleşmenin yol açtığı sürekli değişmeleri yakalayamama ve sürecin dışında kalma korkusudur.

1970’li yıllarda UNCTAD’ın gerçekleştirdiği bir araştırmada yapılan sınıflandırmada ise hizmet grupları arasında esas itibarıyla tüketim, üretim ve dağıtım açısından ayrım yapılmaya çalışılmıştır. Burada hizmetler dört gruba ayrılmaktadır. Dağıtım hizmetleri (nakliye ve depolama, haberleşme, toptan ve perakende ticaret gibi); Üretim hizmetleri (bankacılık, finans, sigortacılık, emlakçılık, mimarlık ve mühendislik hizmetleri, muhasebe ve adli hizmetler); Sosyal hizmetler (sağlık, eğitim, dinî hizmetler, posta hizmetleri ve diğer kamu hizmetleri) ve Kişisel hizmetler (ev hizmetleri, tamirat, berber ve güzellik merkezleri, otel ve lokantalar, eğlence hizmetleri).

1970’li yıllarda UNCTAD’ın gerçekleştirdiği bir araştırmada yapılan sınıflandırmada ise hizmet grupları arasında esas itibarıyla tüketim, üretim ve dağıtım açısından ayrım yapılmaya çalışılmıştır. Burada hizmetler dört gruba ayrılmaktadır. Dağıtım hizmetleri (nakliye ve depolama, haberleşme, toptan ve perakende ticaret gibi); Üretim hizmetleri (bankacılık, finans, sigortacılık, emlakçılık, mimarlık ve mühendislik hizmetleri, muhasebe ve adli hizmetler); Sosyal hizmetler (sağlık, eğitim, dinî hizmetler, posta hizmetleri ve diğer kamu hizmetleri) ve Kişisel hizmetler (ev hizmetleri, tamirat, berber ve güzellik merkezleri, otel ve lokantalar, eğlence hizmetleri).

Hizmet konusunda açık bir tanım yapan Gonzales d’Alcantara da hizmeti “mal
olarak sınıflandırılamayan iktisadi faaliyetlerin tamamı” şeklinde tanımlamaktadır.

Hill’e göre ise bir hizmet “iktisadi bir birimin durumunda, bir başka iktisadi birimin faaliyeti sonucunda ortaya çıkan değişmedir”.

Buna karşılık Bhagwati mal-hizmet ayrımını tartışırken “sürekliliği olan teknik ve yapısal bir değişimden” yola çıkmaktadır. Buna göre bazı hizmetler mallardan bazı mallar da hizmetlerden kopmuştur. 

Hizmetleri “gelişmeyen” olarak ele alan ve mal-hizmet ayrımını bu açıdan açıklamaya çalışan Nicholas Kaldor’a göre imalat sanayii malları hizmetlerden daha fazla “teknolojik gelişme” özelliği içermektedir. Hizmetleri daha az verimli olarak nitelendiren Kaldor, mal ve hizmet ayrımını gelişebilirlilik (progressivity) esasına dayandırmış ve dolayısıyla da hizmetleri özünde gelişmeyen faaliyetler olarak görmüştür.

Hanefi M. Aslan hizmet kavramını hizmet ekonomisi bağlamında ele almaktadır. Buna göre “bir hizmet ekonomisinde satın alınan şey bir nesnenin veya bir sistemin bizzat kendisi değil onun gördüğü işlevdir”.

Bu modele göre ekonomi birincil sektör (tarım, balıkçılık, ormancılık,
madencilik), ikincil sektör (imalat, inşaat, kamu hizmetleri) ve üçüncül sektör (ticaret, ulaşım, iletişim, hizmetler) olmak üzere üç sektörden oluşmaktadır.

Bu modele göre ekonomi birincil sektör (tarım, balıkçılık, ormancılık,
madencilik), ikincil sektör (imalat, inşaat, kamu hizmetleri) ve üçüncül sektör (ticaret, ulaşım, iletişim, hizmetler) olmak üzere üç sektörden oluşmaktadır.

Hizmet sektörleri üzerine odaklanan ilk çalışma Alan Fisher tarafından 1935
yılında yapılmıştır.

Fisher, Engel’in teorisine dayanarak hizmetlerdeki istihdam artışını belirleyici faktörün, hizmetlere olan talebin gelir esnekliğinin yüksekliği olduğunu ifade etmiştir.

Bu bağlamda Fourastié’e göre, bireylerin geliri arttıkça birincil ve ikincil sektörde üretilen malların talebi de önce artar. Ormancılık birincil sektör unsurları arasında yer alırken, diğer şıklar üçüncül sektörler arasındadır.

“Baumol’ün maliyet hastalığı” ya da “Baumol etkisi” olarak da adlandırılan bu modele göre, hizmet sektörü ve sanayi sektöründeki verimlilik farkı nedeniyle, giderek daha büyük bir orandaki iş gücü hizmet sektörüne kayacaktır.

Sanayi ötesi toplumun dört temelözelliği vardır, bunlar:
• Sanayi ötesi toplum bir hizmet toplumudur,
• Bilgi, bilim ve teknoloji sosyal yaşamda önemli bir rol oynamaktadır,
• Profesyonel ve teknik personel büyük bir önem taşımaktadır,
• Geleceğin şekillenmesinde teknolojinin kontrol edilebilirliği ve kullanılabilirliği önem kazanmaktadır

Poliitik karmaşada olan artış, bu faktörler arasında yer almamaktadır.

İstihdamın hizmet sektörlerine kaymasına neden olan ekonomik güçler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Yüksek gelir esnekliği: Bazı hizmetler nispeten yüksek bir talebin gelir esnekliği ile karakterize edilmiştirler. Bu, gelir arttıkça toplam reel harcamalar içindeki hizmetlerin payını da büyüteceğini ifade etmektedir. Yüksek
gelir esnekliği aynı zamanda toplu tüketimdeki artışı, yani refah devletinin
genişlemesini de açıklamaya yardımcı olabilir.
• Düşük talebin fiyat esnekliği ile birlikte verimlilikte düşük büyüme: Birçok
hizmet faaliyetinin makinelerle yapılamaması nedeniyle bu sektörde verimlilik diğer sektörler kadar artmamaktadır. Ancak gelir artışı devam ettiği için talep yapısı değişmiş ve sanayi mallarından daha ziyade hizmetlere
doğru kaymıştır. Ayrıca hizmet sektöründeki ücretler ekonomideki diğer
sektörlerle aynı çizgide geliştiği için, hizmetlerin nispi fiyatı artmıştır ve
hizmetlerin nominal katma değerdeki payı da artış göstermiştir.
• Uluslararası ticaret: Ülkeler ticarette karşılaştırmalı üstünlüklerinden yararlandıkça ve hizmet, sanayi ve tarım sektörlerinde uzmanlaştıkça ekonomilerinin yapısı da değişmektedir. Diğer sektörlerde uzmanlaşma aynı zamanda dolaylı bir şekilde hizmet sektörünü etkilemektedir. Bu bağlamda,
karşılaştırmalı üstünlüğünü kullanarak mal üretiminde uzmanlaşan Çin
örneği verilebilir.
• Hizmet faaliyetlerinin dışsallaşması (outsourcing): İmalat sanayileri artan
oranda ihtiyaç duydukları hizmetleri kendi bünyelerinde karşılamak yerine
dışsallaştırma yoluna gitmektedirler. Bu da yeni hizmet alanlarının ve daha
fazla hizmet sunan işletmelerin kurulmasını teşvik etmektedir.

Sanayi işletmeleri temel becerileri üzerine odaklanarak, daha önce kendi bünyelerinde yürüttükleri bazı hizmetleri dışsallaştırmaktadırlar (outsourcing-dışarıdan kaynak kullanarak).

1930’ların sonlarında iktisadi alanların sektörlere ayrılması fikri başlamıştır. Fisher ve Clark birbirlerinden bağımsız olarak “üç sektör modelini” geliştirmişlerdir. Bu modele göre ekonomi birincil sektör (tarım, balıkçılık, ormancılık, madencilik), ikincil sektör (imalat, inşaat, kamu hizmetleri) ve üçüncül sektör (ticaret, ulaşım, iletişim, hizmetler) olmak üzere üç sektörden oluşmaktadır.

Bu nedenle doğru şık a şıkkıdır.

Hizmet sektörleri üzerine odaklanan ilk çalışma Alan Fisher tarafından 1935
yılında yapılmıştır ve bu çalışmasında Fisher, Engel’in teorisine dayanarak hizmetlerdeki istihdam artışını belirleyici faktörün, hizmetlere olan talebin gelir esnekliğinin yüksekliği olduğunu ifade etmiştir. Engel yasası olarak da bilinen harcama modeli ve gelir düzeyi arasındaki ampirik ilişkiye göre, gelir arttıkça gıda ürünlerine olan talep, diğer mallara olan talepten daha yavaş artmaktadır. Dolayısıyla gelir arttıkça talep ihtiyaç mallarından lüks mallara doğru kaydığından, istihdam da üçüncül sektöre kaymaktadır. Fisher’e göre birincil sektörde talebin gelir esnekliği düşükken, ikincil sektörde orta düzeyde ve üçüncül sektörde ise yüksektir.

Doğru şık b şıkkıdır.

Fourastié, teorisini ne bir malın türü ne de bunun üretim şekli üzerine inşa etmektedir. Daha ziyade bu iki özelliğin birleştirilmesi üzerinden teorisini açıklamaya çalışmaktadır. Fourastié’ye göre, 1. Teknik ilerlemenin boyutu (emek verimliliğindeki artışa göre ölçülen) ve 2. Talep doygunluğu, yani talebin gelir esnekliği (Fisher ve Engel’e dayandırarak) sektörlerin gelişimini açıklayan faktörlerdir.

Hizmet sektörünün diğer sektörlere göre daha hızlı büyüme göstermesinin nedenleri arasında; hizmet sektörünün bilişim teknolojilerinden ve küreselleşmeden kolayca yararlanabilmesi sayılabilir. Başka bir ifadeyle diğer sektörlere kıyasla hizmetlere
teknolojinin adaptasyonu kendiliğinden ve daha kolay olmaktadır. Bir başka neden
olarak bir işletmenin hizmet ticaretine başladığı anda küresel bir bilişim teknolojisi
ağına bağlandığı verilebilir. Bu durum özellikle finans ve telekomünikasyon sektörlerinde görülmektedir. Üçüncü bir neden olarak hizmet sektöründe küreselleşme ve bunun beraberinde getirdiği doğal rekabet ortamı ve bu sektörde bilişim teknolojilerinin yaygın kullanımı sonucunda maliyetlerin önemli derecede düşmesi verilebilir. Dolayısıyla bu maliyet azalışlarından tüketiciler daha düşük fiyat ile ve işletmeler daha yüksek karlar ile yararlanmaktadırlar. Son bir neden olarak da imalat sanayinin büyümesi uygun fiziksel altyapının olmasına bağımlı iken, hizmet sektörleri bu sektörlere göre fiziksel altyapıya daha az bağımlıdırlar.