II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 6

Ortak amaçlar için birkaç kuruluşun bir araya gelmesiyle dernekçilik doğmuştur. Mütareke yıllarıyla birlikte siyasete katılma arzusu ileri boyutlara varmıştır. Kuruluş amacı siyasetin tamamen dışında olan Çiftçiler Derneği'nin partileşerek Çiftçi Fırkası'na dönüşmesi siyaset merakına iyi bir örnektir.

II. Meşrutiyet yıllarında Türk aydınlarının ruhunda gelişen iki zıt duygu; çöküşü gördüğü halde birşey yapamamaktan kendi içine kapanma ve korkunun faydası olmadığını görerek mücadeleye yönelmedir. Bu ruh halleri sanat anlayışı açısından da şekillendirici olmuş ve böylece ferdiyetçi sanat anlayışı Fecr-i Âtî, toplumcu sanat anlayışı Milli Edebiyat Hareketi, millilik vasfına önem veren Nesl-i Âtî (Nâyîler) ve Milli Edebiyat anlayışını kurallandırmak niyetiyle Şairler Derneği kurulmuştur. Natüralizm ise edebi grup değil edebi akımdır.

Natüralizm; deneysel gerçekçilik ve doğalcılık. Pozitivist felsefeye dayalı olarak Emile Zola’nın Le Roman Expérimental (Tecrübî Roman) adlı eseriyle ortaya koyduğu edebî anlayıştır. Özellikle hikâye ve romanda uygulanan bu akıma göre edebî eserdeki kurgu, biyoloji, genetik, tıp vb. alanların bilimsel verileriyle desteklenmelidir.

Kadınlara yönelik yayınlarda olduğu gibi rejim değişikliğinde yoğunlaşma çocuklara yönelik yayınlarda da meydana gelmiştir. II. Meşrutiyet öncesinde çocuklara yönelik yayınlar bulunmazken meşrutiyetten sonra yayınlar görülmeye başlamış ve Balkan Savaşları ile birlikte yayınların yoğunlaştığı da dikkat çekmektedir. İttihat ve Terakki'nin yayın organında çocuk edebiyatının önemine değinilmesi ve Tedrisat-ı İptidaiye Mecmuası'nda çocuklara yönelik terbiyevî-edebî metinler yazılması çağrısı aydınların bu alana yönelmesine vesile olmuştur.

Önceki dönemlere kıyaslandığında II. Meşrutiyet Türkiye'sinde bir süreli yayının resimli çıkması bir cazibe ve kalite göstergesiydi. Bu sebeple o yıllarda pek çok derginin adında "musavver" ya da "resimli" sıfatları kullanılırdı. Musavver Mecmua ve Resimli Eczacı Gazetesi bunlara birer örnektir.

II. Meşrutiyet devrinde basın hayatında kadınlara yönelik yayınlarla feminist çevre basına yansıtılmış, çocuklara yönelik yayınlarla çocuk farkındalığı artmış, mizah dergileri basının özgür olduğu yıllarda sayıca üstünlük kazanmış, süreli yayınların resimli çıkarılması bir kalite göstergesi sayılmış, baskı kalitesinde önemli gelişmeler görülmüş, devrin basın hayatı hem özgür hem sansürlü yıllar geçirmiş ve II. Meşrutiyet'in sonlarına gelinmesiyle mali sıkıntıların kendini göstermesi basın hayatını da olumsuz etkilemiştir. Milli Edebiyat Hareketi ise edebi hayatın özelliklerinden biridir.

II. Meşrutiyet yıllarında ise Kanun-i Esasî Kulüp-leri, Meşrutiyet Kulüpleri (veya Cemiyetleri) adı altında Bulgar, Yunan, Sırp, Makedon, Ermeni, Rum, Arnavut, Musevi, Arap ve Kürt ayrılıkçı örgütleri yasallaşmıştır.

Çoğu okul arkadaşlığı bağıyla birbirini tanıyan pek çok hevesli edebiyatçı Selanik İdadisi'ni bir araya geldikleri bir eğitim yuvası olarak görmüşlerdir. Selanikte yayınlanan dergilerde çeşitli kalem tecrübeleri olan genç sanat meraklıları batıdaki edebi mekteplerin benzeri olacak bir edebi mahfil kurma hevesine kapılmış fakat Edebiyat-ı Cedide'nin dağılıyor olduğu gerçeği ile yüzleşmeleriyle yeni bir edebi cemiyet kurulması için elverişli bir durumda olmadıklarını görmüşlerdir. II. Meşrutiyet'in ilan edildiği günlerde edebi kurum meydana getirmeleri daha da zorlaşmıştır. Çünkü toplum politik kargaşa içindedir ve hemen herkes siyaset korosunun susmayan elemanları gibidir.

Eskiden Edebiyat-ı Cedide topluluğunda yer almış olan Faik Âlî Ozansoy 7 Mart 1325 (20 Mart 1909) tarihinde ilki yapılan Fecr-i Âtî toplantısına Celal Sahir ile birlikte davet edilmiştir. Topluluk için "Sînâ-yı Emel" ismi konuşuluyor olmasına karşın Fail Âlî "Fecr-i Âtî" ismini önermiş ve isim kabul edilmiştir. Grubun en yaşlısı olması ve önceden Edebiyat-ı Cedide topluluğunda yer almış olması sebeplerinin de etkisiyle Fecr-i Âtî'nin ilk başlanı seçilmiştir.

Fecr-i Âtî kurulmasının hemen ardından kendi adında bir dergi çıkarmak istemiş fakat bir türlü gerçekleştirememiştir. Topluluk mensupları Servet-i Fünûn, Musavver Eşref, Resimli Kitap'ta yayın faaliyetlerine devam etmişlerdir. Topluluğun en önemli isimlerinden Şahabettin Süleyman topluluğun yayın organı olması düşüncesiyle Şiir ve Tefekkür dergisini çıkarmış fakat mali sebeplerden sadece iki sayı çıkarabilmiştir. Topluluk kendi dergisini çıkarmanın zorluklarıyla yüzleşince eskiden Edebiyat-ı Cedide'nin de yayın organı olan Servet-i Fünûn dergisinde edebi faaliyetlerini göstermeye karar vermiştir.

Fecr-i Âtî'nin yapmayı planladıkları şeyler 5 maddede açıklanabilir. Mensuplarının eserlerini ihtiva eden bir Fecr-i Âtî Kütüphanesi kurmak, bir yayın serisi oluşturmak.  Mensuplarına veya açacağı yarışmalarla başkalarına Batı'nın önemli eserlerini tercüme ettirmek. Herkese açık konferanslarla halkın edebi zevkinin yükselmesine, bilgi hududunun genişlemesine çalışmak. Batı'daki benzer müesseselerle ilişki kurup memleketimizin edebi eserlerini onlara, onlarınkini de bizim aydınlarımıza tanıtmak. Yayın organı olarak seçilen Servet-i Fünûn dergisi etrafında toplanmak. Doğrudan halkın okur yazarlık oranını yükseltmeye yönelik bir planları yoktur.

Beyannamenin en dikkat çekici tarafı ise herhangi bir edebi meslek ve tercih belirtilmemiş olmasıdır. Daha kuruluşu ilan eden haberde “sanat şahsî ve muhteremdir” denmişti. Bu cümle herkesin edebî tavrında serbest olduğu ve topluluğu değil sadece kendini temsil edebileceği anlamına gelmektedir. Nitekim daha sonra, pek çok vesile ile her bir üyenin edebî kanaatlerinde serbest bulunduğu ilan edilmiştir.

Yeni Lisan ve Milli Edebiyat Hareketi'nin kabul görmesiyle Fecr-i Âtî etkisi azalmıştır. Şahabettin Süleyman mensubu olduğu Fecr-i Âtî'nin edebi faaliyetlerini göstermek amacıyla "Bir Bilanço" adlı yazıyı kaleme almıştır. "Bataklıkta" ise aynı yazarın devam yazısı sayılabilir, bu yazıda karamsar bir tablo çizilmiştir.

Nesl-i Âtî'nin kuvvetle vurguladığı şey taklit yerine milliliktir. Bu sadece Yeni Lisan Hareketinin değil, onun bağlı olduğu Yeni Hayat görüşünün bir parçasıdır. Yeni Hayat görüşü ise hukuk, iktisat, ahlak, felsefe, eğitim-öğretim, dil ve edebiyat gibi toplum hayatının bütün parçalarında taklit yerine yaratma ve millileşmeyi seçme felsefesidir.

Fecr-i Âtî aleyhtarı Yeni Nesil gençler tartışma ortamı yaratmışken Şahabettin Süleyman Nesl-i Âtî gençlerinin eserleriyle "edebiyatımıza Türklük hissinin hakim kılındığı"nı söyleyerek onları takdir ve teşvik eden bir yazı kaleme almıştır.

II. Meşrutiyet Devrinin ilk edebî topluluğu Fecr-i Ati’nin tuhaf bir talihi vardır. Bazı edebiyat tarihçileri onun bir edebî akım veya bir edebî ekol sayılamayacağını söylemekle birlikte yine de “Fecr-i Âti Edebiyatı” veya “Fecri Âtî Devri”nden bahsederler. Diğer yandan, Edebiyat-ı Cedide ile benzerliklerini dikkate alarak Fecr-i Âtî adının lüzumsuzluğuna inandığını ima eden de onu kendi tanımlamalarına uyarak “encümen” demeyi tercih eden topluluk olarak değerlendiren de vardır. Bütün bunlara rağmen Fecr-i Âtî kendi döneminde bir topluluk olarak kabul görmüştür. Bugün de başka bir terimle sıfatlandırmaya gerek yoktur. “Fecr-i Âti Edebiyatı”ndan veya “Fecr-i Âtî Devri”nden bahseden edebiyat tarihçileri yanında onu Edebiyat-ı Cedide’nin devamı gibi görenler de vardır. Fecr-i Âtî’yi Avrupa’daki Sembolistler veya Parnasyenler gibi bir mektep/ekol/okul/devirden ziyade kısa ömürlü bir edebiyat topluluğu olarak değerlendirmek gerekir.

Edebiyat-ıCedide, kendi devrinin siyasi ve toplumsal zeminine uygun bir edebiyat zümresidir. Fakat Fecr-i Âtî, dönemin siyasi ve toplumsal zeminine hiç de uygun olmadığıhâlde kurulabilmiştir.

Fecr-i Âtî’nin kurucuları arasında göreceğimiz- Ahmet Haşim, Emin Bülent (Serdaroğlu), Hamdullah Suphi (Tanrıöver), ‹zzet Melih (Devrim), Müfit Ratip, Refik Halit (Karay), Tahsin Nahit ve herhangi bir zümre içinde olmayıp müstakil olarak edebiyat tarihimizde yer edinmiş ediplerimizden olan Abdülhak Şinasi (Hisar) gibi edebiyat heveslisi bir arkadaş grubu vardır.

Fecr-i Âtî’nin teşekkülünü kolaylaştıran etkenler şöyle sıralanabilir: