II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 8

Fecr-i Âtîciler, şiir anlayışı bakımından Edebiyat-ı Cedide’den Cenap Şahabettin’in tanıdığı Sembolizm’i tercih etmişlerdir.

Fecr-i Âtî’de yer alan Yakup Kadri ve Refik Halit, Ali Canip, Mehmet Ali Tevfik, Fuat Köprülü, Celal Sahir, Hamdullah Suphi gibi isimleri daha sonra Millî Edebiyat hareketi içinde göreceğiz.

Edebiyat-ı Cedide mensubu olarak edebî şöhrete kavuşan ve sonra Fecr-i Âtî’nin reisliğini yapan iki şair Fâik Âli (Ozansoy) ve Celâl Sahir (Erozan) de Millî Edebiyat Hareketine dahil olmuşlardır.

Hamdullah Suphi Tanrıöver, Ahmet Haşim kadar başarılı olamayacağı düşüncesiyle şiiri bırakmıştır. Esasen Fecr-i Âtî içindeyken edebiyata toplumsal fayda görevi yüklemesi, onu Millî Edebiyat hareketine yaklaştırmıştır.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974), Fecr-i Âtî mensubu olarak yazdığı hikâyelerini Bir Serencam (1914) adlı kitabında toplamıştır. Buradaki 12 hikâye Mısır, İstanbul, çeşitli Anadolu ve Avrupa şehirlerinde geçen vakalarıyla mekân genişliği noktasında dikkati çeker. Buna paralel olarak eserlerde, kefen soyuculardan yarı efsanevi kahramanlara, küçük memurlardan bütün düşüncesi aşk olan kimselere kadar çok çeşitli insan manzaraları vardır. Söz konusu mekânlar ile insan manzaraları arasındaki sıkı bağ, onun hikâye tekniğinin tanıtıcı vasıf­larından biridir

Hikâye yazmaya Fecr-i Âtî’de başlayan Refik Halit, bu dönemde; cinsî ihtiyaçlar ve buna bağlı olarak namus kavramını, geçim derdi ve iş hayatını veya İstanbul insanının kötümserlik ve bezginliğini konu alan hikâyeler yazar.

Şahabettin Süleyman, hikâyelerinden ziyade edebiyat tarihi,tiyatro, eleştiri,estetik ve fikir yazılarıi le  tanınmıştır. Söz konusu alanlarda hepsi İstanbul’da basılmış kitapları şunlardır:

Tiyatro:Fırtına (1910), Çıkmaz Sokak (1911), Ben...Başka! ve Kırık Mahfaza

Fecr-i Âtî’nin bir diğer şairi Emin Bülent (Serdaroğlu) (1886-1942), Fecr-i Âtî’den başka bir edebî gruba katılmamıştır. Onlardan farklı olarak, ferdi konular yanında devrinin sosyal meselelerine ve millî ızdıraplara da açık bir sanatkârdır. Doğru cevap E'dir.

Fecr-i Âtî’de yer alan Yakup Kadri ve Refik Halit, Ali Canip, Mehmet Ali Tevfik,
Fuat Köprülü, Celal Sahir, Hamdullah Suphi gibi isimleri daha sonra Millî Edebiyat hareketi içinde göreceğiz. Buna karşın Fecr-i Âtî dışında herhangi bir edebî zümreye katılmamış olan Ahmet Haşim, Tahsin Nahit ve Mehmet Behçet, Şahabettin Süleyman gibi isimler de vardır. Doğru cevap D'dir.

Hamdullah Suphi Tanrıöver, Ahmet Haşim kadar başarılı olamayacağı düşüncesiyle şiiri bırakmıştır. Esasen Fecr-i Âtî içindeyken edebiyata toplumsal fayda görevi yüklemesi, onu Millî Edebiyat hareketine yaklaştırmıştır. Mesela Mehmet Akif Safahat’ın ilk kitabını yayımladığında, Fecr-i Âtî’den Celal Sahir (Servet-i Fünun, 1052) onu şiirin haricinde görmüştü. Halbuki yine Fecr-i Âtî’den Hamdullah Suphi, Safahat’ı millî edebiyatın tam bir örneği olarak nitelemiştir (“Safahat Hakkında”, Servet-i Fünun, 1050). Bu kanaatteki bir yazarın Millî Edebiyat hareketine destek vermesi doğaldı. Millî Edebiyat Hareketine katıldıktan sonra şiirleriyle değil, daha ziyade hitabetiyle tanındı. Söz konusu hitabeleri Dağ Yolu (1. kitap 1928, 2. kitap 1931) ve Günebakan (1929) adlı kitaplarında toplanmıştır. Doğru cevap E'dir.

Bu şairler arasında Şahabettin Süleyman, Fecr-i Ati'den sonra herhangi bir edebiyat hareketine katılmamıştır. Diğer iki şair ise Milli Edebiyat Hareketi'ne dahil olmuşlardır. Doğru cevap B'dir.

Yakup Kadri, Balkan Harplerinden sonra sanatını artık ferdiyetçi davranıştan cemiyetçi anlayışa kaydırmıştır. Onun bu eğilimi, mekân itibarıyla İstanbul dışına taşan hikâyeleriyle kendini göstermiştir.

Fecr-i Âtî mensupları arasında hikâye ve romana yönelen isimler Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay, Şahabettin Süleyman, Cemil Süleyman Alyanakoğlu, Ali Süha Delilbaşı ve İzzet Melih Devrim’dir.

Güzel sanatları ve bu arada edebiyatı “cemiyetin bir ifadesi” sayan ve bunların asıl gayesini ruhta estetik heyecan uyandırmak olarak kabul eden Ali Süha, Tanzimat’tan önceki edebiyatımızı “muhtelif zümre edebiyatları” diye değerlendirir. Ona göre Tanzimat’tan sonra edebiyat, bütün memlekete şamil bir mahiyet, bir sosyal bünye almaya başlamış, fakat bu gayeye doğru yürüyenler arasında yalnız Namık Kemal, Ziya Paşa, Abdülhak Hamit ve Edebiyat- ı Cedîde’den Tevfik Fikret başarı göstermiştir.

Recaizâde vezin ve kafiye gibi manzum söz kayıtlarının dışında da her güzel şeyin şiire konu olabileceğini söyleyip şiiri kâinattaki güzellik hâli gibi tasavvur ederken, bu türün hudutlarını hayli genişletiyordu. Onun  açtığı yolda ilerleyen Edebiyat- ı Cedideciler, duygu yoğunluğunu olabildiğince yansıtmaya en uygun tarzı keşfetmiş oldular. Böylece “mensur şiir” veya “mensure” adını verdikleri türün ilk güzel örneklerini Halit Ziya ve Mehmet Rauf ’un kalemiyle gösterdiler.

Yakup Kadri’nin Fecr-i Âtî yılları, yazarlık hayatının başlangıç dönemidir. Onun asıl verimli devresi 1918 sonrasında Millî Edebiyat Hareketi ve Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı içinde olacaktır.

Hikâye yazmaya Fecr-i Âtî’de başlayan Refik Halit'in asıl edebî şahsiyetinin damgasını taşıyan başarılı hikâyeleri ise Millî Edebiyat Hareketi içinde mütalâa edilmesi gerekenlerdir.

Cemil Süleyman ve Ali Süha Fecr-i Âtî’den başka herhangi bir topluluğa meyl etmemiştirler.

İzzet Melih’in henüz çocuk denecek bir çağda başlayan şiir merakına musiki, raks, resim hatta mimari ve heykeltıraşlık gibi birbirinden çok farklı sahalardaki kazanımların eklenmesi, ondaki ince zevki ve kültürü zenginleştirerek bir roman için gerekli bütün şartları hazırlamıştır. Ancak onun son kitabının vefatından 28 yıl önce yayımlandığını dikkate alınca, bu geniş kültür ve hayat tecrübesiyle mütenasip eserler veremediğini  kabul etmek gerekir

Her türlü edebî yönelişin gerek şekil, muhteva, gerekse dil ve üslup ile ilgili birtakım tercihleri vardır. Fakat bu tercihler hiçbir edebî oluşumda mutlak özellik olarak görülemez. Bir metin bazı taraf­larıyla bir oluşumu tam anlamıyla temsil ederken diğer bazı taraf­larıyla ilgili grubu temsilde zayıf kalabilir. Söz gelişi Fecr-i Âtî’nin siyasi temaları tercih ettiği asla söylenemez.

Fecr-i Âtî şairi marazi, melankolik ve platonik, maddeden uzak bir beşerî aşkı terennüm eder. Fecr-i Âtî şairinin en çok işlediği iki temadan biri aşk, diğeri tabiattır. Onun dilindeki aşk, doğrudan doğruya beşerî bir aşktır. Yani edebiyatımızın önceki dönemlerinde varlığı ifade edilen Tanrı aşkı, vatan aşkı, millet aşkı gibi toplumsal bir anlamı bulunduğu söylenemez. Bu aşk tamamen beşerîdir ve sadece ferdî plandadır.

Haşim’in daha sonraki şiirlerinde de göreceğimiz ay ışığıyla renk cümbüşüne kavuşan su ve bin bir türlü hayale müsait esrarengiz gecenin süslediği, yaşanılan âlemden çok farklı şairane tabiat tabloları yanında platonik bir aşkın motifi olan sevgili ile Şi’r-i Kamer serisindeki soluk benizli, hassas ve müşfik anne hayali arasında mühim benzerlik vardır. İşte bu unsurlar, aynı zamanda Fecr-i Âtî’nin şiirdeki tercihleridir. Yukarıda alıntıladığımız metinde anlattığı ve peşinde olduğu şiire asıl, Göl Saatleri’nde rastlarız. 1921’de yayımlanan kitapta 1909-1915 arasında söylediği şiirleri toplanmıştır. Fecr-i Âtî mensubu olarak yazdığı şiirler bu eserindedir. Bunlar arasında O Belde ve Yollar adlı serbest müstezatlar, diğer Fecr-i Âtîcilerin de tarif ettiği fakat ulaşamadığı şiirlerdir.