İKTİSADİ BÜYÜME

İktisadi büyümenin; tanımı, hesaplanma yöntemleri, özellikleri, sürdürülebilirliği ve ekonomik kalkınmadan farkı ortaya konularak gelir dağılımı ile ilişkisi değerlendirilir.

Ülkelerin izledikleri makro ekonomik politikalar ve sahip oldukları kaynaklar iktisadi büyüme farklılıklarının belirleyicisidir.

Bir ülkenin iktisadi büyümesi iki şekilde meydana gelir. Birincisi, tam istihdamın altında kullanılan iktisadi kaynakların daha verimli kullanılmaya başlanması yoluyla büyümenin gerçekleştirilmesi; ikincisi, tam istihdamda kullanılan kaynak miktarına yenilerinin eklenmesi yoluyla üretimin gerçekleştirilmesidir.

Bir ekonomik dalgalanma devresinde reel GSYH’nın ulaştığı en yüksek noktaya zirve, en düşük noktaya ise dip denir.

Baz alınan yıla genellikle 100 değeri verilir. Bundan sonra gelen yıllarda bu 100 değerine göre yüzde olarak kolaylıkla hesaplanır.

GSYH, üretim yöntemi, harcama yöntemi ve gelir yöntemi olmak üzere üç farklı yöntemle hesaplanmaktadır. Bu üç yöntemle bulunan GSYH değerlerinin tanım gereği birbirine eşit olması gerekir.

Örneğin Türkiye’de planlı dönem boyunca ortalama tasarruf oranı % 18-20, sermaye hasıla katsayısı % 3-3,5 olarak hesaplanmıştır. Buna göre, Türkiye’de g=s/k için, 18/3=% 6 oranında büyüme sağlanabilir.

İktisadi büyüme türlerini dokuz gurupta toplamak mümkündür.

• Yapısal reformlar

- Sosyal güvenlik reformu

- Vergi reformu

- İş gücü piyasasına yönelik düzenlemeler

- Eğitim reformu

- Enerji piyasasına yönelik düzenlemeler

Üretim faktörlerinin tam ve etkin kullanılması ile üretilebilecek maksimum mal ve hizmetlerin parasal karşılığına potansiyel GSMH denir. Bu nedenle üretim kapasitesinin tam kullanımı ile potansiyel GSMH’ye ulaşılmaktadır.

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH), bir ülkede belirli bir dönemde yurt içinde üretilen nihai malların ve hizmetlerin piyasa değerlerinin toplamıdır. Bu nedenle cevabımızda mutlaka GSYH yer almalıdır. Nominal GSYH, belirli bir yıl da üretilmiş olan nihai mal ve hizmetlerin o yılın fiyatları yani piyasa fiyatlarıyla değeridir.

Üretim açığı; ekonominin fiili hasılası ile mevcut kaynakların tam istihdam edilmesiyle üretilebilecek potansiyel hasıla arasındaki farktır. Ekonominin genişleme döneminde fiili üretim potansiyel hasılanın üstüne çıkarken, daralma döneminde fiili üretim tam istihdam üretim hacminin altına düşer ki buna üretim açığı denir.

Durgun Büyüme: Bu tür büyümede, milli gelir artış hızı ile nüfus artış hızı birbirine eşit olduğu için kişi başına gelir artış hızı sıfır olmaktadır. Yani artan nüfus artan geliri tamamen emmekte, bu nedenle ekonomi büyümekle birlikte kişi başına gelir artışı gerçekleşmemektedir.

Ekonomi her yıl sabit bir oranda büyürse (g), üretimin kaç yıl (n) içinde ikiye katlanacağı, 70 sayısı büyüme hızına bölünerek (70/g) hesaplanabilir. Bu hesaplama yöntemine “70 kuralı” denilmektedir. Büyüme hızının %5 olduğu bir ülkede, reel GSYH kaç yıl sonra iki katına çıkacağını bulabilmek için formülde verilenleri yerleştirdiğimizde 70/5=14 sonucuma ulaşırız.

Reel GSYH’ın az da olsa her yıl belirli bir oranda büyümesi, zaman içerisinde büyümenin katlanması anlamına gelmektedir. Bunun nedeni, büyümenin kümülatif (birikimli)bir süreç olmasıdır. Ekonomi n yıl boyunca g oranında bir büyümeyi sürdürmüşse ve başlangıç yılında reel GSYH’ın yılsonundaki değerini veren formüle göre:

2013 yılından 2023 yılına 10 yıl vardır. Bu nedenle n=10’dur. Y0= 2013 yılı GSYH’si 10807 dolar, g=0,05’tir.

Yn=2023 yılı GSYH’si= (1+0,05)¹⁰ 10807= 17603 bulunur.

Y0 değerinden başlayıp, her yıl eşit ya da eşit olmayan bir büyümeyle n yılsonunda Yn değerine ulaşan reel GSYH’daki yıllık ortalama büyüme oranı ise şu formülle hesaplanacaktır; 2013 yılından 2023 yılına 10 yıl vardır. Bu nedenle n=10’dur. Y0= 2013 yılı GSYH’si 10807 dolar, Yn=2023 yılı GSYH’si= 25.000 dolar ise formülde yerlerine yerleştirdiğimizde,

Yn/Y0=25.000/10807=2,313’tür. 1/n=1/10=0,1 ise 2,303 üssü 0,1= 1,087 bulunur. Elde ettiğimiz sonuçtan son olarak 1’i çıkarttığımızda 0,087 bulunur. Soruda yaklaşık bir oran bulmamız istendiği için rakam %9’a yuvarlanır.

Satın alma gücü paritesi (SGP), ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılıklarını ortadan kaldırarak, farklı para birimlerinin satın alma gücünü etkileyen bir değişim oranıdır. SGP, belirli bir mal ve hizmet sepetinin satın alınabilmesi için gereken ulusal para tutarlarının oranı şeklinde hesaplanmaktadır.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programlarının yayınladığı raporlarda ülkelerarası gelişmişlik düzeyinin sadece kişi başına düşen milli gelirdeki artışla ekonomik büyümenin ölçülmesinin doğru olmadığı, milli gelir yanında diğer faktörlere de sosyal faktörler gibi bakılmasının gerekli olduğu ifade etmektedir. Bu nedenle eğitim, sağlık ve gelir endeksleri hesaplanmaktadır. Gelir endeksini hesaplarken Satın Alma gücü Paritesine göre kişi başına düşen GSYH değişkeninden yararlanılır.

Birleşmiş Milletler’in 1996 yılı İnsani Kalkınma Raporunda kaçınılması gereken beş kötü büyüme çeşidini şu şekilde sıralanmaktadır: İşsiz büyüme, köksüz büyüme, acımasız büyüme, sessiz büyüme ve geleceksiz büyüme. Dengesiz büyüme ise iktisadi büyüme türlerinden biridir. Dengesiz büyüme, dengeli büyümenin gerçeğe uymadığı düşüncesiyle doğmuştur. Konuya ilk değinen Fransız iktisatçı F. Perroux olmuştur. Perroux, ekonomilerin genellikle eşitsizliklerin, dengesizliklerin ve hiyerarşinin içinde bulunduğunu, bu özelliklerin ortadan kaldırılmaya çalışılması yerine onlardan faydalanma yoluna gidilmesinin çok daha yararlı olacağını ifade etmiştir.

Ülkelerin izledikleri makroekonomik politikalar ve sahip oldukları kaynaklar iktisadi bü­yüme farklılıklarının belirleyicisidir.”