İKTİSADİ BÜYÜME - Deneme Sınavı - 5

Romer’in 1986 ve Lucas’ın 1988 tarihli çalışmalarında öncü bilgiler ürettikleri AK modeli Sergio Rebelo’nun 1991 tarihli çalışmasıyla anılmaktadır. Rebelo, Neo-klasik modelin koşullu veya koşulsuz yakınsama hipotezini reddetmekte ve dışsal teknolojik gelişmenin olmaması durumunda dahi sürdürülebilir ekonomik büyümenin görülebileceğini ileri sürmektedir.

Geleceğe yönelik büyüme hızı, kalkınma planlarında ve daha çok geleceğe yönelik tahminler yapılırken kullanılır. Bu hesaplama yönteminde büyümeyi belirleyen üç unsur bulunmaktadır.

g = büyüme hızı
k = sermaye/hasıla oranı
s = marjinal tasarruf eğilimi iken büyüme hızı; g = s/k olarak ifade edilir.

Büyüme teorisi analizlerinde geleneksel büyüme teorileri olarak A. Smith’in büyüme ile ilgili görüşleri ve ardından Neo klasik büyüme modelleri de çok önemli teori ve modeller olmaktadır. Solow büyüme modelinin temelinde tasarruf, sermaye birikimi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkilerin analizi yatmaktadır. Bununla birlikte; tasarruf, yatırım ve ekonomik büyümenin dışsal değişken olarak kabul edilen nüfus ve teknolojik gelişme ile nasıl ilişkilendirildiği de araştırılan temel konulardandır. Daha da açmak gerekirse, Solow modelinde daha fazla sermaye birikimi ile nasıl daha fazla işçi başına üretim artışı sağlanabileceği üzerinde durulmaktadır.

Harrod-Domar modelinde sabit kabul edilen sermaye/hasıla katsayıları yerine daha geniş bir bakış açısı geliştirilerek büyümenin asıl kaynağının sermaye birikimi değil, dışsal kabul edilen teknolojik gelişme olduğu vurgulanmaktadır.

Neoklasik büyüme modelinin yapısını tanımlayan üç temel varsayım vardır. Bunlar ölçeğe göre sabit getirinin oluşu, tam rekabetin varlığı ve dışsallıkların olmadığı yolundaki varsayımlardır.

Solow modelinde Harrod Domar modelinin aksine, piyasa ekonomilerinin istikrarlılığı benimsenirken, uzun dönemde ekonomilerin mutlaka kararlı ya da dengeli büyüme sürecini yaşayacakları tahmin edilmektedir. Kararlı ya da dengeli büyüme süreci ise, sermaye birikimi, nüfus artışı ve teknolojik değişmenin karşılıklı etkileşimi ortaya konularak açıklanmaktadır. Dengeli büyüme sürecinde ise, nüfusta ve dolayısı ile iş gücünde görülen artış ekonomik büyüme oranını etkilemektedir.

Solow modelinde üretim fonksiyonunda ölçeğe göre sabit getiri geçerli olduğu için girdideki bir artış çıktıya aynı oranda yansımaktadır.

İşçi başına düşen sermaye miktarının sabit düzeyde kalabilmesi için sermaye stokunun değişmemesi gerekir. (∆k = 0) Bu durumu Solow denkleminde yerine yazarsak:

∆k=sf(k)-(δ+n)k
∆k=0
sf(k)-(δ+n)k=0 elde edilir.
Eşitlik düzenlenecek olursa sf(k)=(δ+n)k halinde yazılabilir.

Elde ettiğimiz son eşitlikteki (δ+n)k aşınma ve nüfus artışı nedeniyle sermaye stokunda meydana gelen azalmayı temsil etmektedir. Bu eşitliğe göre, çizilecek olan eğri aynı zamanda işçi başına sermaye miktarını sabit tutabilmek için gerekli olan yatırım miktarını da göstermektedir. O halde denilebilir ki denge durumunda gerçekleşen yatırım ve gerçekleşmesi gerekli yatırım eşitliğinin olması gerekir. Bu eşitliğin sağlanması haline ise sermayenin durağan durum düzeyi denir.

Solow büyüme modelinde sermaye birikiminin altın kural seviyesi Phelps tarafından modele eklenmiş olup, altın kuralın amacı işçi başına düşen sermaye birikimini sağlamak olduğu kadar diğer yandan işçi başına düşen tüketimi ve refahı da maksimum düzeye çıkarmaktır. Altın kuralın gerçekleştiği durağan durum iş gücü başına sermaye, çıktı ve tüketim düzeyleri, sırasıyla sermayenin altın kural düzeyi, çıktının altın kural düzeyi ve tüketimin altın kural düzeyi olarak ifade edilir.

Solow büyüme modelinde tasarruflar nüfus ve teknolojik gelişmeler ekonomik büyümeyi sağlamada çok önemli faktörler olmaktadır.

Solow paradoksuna neden olan olgu azalan verimler kanunudur.

Koşullu yakınsama hipotezinin dayanağı, gerçek yaşantıda görülen bölge ve ülkelerin farklı yapısal ve karakteristik özellikleri ayrıca ülkelerin durağan durumlarındaki farklılıklardır. Bu hipoteze göre, bölgeler veya ülkeler sahip oldukları farklı yapıdaki karakteristik özelliklerine göre aynı durağan durumda bulunmamaktadırlar. Böylece, Solow modelinin mutlak koşulsuz yakınsama hipotezinin ifade ettiği durumdan farklı bir durum gerçekleşecektir. Koşullu yakınsama hipotezinde üç farklı durum söz konusu olmaktadır. Birincisi, aynı durağan durumda olan iki ülke yani teknoloji, tasarruf, sermaye, yıpranma, nüfus artışı aynı olan fakat gelir seviyesi daha düşük olan ülke diğer gelir seviyesi yüksek olan ülkeye göre bu aşamada durağan duruma geçişine kadar daha hızlı büyüyecektir. Bu durumda gelir düzeyi yüksek olan ülkeyi yakalayacaktır. İkinci durum, yatırım oranları farklı fakat çıktı düzeyleri aynı olan iki ülkeden yatırım oranları iyi olan ülke yatırım oranları daha düşük olan ülkeye göre durağan duruma geçişine kadar daha hızlı büyüyecektir. Üçüncü durum ise, tasarruf yatırım oranını daha fazla artıran ülke diğer ülkeye göre, durağan durum dengesinin altında bulunsa bile (k<k*) yatırımlardaki artış nedeniyle durağan durum çıktı düzeyini diğer ülkeye göre yükseltecektir.

İçsel büyüme modellerine öncülük eden "yaparak öğrenme" yaklaşımını geliştiren, Nobel ödüllü ekonomist Kenneth J. Arrow’dur.

İçsel büyüme teorilerinde teknoloji ülkenin iktisadi bünyesinin içinde oluşmaktadır ve yönetimin kararlarından etkilenmektedir. Bu bağlamda, içsel büyüme teorileri yakınlaşma hipotezini de eleştirmekte ve ülke yönetimi rasyonel politikalar izlemediği takdirde geri kalmış ülkeler ile gelişmiş ülkeler arasındaki farkın kapanma ihtimalini zayıf görmektedirler.

İçsel büyüme teorisyenleri, Neoklasik teorinin azalan verimler kanununun işleyeceği varsayımı yerine artan verimlere dayalı üretim fonksiyonunun geçerli olacağını savunmaktadır. Özellikle Romer’in altını çizdiği “bilgi”ye dayalı üretim sürecinde, mallar üretilirken yan ürün olarak ortaya çıkan yeni bilgiler artan verimlerin devreye girmesine ve bu bilgilerin diğer firma ve endüstriler tarafından kullanılması da ülke çapında verimlilik-üretim artışlarına yol açmaktadır.

İçsel büyüme teorilerinde ekonomik büyümenin başlıca kaynaklarının şunlardır: Bilgi, beşeri sermaye, yaparak öğrenme, yaratıcılık, tesadüfler, yenilik, araştırma ve geliştirme, teknolojik gelişme ve teknolojik altyapı, pozitif ölçek ekonomileri, dışsallıklar, iş bölümü ve uzmanlaşmadır.

Bilginin en önemli özelliklerinden birisi bilginin bir rakibinin olmamasıdır. Dolayısıyla bilginin rekabetçi piyasalar tarafından yönlendirilmesi oldukça güçtür. Temel bilimsel bilginin bir kez üretildikten sonra onu kullananlara sunmanın maliyeti sıfıra yakındır ve bu bilgiye kolayca ulaşılabilir. Eğer bilgi “dışarıda tutulabiliyorsa”, yani başkaları tarafından kullanılması engellenebiliyorsa (mülkiyet hakları ile ilgili yasal ve kurumsal mevzuat vb. gibi) bilgi üretimi karşılığında pozitif bir gelir ve özel kazanç elde edilebilir. Bu durum ise bilgi üretimini teşvik edecek, bilimsel araştırmalar, AR-GE, yenilik üretimi gibi faaliyetler artacaktır.

İçsel büyümenin yaratıcılık, tesadüfler, yaparak öğrenme, bilgi üretimi, yenilik... gibi birçok belirleyicisi vardır. Ancak amortisman bunlardan biri değildir.

Öncü çalışmalar sonrasında çok sayıda ortak özellikleri olan ama bazı ayrıntısal konularda farklılaşan çok sayıda içsel büyüme modeli geliştirilmiştir. Öncelikle belirtmek gerekir ki içsel büyüme modelleri bütünüyle iktisadi yelpazede yer alan bir ana akıma dahil edilemez. Yani bu modeller bütünüyle Klasik, Keynesyen vb. türev ana akım iktisadi görüşlere dahil edilemez. Her bir model farklı özellik ve eğilimlere sahiptir ve farklı ortak özelliklerine göre sınıflandırılmalıdır. Bu bağlamda, içsel büyüme modellerinin varsayımlarına göre yapılan bir sınıflandırma bulunmaktadır. Buradaki temel ayırım teknolojinin içselliği-dışsallığı; ölçeğe göre artan-azalan getiri durumu ve biriktirilen faktörlerin artan-azalmayan verimliliğine göre gerçekleştirilmiştir.

İçsel büyüme teorilerine dair ilk belirgin çalışma 1986 yılında Romer’in yapmış olduğu çalışmadır.

Lucas üretim fonksiyonunu şöyle kurmuştur:
Y = f (K, Ne)
Burada Y ekonominin üretim düzeyi, K fiziksel sermaye ve Ne “etkin emek” anlamına gelmektedir. Etkin emek şu üç unsurdan oluşur: İşçinin üretimde harcadığı zaman (u), çalışanların ortalama bilgi-beceri düzeyi (h) ve ülkedeki işgücü arzı (N).